Microsoft Word Baba n r variant seva
Yüklə 1,74 Mb.
|
108 Rəsul Rza bəzi müasirləri kimi yaradıcılığa gözəllərin vəsfi ilə gəlmədi. Sevgi yaşları dünyanın hər addımının keşməkeşli kon- filiktlərlə dolu olan vaxtlarına düşürdü. Bu onun şair taleyinin alın yazısı idi. Lap sonralar müdriklik çağında, nə az, nə çox 54 yaşı olanda məhşur “Soruş” seirində: ... Mən kölgəsiz görmədim, El dərdi tək dağ görmədim, Gözlərimi yumub açdım Neçə dostu sağ görmədim – deyirdi.
“Mən gedəsi deyiləm” şerində şair həyat eşqiylə: Əvəzi yola saldıq Xəstəliyi: Diabet Bir gün Mikayılsız qaldıq Xəstəliyi: Diabet! Su oymuş qaya kimi uçulur dörd bir yanım. Bilirəm gec-tez gəlib çatar mənə də növbət. Hələlik növbət var, bir il, bir gün, bir saat. Yaratmaq istəyirəm, Sənə eşq olsun həyat! - deyərək yazmaq, yaratmaq sövqünü bildirir, həyata nikbin baxır. XX əsrin 30-cu illərindən təşəkkül tapıb formalaşmağa başlayan yeni üslub Azərbaycan poeziyasının ilk nəslinə mənsub olan, şöhrəti sərhədləri keçərək bütün qitələrə yayılan Rəsul Rza Ədəbiyaşar sənətkarlarımızdandır. Akademik Bəkir Nəbiyev yazır: “Bir sənətkar kimi Rəsul Rzanın ədəbiyyatımızda öz sözü, öz səsi, öz yeri olmuş, fərdi yaradıcılıq siması və orijinal manerası onu başqa qələm yoldaşlarından fərqəndirmişdir”. Rəsul Rza ilk yaradıcılığında poetik mövzunun müqayisələrlə ifadə olunması, bizcə, 30-cu illər poeziyası üçün əlamətdar 109 cəhətlərdən idi. Fikrimizi əsaslandırmaq üçün “Şairin andı” (Səməd Vurğun), “Ələmdən nəşəyə” (Süleyman Rüstəm), “Küləklər”, “Vuruşmalar” (Mikayıl Müşviq), “Bolşevik yazı” (Rəsul Rza) və s. əsərləri nümunə gətirə bilərik. Çünki bu əsərlərdə bədii keyfiyyət özünü xüsusi qabarıqlığı ilə göstərirdi. Rəsul Rza ədəbi yaradıcılığa şair kimi başlamışdır. Lirik, siyasi, yoxsa... Hər nə isə... Kapital dünyasının fitnə-fəsadları da, neft sənayesinin baronlarının insanları aclıq-səfalət içində saxlamaları da onun gənc şair olaraq ətrafında cərəyan edən hadisələr idi. O, nədən yazır yazsın, içində olduğu, yaşadığı ictimai formasiyanın bəhrəsi olan mühitin insana necə qorxunc fəsadlar törətdiyi və ya törədəcəyini görüb, duyub dərk edərkən olaylara özəlliklə biganə qalmayıb gələcəyə baxırdı. Lap uzaqlarda, qaranlıq zülmət içində parlayan gələcəyi görə bilmək üçün həyat haqqında nikbin nəticələrə gəlib çıxır. İnamlı və ümidli olduğu üçün o uzun yolu aydın təsəvvür etdiyi üçün bu şövq-həvəslə nadir poetik nümunələr yaradır. Bu gün anadan olmasının yüz illiyi qeyd olunduğu bir vaxtda cəsarətlə demək olar ki, Rəsul Rza XX əsrin yox, üçüncü minilliyin – XXI əsrin, daha da gələcəyin şairidir. Məmməd Araz onun böyüklüyünə, poeziyasına qiymət verərkən poetik bir dillə “Zaman bir də doğa o planeti”- fikrində çox haqlıydı. Qorxmaz, dönməz, cəsarətli filosof şair Rəsul Rza çinar ağacını da çox sevirdi, doğma torpağını da. Məhz onun mehr-ülfət