Microsoft Word Az?r Tarixi Cavablar az doc

hakimiyyəti dövründə vəziyyəti nizama salmaq məqsədilə bir sıra islahatlar, 

o cümlədən müsəlman ruhaniləri və yerli feodallarla yaxınlaşmaq üçün dini 

islahat  həyata  keçirdi,  islam  dinini  qəbul  etdi.  Qazan  xanın  islahatları 

Hülakülər dövlətinin  müvəqqəti möhkəmlənməsinə səbəb oldu. Bu vəziyyət 

Qazan  xanın  qardaşı  Məhəmməd  Xudabəndənin  (Ölcaytunun)  (1304-1316) 

hakimiyyəti  dövründə  də  davam  etdi.  O,  Qazan  xanın  bütün  qanunlarının 

qüvvədə qaldığı barədə yarlıq vermişdi. Onun ölümündən sonra isə vəziyyət 

kəskin  sürətdə  dəyişdi.  12  yaşlı  Əbu-Səidin  hakimiyyətə  (1316-1335) 

gəlməsi mərkəzi hakimiyyəti tamamilə zəiflədir. Əbu-Səidin hakimiyyətinin 

ilk  illərində  dövlətin  bütün  işləri  Sulduz  tayfasından  olan  Çobanın  əlində 

cəmləşmişdi.  O.  Hülakülər  dövlətinin  faktiki  hakiminə  çevrilmişdi  və 

Çobani  əmirləri  sarayda  böyük  nüfuz  sahibi  olmuşdu.  Çobani  əmirlərinin 

yüksəlməsindən  narahat  olmağa  başlayan  Əbu-Səid  1328-ci  ildə  Çobanı 

öldürtdü.  Daha  sonra  Əbu-Səidin  (1335-ci  il)  özünün  də  öldürülməsindən 

sonra  isə    Hülakü  dövləti  parçalanır.  Çobanilərin,  Cəlairilərin  və  Xorasan 

ə

mirlərinin  başçılıq  etdikləri  feodal  çəkişmələri  başladı.  Ara  müharibələri 

nəticəsində  Hülakülər  dövləti  müxtəlif  hissələrə  parçalandı.  Cəlairilər-

Bağdadda,  Xorasan  əmirləri-Xorasanda,  Çobanilər  isə  Azərbaycanda 

möhkəmləndilər (Çobanın oğulları Həsən Çoban, Məlik Əşrəf)..  

 

24.Monqol əsarəti dövründə Azərbaycanda mülkiyyət formaları, vergi və 

təsərrüfat həyatı 

Hülakü  dövlətində  yuxarı  silkin  nümayəndələri  dörd  qrupa  bölünürdü: 

Elxanlar  və  sülalə  üzvləri;  2)  Türk-monqol  mənşəli  hərbi-köçəri  varlılar;  3)  Ali 

rütbəli müsəlman təbəqəsi; 4) Yerli feodallar. 

Son 600 ildə Yaxın və Orta Şərq üçün ənənəvi torpaq qurumlarının adları 

demək  olar  ki  dəyişməmişdi.  Monqollar  torpaq  sahibkarlığında  elə  bir  dəyişiklik 

etməmişdilər.Hülakilər dövründə də hökmdar torpaqları divan torpaqları adlanırdı. 

Belə  torpaqlar  ilk  60-70  il  ərzində  xeyli  artsa  da  90-cı  illətrdə  divan  torpaqları 

monqolların  soyurqal  adlandırdığı  bəxşiş  kimi  paylanmaqda  idi.Monqolların 

---

dövründə mülk, divan, vəqf torpaqlarını ələ keçirməsi nəticəsində meydana gələn 

incu  adlı  irsi  sülalə  torpaqları  geniş  yayılmışdı.  ncu  sahibi  bu  torpaqların  vergi 

toplamaq hüququnu başqa birinə bağışlaya bilərdi.Birbaşa elxana məxsus torpaqlar 

isə  ncuyi-xas  adlanırdı.  Başqa  cür:  incu  təkcə  Elxana  yox,  eyni  zamanda    onun 

ailə üzvlərinə də aid olurdu. Xas incu isə yalnız Elxanlara (hökmdarlara) məxsus 

idi.  Vəqf  torpaqları  Hülakü  dövlətində  bütpərəst  ilk  Elxanilər  dövründə  zəbt 

olunmaqda idi. Lakin Elxan Qazan xan islamı qəbul etdikdən sonra bu torpaqların 

yenidən  vəqflərə  verilməsi  başlandı.  Bundan  başqa  elat  torpaqları  (örüşlər),  icma 

torpaqları və s. var idi. 

