Microsoft Word b vahabzade 11. 12. 2014. doc
Yüklə 0,65 Mb.
|
BULUDXAN XƏLİLOV ––– 12 ––– Mənim şeirlə ilk tanışlığım babamın dediyi bu bənd- dən, nənəmin çağırdığı bayatılardan başlamışdır. “Xə- yal” sözünün mənasını isə mən çox sonralar başa düş- düm” 1
Öyrənmək üçün gərək bu istəkdə olasan, bilmədiklərini təkcə kitabdan deyil, yerində və məqamında bilənlərdən öyrənəsən. Bu mənada kiçik yaşlarından bilmədiyini öyrənən uşaqlar sonralar öz yaş səviyyələrinə uyğun bilgi əldə edə bilirlər. Bəzən görürsən ki, hər hansı bir uşaq, yeniyetmə, gənc, eləcə də ortayaşlı və ahıl yaşlı insan öz yaş səviyyəsinə uyğun bilikdə olmur. Onların dünyagörüşü, doğma ana dilindəki sözlərin bir çoxunun mənasını bilməmələri onların nitqinə əngəl törədir, nitqləri qüsurlu, yorucu olur, nitqləri nitq mədəniyyə- tinin tələblərinə cavab vermir. Ona görə də dildə olan sözlərin mənalarını həmin sözlərlə ilk tanışlıqdan öyrənməlidirlər. İlk tanışlıq isə ailədən başlayır. Uşaq ailədə atadan, anadan, babadan, nənədən, böyük qardaş və bacıdan ilk tanış olduğu sözlərin mənasını öyrənmə- lidir. Ancaq bəzən valideynlər də uşaqların ilk tanış olduğu sözlərin mənalarını ya bilmir, ya da uşağa başa salmağı bacarmırlar. Belə olanda uşaq hər hansı bir sözün ifadə etdiyi məfhumu, anlayışı seçib fərqləndirə bilmir, ayırd edə bilmir. Məsələn, bu gün uşaqların böyük əksəriyyəti gül növlərini bir-birindən fərqləndirə bilmirlər. Nərgiz, lalə, qərənfil, yasəmən, süsən, sünbül və digər gül növlərini bir-birindən fərqləndirə bilmirlər. Bu gün çoxları bilmir ki, dəvədabanı, quşəppəyi, qaz-
1 Mən aşiqəm, yasaq yoxdur dilimə. – Bəxtiyar Vahabzadə. Sənətkar və zaman. Bakı, Gənclik, 1976, s. 78 BƏXTİYAR VAHABZADƏNİN PEDAQOJİ GÖRÜŞLƏRİ ––– 13 ––– ayağı, dovşan toppuğu, yemlik, qantəpər nədir? Bəzən ailələrdə böyüklər bu gül və bitki növlərini ayırd edə bilmirlər. Bunun əsas səbəblərindən biri odur ki, insanların bir qismi uşaqlıq dövründən təbiətdən çox- çox uzaq düşürlər. Təbiətdə olan təbii bitkiləri gözləri ilə görmürlər və təbii ki, təbiətdəki bitkiləri də tanımırlar. Bunu təkcə bitkilərlə bağlı deyil, dildə məna- sını bilmədiyimiz çoxlu sayda digər sözlərə də aid etmək olar. Doğrudan onların ifadə etdiyi məfhumu, anlayışı bilməmək dilin lüğət tərkibinin tam qavranılma- sı işinə maneçilik göstərir. Ona görə də insan uşaqlıqdan başlayaraq onu əhatə edən aləmə elə- belə baxmamalı onun mənasını, hikmətini anlamağa çalışmalıdır. Beləliklə, Bəxtiyar Vahabzadə “Xəyal” sözünün mənasını çox sonralar başa düşdüyünü deməklə, uşağın öyrəndiyi şeirdə, nəğmədə bilmədiyi sözün mənasını vaxtında öyrənilməsini məsləhət bilirdi ki, ilk məqamda uşağın mənasını bilmədiyi sözləri öyrənəcəyi adam onun valideynləri, babası, nənəsi və evdə ondan böyük olan qardaş-bacıları olmalıdır. Onlar isə uşağın psixolo- giyasını duymağa, hiss etməyə çalışmalıdırlar. Eyni za- manda uşağın səviyyəsinə enməyi mütləq nəzərə alma- lıdırlar. Düzdür, bu çətin bir işdir. Ancaq bu çətinliyin öhdəsindən gəlməyi bacarmaq lazımdır. Bəxtiyar Va- habzadə hətta uşaqlar haqqında yazanda da bu çətinliyi nəzərə almağı olduqca vacib sayırdı. O yazırdı: “Uşaq- lar haqqında yazmaq çətindir, deyirlər. Bu, doğrudan da belədir. Bəs bu çətinlik nədədir? Məncə, bu çətinlik dəfələrlə eşitdiyimiz kimi birinci növbədə uşağa məxsus olan xüsusiyyəti – uşaq psixologiyasını, uşaq təbiətini, uşaq aləmini bilməkdədir. Uşaqlar üçün yazıb, onların dilini, dərketmə qabiliyyətlərini, ətrafdakı hadisələrə
BULUDXAN XƏLİLOV ––– 14 ––– münasibətlərini bilməmək şairi sözsüz ümumiçiliyə, mücərrədliyə aparacaqdır” 1 . Deməli, Bəxtiyar Vahab- zadə uşaq təbiətini, uşaq aləmini bilmədən uşaqlar üçün yazmağın mümkünsüzlüyünü qeyd edir. Bundan başqa, o, pedaqogikadakı əyanilik prinsipini konkret olaraq hər hansı bir fikrin, ideyanın daha canlı çatdırılmasında əhəmiyyətli hesab edirdi. O yazırdı: “Pedaqogikadan bildiyimiz kimi, uşaqlar üçün tədrisin özü də əyanilik prinsipi ilə aparılır. Müəllim uşağa iki üstə gəl ikinin dörd olduğunu quru sözlərlə deyil, sayğacda iki daşın üstünə iki daş əlavə etməklə, doğrudan da dörd alındığını məhz göstərməklə öyrədir. Uşaq ikinin üstünə iki gələndə dörd alındığını say- ğacda öz gözlərilə gördüyü kimi, təbliğ olunan ideyanın faydalılığını, yaxud pis əməlin faydasız olduğunu da konkret həyat lövhələrində görməlidir. Bunun üçün isə şair quru nəsihətçiliyə, ümumi sözçülüyə getməməli, aşılamaq istədiyi fikri canlı boyalarla göstərməlidir” 2 .
nəsihətçilikdən, sözçülükdən uzaq olaraq canlı boyalarla öyrənmək uşağın yaddaşına biliyi əbədi həkk etdirir. Hazırda tədris prosesində tədrisin əyanilik prinsipi ilə aparılmasına daha çox üstünlük verilir. Deməli, təcrübə göstərir ki, əyanilik üzərində qurulmuş tədris prosesi mücərrədlikdən uzaq olmaqla, daha canlı və inandırıcı olur. Ümumiyyətlə, öz sənəti, öz sözü, öz nəfəsi olanlar başqalarından seçilir, hətta yadda qalırlar. Bəlkə, heç bəlkəsiz də, bütün sənət sahələrində o adamlar sevilir ki,
1 Hiss etmək, yaşamaq, duymaq. – Bəxtiyar Vahabzadə. Sənətkar və zaman. Bakı, Gənclik, 1976, s.107 2 Yenə orada. Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|