Microsoft Word Baba -edebiyyatda lirik nov doc
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
18 mir. Onun hisslərinin daha emosional, təsirli tərəfləri, anları lirik şeirin predmeti ola bilər. Odur ki, şairin poetik hissləri, fikirləri adi həyatdakından, gündəlik məişətdəki fikirlərindən tamamilə fərqlənir.
Yenə də yamyaşıl geyinir dağlar, Göz kimi durulur qaynar bulaqlar. Əriyir güneylər döşündəki qar, Yağış da isladır o göy çəməni, Təbiət ilhama çağırır məni! Ürək dil açır ki, sönməmiş odum, Hücuma başlayır mənim söz ordum… Könüllər mülkündə min yuva qurdum, Unutmaz aləmdə sevən sevəni, Məhəbbət ilhama çağırır məni! (S.Vurğun)
Göründüyü kimi, lirik şair təxəyyülünün köməyi ilə elə məqamlar təsvir edir ki, bunu real gerçəklikdə görmək, duy- maq qeyri-mümkündür. Odur ki, həqiqi lirik şairin şeirlərini yalnız tərcümeyi-hal xarakterli əsərlər kimi düşünmək ol- maz. Məsələn, M.Füzulinin məhəbbət mövzusundan bəhs edən qəzəllərinin başdan-başa Füzulinin həyatda başına gələn məhəbbət məcaraları ilə, şəxsi həyatı ilə eyniləşdirmək olmaz. Bununla belə, şairin şəxsiyyətinin müəyyən cizgilərinin lirik qəhrəmanın obrazında sintezləşdirilmiş şəkildə əks olunması lirikanın əsas xüsusiyyətidir. Məsələn,
Yaxud:
Məndə Məcnundan füzun aşiqlik istedadı var, Aşiqi-sadiq mənəm, Məcnunun ancaq adı var
20 Qıl təfaxür kim, sənin həm var mən tək aşiqin, Leylinin Məznunu, Şirinin əgər Fərhadı var. (M.Füzuli) Məndə sakin oldu dərdi-eşq Məcnundan keçib, Ondan artıqdır məgər eşq içrə təmkinim mənim? (M.Füzuli)
Bir ah ilə verərdi min Bisütunu badə. Versəydi ahi-Məcnun fəryadımın sədasın, Quşmu qərar edərdi başındakı yuvadə? Fərhada zövqi-surət, Məcnuna seyri-səhra, Bir rahət icrə hər kəs, ancaq mənəm bəladə. (M.Füzuli)
Lirikanın mahiyyətindən bəhs edən nəzəriyyəçilərin do- ğru qeyd etdiyi kimi: «Sənətkarlar insan, kollektiv, Əşya, mənzərə surətləri yaratdıqları kimi, insanın mənəvi aləmiinn əhvali-ruhiyyəsiinn, yaşadığı hiss və fikirlərinin də bədii surətlərini yaradırlar. Bu bir zərurətdir. Hər bir insanı doğru, dürüst, inandırıcı, canlı, həyati göstərmək üçün ancaq onun zahirini yox, daxili aləminin zəngin, mürəkkəb, əlvan mənəviyyatını da göstərmək lazımdır. İnsanın daxili aləmini, hiss və duyğularını, fikirlərini verən bədii lövhələrə sənət dilində l i r i k a deyirlər». 1
Bununla bərabər, deməliyik ki, bəzi lirik əsərlərdə ayrı- ayrı hadisələrin də təsvirinə geniş yer verilə bilər. Oxucunu
1 Мир Ъялал, П.Хялилов. Ядябиййатшцнаслыьын ясаслары. Бакы, Маариф, 1988, с.27
21 düşünməyə sövq edən belə şeirlərdə geniş təsvir şair tərəfindən məqsədyönlü şəkildə edilir. Bu tipli şeirlərin hər birində hadisəçilik, əhvalatçılıq əsas yer tutur. Lakin lirik şeirdə hadisəçilik, təfsilat daimi ola bilməz. Bu yalnız duyğu əhvali-ruhiyyə obrazının yaradıl- masına, poetik «mən»in təqdiminə xidmət etmək məqsədi daşıyır. Əlbəttə, lirik şair yalnız özündən, özü haqqında yazmır, o həm də öz daxili hisslərinin obyektiv təsvirini verir. Bu da onun gerçəkliyə olan müxtəlif münasibətini göstərir. Beləliklə də süjetli lirikanın, süjetli şeirin nümunəsi yaranmış olur. Lakin süjetli lirikada nə qədər hadisəçilik, təsvirçilik olsa da, yenə hə həmin şeirlərdə lirik tərənnüm hissləri əsas olur. Ən xarakterik olan budur ki, süjetli lirikada təsvir olunan obyektiv hadisə və gerçəkliyin özü də lirik tərənnüm yolu ilə verilir. Belə şeirlərdə təsvir predmeti epik hadisələr, baş verən əhvalatlar olsa da, lirik tərənnüm tonu əsas olaraq qalır. Süjetli lirikada sənətkar-şair elə mövzulara müraciət edir ki, bu da onun öz hisslərini, duyğularını oxucuya çatdırmağa imkan verir. Doğru qeyd olunduğu kimi, süjetli lirika «məzmununa görə epik xarakter daşıyır, lakin onun yazılma və işlənilmə tərzi lirik planda verilir:
22 Onlara quş kim qoşulub mən də
23 Ən uzaq ellərə uçmaq istədim. Evdən baş götürüb qaçmaq istədim. (S.Vurğun) Çöllərdən gəlirdik…yanırdı torpaq, Bişirdi bürküdən bağrı adamın. Deyirdin, yollarda ya bir buz bulaq, Ya sərin kölgəsi ola bir damın. Kəndin qırağında yaşıl qovaqlı Bir qapını döydük…Qapı açıldı. Göy çitdən don geymiş bir qaşqabaqlı Qarabuğdayı qış qapıya çıxdı… (Ə.Cəmil) Səndən ayrılanda saat beş idi. Dolandı könlümə dağda hər dolay. O anın dəhşəti nə müdhiş idi. Getmək istəmədən gedənə vay-vay! Mən də, sürücü də susurduq elə. Fikrimdə gəmirir şübhə-şübhəni. Məqsədsiz, məramsız baxırdım çölə, Hər daşın dalında görürdüm səni… (B.Vahabzadə)
Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|