Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
266 
 
etməsini ABŞ, Böyük Britaniya, Almaniya, Fransa, Türkiyə və 
s.  kimi  dövlətlər  tanısa  da,  Rusiya,  Çin,  İspaniya,  Yunanıstan, 
Azərbaycan, Gürcüstan kimi dövlətlər bunun əleyhinə çıxdılar. 
Həm  Türkiyə,  həm  də  İran  ərazisində  kürd  mənşəli  etnik 
qruplar  yaşayır.  Bu  baxımdan  Türkiyə  və  İran  bu  etniklərə 
qarşı (xüsusilə, PKK terror təşkilatına qarşı)  öz dövlətçilikləri 
naminə vahid mövqe nümayiş etdirirlər.  
 
Güc  mərkəzlərinin  (dövlətlərin)  təşkilatlanmaları  və 
qruplaşmaları 
 
İstər  tarixi,  istərsə  də  müasirlik  baxımından  dövlətlər 
arasında birliklər, ittifaqlar mövcud olmuşdur. Həmin ittifaqlar 
dövlətlərin  başqa  dövlətlərin  hərbi  müdaxiləsi,  işğalçılıq 
siyasəti zamanı öz ərazilərini və xalqlarını, vətəndaşlarını birgə 
qorumaq  məqsədi  güdmüşdür.  Bununla  yanaşı,    ittifaqların 
bağlanmasında  əsas  məqsədlərdən  biri  də  digər  ərazilər 
hesabına  dövlətin  ərazisini  böyütmək  olmuşdur.  Həm  də 
regionda, 
digər 
dövlətlər 
üzərində 
təsir 
imkanlarını 
bölüşdürmək  məqsədlərə  aiddir.    Yaxın  tarixi  keçmiş 
baxımından  belə  ittifaqlara  I  Dünya  müharibəsi  zamanı 
Avropada  mövcud  olmuş  “Antanta”  və  “Dördlər    İttifaqı”-nı 
misal  göstərmək  olar.  Bu  ittifaqlar  Avropanın,  eləcə  də 
dünyanın  bölüşdürülməsi  uğrunda  bir-biriləri  ilə  müharibələrə 
getmişlər.  II  Dünya  müharibəsinin  başlanmasına  qədər  də 
Faşist  Almaniyası  Avropada  işğalçılıq  siyasəti  nəticəsində  bir 
çox  dövlətləri  öz  tərəfinə  çəkmişdir.  Hətta  II  Dünya 
müharibəsindən  sonra  da  Avropanın  dövlətləri  iki  ideoloji 
cəbhəyə  bölünmüş  və  nəticədə  ABŞ-ın  iştirakı  ilə  Şimali 
Atlantika Müqaviləsi Təşkilatı –NATO və sosialist düşərgəsini 
əhatə edən Varşava Müqaviləsi Təşkilatı yaranmışdır. Bundan 
əlavə  dünyanın  bir  çox  regionlarında  SEATO,  SENTO  və  s. 
kimi  hərbi-siyasi  xarakterli  təşkilatlar  da  mövcud  olmuşdur. 
Ümumiyyətlə 
dövlətlərin 
təşkilatlanmaları 
II 
Dünya 
müharibəsindən  sonra  geniş  vüsət  almışdır.  Dünyada  iqtisadi, 