Vergilər.  Azərbaycan  Monqol  Xaqanlığının  tərkibinə  qatıldıqdan  sonra  

Monqolların xeyrinə alınan əsas vergi - torpaq vergisi - xərac məhsulun 60-70 %-

ni təşkil edirdi. Bundan başqa çoxlu məhsul və pul yığımları movcud idi. Xüsusilə 

Hülaki  dövlətinin  yaranması  ilə   vergilərin  sayı  40-a  çatmışdı.  Hələ 1254-cü  ildə 

monqollar 10-60 yaş arası bütün kişiləri vergi siyahısına salmışdılar. Monqollarda 

ə

razi  və  əmlakdan  alınan  vergi  kalan  adlanırdı.  Monqolların  tətbiq  etdiyi  ağır 

vergilərdən  biri  qopçur  (adambaşına  alınan  vergi)  adlanırdı.  Bu  vergini  əvvəllər 

maldarlar ödəyirdi. Köçəri maldarlar hər 100 qoyundan birini kopçur  kimi verərdi. 

Tədricən  qopçur  can  vergisinə  çevrilərək  oturaq  əhaliyə  də  aid  edildi.  Yerli 

ə

halidən  adambaşına  7  dinar  alınırdı.  Ödəməyənin  özü,  ailəsi  qul  kimi  satılrdı. 

Tacirlərdən  və bazara  gətirilən  mallardan  rüsum-tamğa  alınırdı.  Bac isə  tacir və 

sənətkarkarın ödədiyi gömrük haqqı idi. Bundan başqa nal vergisi, sabun pulu, köç 

pulu, tabkur və s. vergilər var idi. Monqol ordusunu saxlamaq üçün tağar, meyvə 

bağlarında bağşümari, ailə sahibi olanlar xanəşümari, monqol sarayının saxlanması 

üçün  ixracat  və  rüsum  vergisi  ödənirdi.  Təqaüdçü  hərbçilər  və  əyanlar  üçün  isə 

rəiyətdən avarizat adlı vergi yığılırdı. Mükəlləfiyyətlər içərisində isə ən ağırı tərx 

adlanırdı Əhalidən monqol ordusu üçün lazım olan ən keyfiyyətli mallar   dəyər-

dəyməzinə,  bazar  dəyərindən  çox  aşağı  qiymətə  alınırdı.  Və  ya  əksinə  xəzinə 

təsərrüfatında istehsal edilən məhsullar (xurma,düyü, yəhər və s) məcburi qaydada 

bazar  qiymətindən  baha  qiymətə  əhaliyə  satılırdı.  Bundan  başqa  əhali  “gecələmə 

---

hüququ” adlı hərbi qulluqçuları evində gecələmək üçün yerləşdirmə mükəlləfiyyəti 

daşıyırdı. Həmçinin əmək mükəlləfiyyətləri –saray, qala, kanal tikintisi də var idi.  

 

 

25.Ямир Теймур вя Тохтамышын Азярбайжана йцрцшляри. 

XIV  əsrin  80-90-cı  illəri  xalq  kütlələrininTeymurun  və    Toxtamışın 

işğalçı yürüşlərinə qarşıapardıqları mübarizə ilə səciyyələnir. 

