Microsoft Word Azerbaycan Tarixi Designed 29 April 2013. doc
Yüklə 4,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
T o f i q N c f l i , B i l a l D d y e v
8 Az rbaycanda erk n tunç dövrü ilk növb d Kür-Araz m d niyy ti adlan- dırılmı , çox geni raziy s p l nmi arxeoloji abid l r kompleksi il s ciy- y l nir. Erk n tunc dövrü abid l ri Az rbaycan razisind daha cox Ming - çevir, Qobustan, Qazax, Xaçmaz, T briz, Q b l v s. bölg l rind a kara çıxarılıb öyr nilmi dir. Bu dövrd toxa kinçiliyi xı kinçiliyi il v z olunur, taxıl kinçiliyi daha da püxt l ir, k tan bec rilm y , t s rrüfatda qo qu qüvv sind n istifad y ba lanılır, suvarma kinçiliyinin v ba çılı ının bünövr si qoyulurdu. Yeni metalın (tunç) al tl r t tbiqi kinçilikd m k m hsuldarlı ını xeyli artırırdı. kinçilikl yana ı, t s rrüfat h yatının dig r mühüm sah sind - maldar- lıqda da mühüm d yi iklikl r ba verir. Xırda v iribuynuzlu malqaranın sayı artır, düz nlik, da t yi v da otlaqlarının sah si xeyli geni l nir, köçm (yaylaq-qı laq) maldarlı ı meydana çıxır v maldarlıq t s rrüfatın sas for- masına çevrilirdi. Erk n tunç dövründ s n tkarlıq da xeyli inki af etmi , onun ayrı-ayrı sah l ri - metal emalı, dulusçuluq, toxuculuq üçün ya ayı yerl rind xüsusi sah l r ayrılmasına ba lanılmı dır. Gil qablar istehsalnın h m çe idi geni - l nmi , h m istehsal texnikası xeyli t kmill mi , h m d m mulatların ha- zırlanma keyfıyy ti xeyli yüks lmi dir. Mük mm l metal v metal ritm sa- h l ri formala ma a ba lamı dır. Evtikm üsulları da xeyli inki af etmi dir. Erk n tuncda ocaq yeri ortada v ya divara yaxın olan, yarımqazma v ya yerüstü tikil n dair vi damlı evl r üstünlük verilirdi. Torpaq dö m l r ir l nir, b z n d r ngl nirdi. Bu dövrd ya ayı m sk nl ri üçün seçil n yerl r v onlardakı tikilil rin xarakteri göst rir ki, artıq erk n tunç dövründ insanlar öz ya ayı m sk nl rinin müdafi si qay ısına qalmalı olmu dular. Bir sıra ya ayı m sk nl ri müdafi üçün daha yararlı olan hündür t p l rd tikilmi v onlar müdafi hasarları il hat olunmu du (Göyt p , Yanıqt p v s.). Erk n tunc dövrü ya ayı evl ri dair vi planda olur, bünövr si da dan divarları çiy k rpicd n tikilirdi. Erk n tunc dövründ Az rbaycan razisind ya amı q bil v tayfalar böyük tayfa ittifaqlarında birl mi l r. Erk n tunç dövründ icmanın ictimai h yatında ba vermi n böyük d yi iklik patriarxal münasib tl rin hökmran mövqey yiy l nm y ba laması idi. Xı kinçiliyi v köçm (yaylaq-qı laq) maldarlı ın t s rrüfat h yatında mühüm yer tutması il qadının iqtisadi h yatda rolu xeyli m hdudla ma a ba lamı dı. T s rrüfat h yatında ki il r üslünlüyü l alır v bu üstünlük icmanın h yatında da birinciliyin t dric n ki il rin elind c ml m sin do ru aparırdı. Ana xaqanlı ı öz yerini ata xaqanlı ına verm y ba lamı dır. A Z R B A Y C A N T A R X
9 Bu dövrd ya ayı yerl rind n k narda salınmı q biristanlıqlar mey- dana çıxmı , kurqan q birl ri, meyidl rin yandırılması ad ti t kkül tap- mı dır. Dini ayinl rin icrası üçün ibad tgahlar tikilmi dir. Xaçmaz rayo- nundaki
rk rt p , Qazaxda Babad rvi v Naxçıvanda II Kült p ya a- yı m sk nl rind dair vi planlı böyük ibad t evl ri a kar edilmi dir. E. . II minilliyin vv ll rind ibtidai icmanın h yatında yeni dövr - Orta Tunç dövrü ba layır. H min dövrd s n tkarlıq, xüsus n d metal emalı, tikinti, dulusçuluq v s. xeyli inki af etmi , Ön v M rk zi Asiya, Misir v s. bölg l rl ticaret laq l ri meydana çıxmı dır. Orta tunc dövründ sosial v mlak b rab rsizliyi artmı , tayfalar arasında laq l r geni l nmi , iri ya ayı m sk nl ri yaranmı dır. Bu m rh l d k nd tipli ya ayı m sk nl ri il ya- na ı, ilkin h r m rk zl ri d yaranmı dır. Naxçıvan v Urmiya bölg sind ki b zi ya ayı m sk nl ri Q dim rqin ilkin h r m rk zl ri s viyy sin q d r yüks lmi dir. Bel m rk zl r mühüm ticar t yolları üz rind yaranmı , lveri li yerl rd , sas n d t bii t p l r üz rind , d rin yar anlı çay k nar- larında salınmı v möht m müdafi divarları il hat olunmu dur. Naxçı- vandakı II Kült p , O lanqala, Urmiya sahilind ki Göyt p , Qaraba dakı Üz rlikt p bel h r tipli ya ayı m sk nl ridir. E. II minilliyin II yarısını hata etmi Son Tunç dövründ q bil nin h ya- tında mühüm v ictimai t b q l m , mlak sarıdan xeyli müxt lif t limatlı qrupların formala ması daha aydın n z r çarpır. Göygöl, T rt r, A dam ra- yonlarında a kara çıxarılmı son d r c d bd b li v z ngin kurqan q birl ri son tunc dövründ tayfa yanlarının son d r c böyük qüdr t sahib olduqla- rından x b r verir. Tayfa ba çısının hakimiyy tinin qüvv tl nm si, dini v h r- bi r hb rliyin onların lind toplanması bu xsl rin ilahil dirilm sin g tirib çıxarırdı. Bu dövrün dini etiqadları v m rasiml ri iç risind oda sitayi , suya, da a, me l r , müxt lif a ac növl rin v heyvanlara inam da geni yer tuturdu. S ma cisiml rin (Aya, ulduza, Gün ) inam d rin kök salmı dı. B zi hallarda d fn kameraları 250 m 2 - çatan m zarlara tayfa ba çısı il b rab r n inki b rb z k yaları, h tta tayfa ba çısının nök rl ri v k nizl ri d basdırılmı dılar. Az rbaycanda son tunc v erk n d mir dövründ müdafi tikilil ri olan qalalar in a edilmi dir. btidai icma qurulu unun sonunda daha davamlı ya ayı v t s rrüfat binaları tikilmi , dü m n basqınından qorunmaq üçün bu ya ayı m sk nl rinin trafına qalın müdafi divarları ç kilmi dir. Yüklə 4,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|