bağladığı, daha çox sevdiyi uzun ömürlü çinar ağacı ancaq belə torpaqda uca, nəhəng, qollu-budaqlı, qüvvətli, kölgəli və uzunömürlü ola bilər. Rəsul Rza ilk şerlərində ədəbi prosesə də diqqəti çəkirdi. Bu diqqətçəkmədə ilkin şərtlərdən biri fikirlərini, istək-arzularını müasirliyi, mövzularının aktuallığı, orijinallığı idisə, digər tərəfi poeziyada təzə-tər bədii şəkil axtarışları idi. Rəsul Rza yaradıcılığının ilkin illəri əsrin çətin, sərt dövründə, sərt üzünə təsadüf etdi. İctimai formasını dəyişməsi Moskvada da, Kiyevdə də, Bakıda da yaradıcılıqla məşğul olanları dilemma qarşısında qoyurdu. Bu tərəddüdlər və seçim qarşısında qalmalara Mayakovski də, Mikayıl Rəfili, Süleyman Rüstəm, Səməd Vurğun, Mikayıl Müşviq də aid idi. Çünki bu illərdə ənənə qəlibindən kənara çıxa bilməyən epiqonçu şairlər də yox deyildir. Ancaq milli,
110 müasir ruhlu, bütün mütərəqqi poeziya yaradıcıları novotor yolla gedirdilər. Novatorluq axtarışları məhz 1930-cu illərin poeziyası üçün səciyyəvi bir müsbət hal kimi güclənmək üzrəydi. Təbii ki, sovet ədəbiyyatının novatorluq xüsusiyyəti kimi meydana çıxmışdır. Lakin sözü gedən illərdə novatorluq bir konsepsiya kimi yuxarıda qeyd etdiyimiz sənətkarlardan daha çox Rəsul Rza və Mikayıl Rəfili kimi gənc şairlərin poeziyasında özünü göstərirdi. Tarixi sınaqlar göstərir ki, bu iki şairin sərbəst şeir axtarışlarında da bir-birini inkar edən cəhətlər də oldu. Mikayıl Rəfilinin sərbəst vəzndə yazdığı şeir nümunələri baxış nöqteyi-nəzərdən yaşadığı cahana əsasən subyektiv münasibətin, fərdiyyətçilik psixologi- yasının ifadə forması olduğu halda, Rəsul Rza bu yoldan imtina edərək öz yolunu seçdi. Təkcə məzmun yeniliyi ilə deyil, forma yeniliyinin də gərgin axtarışlar tələb etdiyini bilən şair az bir vaxt ərzində poeziya yollarında özünəməxsus üslubunu, onun inkişaf yolunu təyin etdi. Otuzuncu illərin əvvələrində çapdan çıxan “Çapey” (1932), “Qanadlar” (1934) kitabları mövzu və sənətkarlıq baxımından şairin doğru yolda, ağır bir səfərə hazırlıqlı, silahlanmış çıxdığından xəbər verirdi. Bu illərdə gənc şairin V.Mayakovski yaradıcılığından bəhrələndiyini, ona yaxınılaşdığını, ona məhəbbət və ehtirasını da, ən nəhayəti Mayakovski əleyhinə çıxanlara qarşı mübarizəni də “Mayakovski” və başqa nümunələrdə görmək olar:
Ancaq bu o demək deyildi ki, Rəsul Rza Mayakovskinin əsiridir , onun poeziyasının burulğanına düşüb, çıxa bilmir. Dediyimiz kimi otuzuncu illərin birinci on illiyi dövründə Mayakovski seir dünyası ilə birbaşa yaxud dolayısı ilə əlaqədar idi, onun şeir məktəbini qəbul edirdi. Sadəcə görmək mümkün deyildi ki, elə o vaxtlar Rəsul Rza poeziyasının novatorluğu ilə Sabir kimi dahi sənətkarlara daha çox arxalanırdı. Rəsul Rza yazır: “Mənim ilk əsərimə ən böyük təsir milli ədəbiyyatımız və ilk növbədə Sabir
Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|