Орта  Асийада  Теймур  империйасынын  йаранмасы  вя  еляжядя  Гызыл  Орда 

ханы  Тохтамышын  Азярбайжаны  яля  кечирмяк  мягсядиля  етдийи  йцрцшляр  юлкянин 

дахили игтисади вя  сийаси вязиййятини  чятинляшдирди.  Щяр  ики  сяркярдянин йцрцшляри 

нятижясиндя  Азярбайжанын  ясас  стратеъи  яразиси  Жялаирилярин  щакимиййятиндян 

чыхараг  мцхтялиф  вахтларда  Теймурун  canişinlərinin,  bir  sıra  yerli  feodalların 

вя Гарагойунлуларын нцфузунда олду. 

1385-жи  илдя  Мяркязи  Асийада  баш  вермиш  щадисялярля  ялагядар  Ямир 

Теймур Султаниййядян Сямяргяндя гайыдыр. Бундан истифадя едян Гызыл Орда 

ханы  Тохтамыш  1385-жи  илин  гышында  90  минлик  орду  иля  Тябризя  гядяр  эялdi  вя 

щийля  йолу  иля  шящяри  тутараг  гарят  етди.  Мараьа,  Мярянд,  Нахчыван  вя  Ящяр 

шящярлярини гарят едяряк Гарабаьа эялdi вя бурада чохлу гянимят вя 200 минлик 

ясирля Гызыл Ордайа гайыtdı. 

1386-жы  илин  йазында  Ямир  Теймур  йенидян  Азярбайжана  щцжум  еtди 

(“üçillik  yürüş”)  вя  Тябризи  тутdu.  Жялаири  ямирляринин  бир  гисмини  Ялинжя 

галасына, бир гисмини ися Баьдада гачмаьа мяжбур еtди. Теймур Ялинжя галасы 

ятрафында  вурушмадан  сонра  Гарабаьа  эялdi.  Бир  ил  сонра,  йяни  1387-жи  илдя 

Гызыл  Орда  ханы  Тохтамышын  Бухара  вя  Сямяргяндя  йцрцш  хябярини  ешидяряк 

оьлу  Мираншащы  Азярбайжан  яразиляринин  щакими  тяйин  едяряк  эери 

гайыtды.Мираншащ  Тябризин  идарясини  Мящяммяд  Дяватийя,  Мараьаны  Шащ 

Ялийя, Сüлтаниййяни Яхи Ираншаща щаким тяйин еtди. Lакин Теймурун cанишинлярi 

арасында щакмиййят уьрунда мцбаризя башланды. Азярбайжан Султан Ящмядин 

Ялинжя галасындаki ямирляриnin  Мащмуд Халхалинин идаря етдийи феодал групу, 

Гара  Йусифин,  Мараьа  щакими  Йадиэар  шащын,  habelə,  Теймурун  ямирляринин 

щакимиййят  уьрунда  апардыьы  мцбаризяляр  мейданына  чеврилди.  Буна  эюря  дя 

1387-1392-жи  иллярдя  17  дяфя  Тябризя  щцжум  едилди.  Азярбайжанын  йерли 

феодаллары  Теймурун  щцжумуна  гаршы мцбаризя апармаг явязиня,  яксиня  бир-

бириляри иля вурушур və qüvvələrini tükəndirirdilər. 

Teymur 1392-жи илдя йенидян Азярбайжана эяляряк Тябризя дахил олду. Бу 

заман Жялаири Ямирляри Ялинжя галасында idilər və Теймура табе олмамышдылар. 

Ялинжя галасы  Султан  Ящмядин  оьлу Султан  Тащирин  башчылыьы  иля  ямир  Алтун  вя 

Галабяйи Жювщяр тяряфиндян мцдафия олунурду. Теймур мцщасирядя сахладыьы 

Ялинжя  галасына  эцжлц  гошун  щиссяляри  эюндярся  дя  галаны  тута  билмяди.  О, 

Эцржцстана йцрцш едяряк ораны фятщ етди. Сонра Шяки вилайятиня щцжум етди вя 

Шяки щакими Сейид Ялини мяьлуб етди. 

 1394-cü  ildə  Əmir  Teymur  tərəfindən  məğlub  edilən  Cəlair  Əhməd  və 

Qaraqoyunlu Yusif Misir sultanı Berqoqun yanına pənah apardılar. Teymur 1395-

---