---

 
267 
 
siyasi və  hərbi  sahədə  bir  çox  qurumlar əmələ  gəlmişdir. Belə 
təşkilatlar  içərisində  hal-hazırda  fəaliyyət  göstərən  BMT  və 
onun  ayrı-ayrı  sahələri  əhatə  edən  təşkilatları,  Avropa  Şurası, 
ATƏT,  İslam  Konfransı  Təşkilatı,  Avropa  İttifaqı,  NATO, 
Ərəb  Dövlətləri  Birliyi,  MDB,  Şanxay  Əməkdaşlıq  Təşkilatı, 
GUAM,  Qara  Dəniz  İqtisadi  Əməkdaşlıq  Təşkilatı,  Afrika 
Dövlətləri  Birliyi,  Sakit  Okean  Ölkələri  Birliyi,  Beynəlxalq 
Valyuta  Fondu  və  s.-ni  misal  göstərmək  olar.  Ümumiyyətlə,  
təşkilatlar  funksiyalarına  görə  iqtisadi  (malyyə  və  ticarət), 
hərbi-siyasi və təhlükəsizlik, sosial-humanitar, ekoloji, səhiyyə, 
təhsil,  infrastruktur  və  s.  xüsusiyyətlərə  malik  olur.  Müasir 
qloballaşmış 
dünyada 
dövlətlərin 
qruplaşmalarını, 
təşkilatlanmalarını  zəruri  edən  amillər  mövcuddur.  Bu 
amillər içərisində aşağıdakıları xüsusi olaraq qeyd etmək olar: 
1.Dünyanın maddi və təbii sərvətlərinə birgə yiyələnmə-bu 
funksiyanı  dünyanın  bütün  iqtisadi-ticarət  təşkilatları  və 
dövlətlər ikili qaydada və çoxtərəfli əsaslarla yerinə yetirir. 
2.Dünyanın ümumi qlobal problemlərinin həllində birlikdə 
iştirak  etmək-bu  funksiyanı  BMT  və  onun  təşkilatları,  ATƏT, 
Avropa  İttifaqı,  Avropa  Şurası,  İslam  Konfransı  Təşkilatı, 
Afrika Dövlətləri Birliyi, MDB və s. yerinə yetirir. 
3.İqtisadi-ticarət  əlaqələrinin  inkişafı-bu  funksiyanı  BMT-
nin  müvafiq  təşkilatları,  Ümumdünya  Ticarət  Təşkilatı,  Sakit 
Okean  Ölkələri  Birliyi,  Afrika  Dövlətləri  Birliyi  və  digər 
regional iqtisadi-ticarət təşkilatları yerinə yetirir. 
4.Dünya  əhalisinin  ərzaq  və  kənd  təsərrüfatı  məhsullarına 
olan  tələbatının  birgə  ödənilməsi-bu  funksiyanı  daha  çox 
qlobal  əsaslarla  BMT-nin  müvafiq  təşkilatları,  regional 
iqtisadi-ticarət təşkilatları yerinə yetirir; 
5.Dünyada  sülhün  qorunması,  müharibələrin  qarşısının 
alınması-bu  funksiyanı  qlobal  və  regional  əsaslarla  BMT, 
NATO,  ATƏT,  Avropa  İttifaqı,  Avropa  Şurası,  İslam 
Konfransı  Təşkilatı,  Ərəb  Dövlətləri  Birliyi,  Afrika  Dövlətləri 
Birliyi və s. kimi mühüm təşkilatlar yerinə yetirir; 
6.Dünyada 
insan 
hüquqlarının 
və 
demokratiyanın 
qorunması-bu  funksiyanı  qlobal  və  regional  əsaslarla  BMT, 

---

 
268 
 
ATƏT,  Avropa  Şurası,  Avropa  İttifaqı,  İslam  Konfransı 
Təşkilatı və s. kimi təşkilatlar yerinə yetirir; 
7.Dünyada  ekoloji  tarazlığın  qorunması-bu  funksiyanı 
BMT və digər müvafiq regional təşkilatlar yerinə yetirir; 
8.Dünyada 
epidemik 
və 
digər 
təhlükələr 
törədən 
xəstəliklərin  qarşısının  alınması-bu  funksiyanı  BMT  və  digər 
müvafiq regional təşkilatlar yerinə yetirir; 
9.Dünyada  elmin  inkişafı,  mədəni  dəyərlərin  qorunması, 
tarixi  abidələrin  mühafizəsi-bu  funksiyanı  BMT-nin  müvafiq 
təşkilatları və regional təşkilatlar yerinə yetirir. 
Dövlətlər,  xüsusilə  güc  mərkəzləri  hesab  edilən  dövlətlər 
yuxarıda  sadalanan  amillərə  görə  təşkilatlanmaqla  yanaşı, 
qlobal və regional formada siyasi rəqabət zamanı daha çox təsir 
imkanları  əldə  etmək  üçün  də  təşkilatlanaraq  qruplaşırlar. 
Belə  olan  halda  bu  dövlətlər  maraqları  olduqları  regionlarada 
yerləşən kiçik dövlətləri də öz orbitlərinə daxil edirlər. Onu da 
etiraf etmək lazımdır ki, müasir qloballaşmış dünya siyasətində 
böyük  dövlətlər  daha  təsiredici  rol  oynayırlar.  Kiçik  dövlətlər 
isə  regional  əsaslarla  həmin  dövlətlərin  orbitina  daxil  olmaq 
məcburiyyətində  qalırlar.  Böyük  dövlətlərə  məxsus  olan 
resurslar  kiçik  dövlətlərin  resurslarını  özlərinə  tərəf  çəkirlər. 
Nəticədə siyasi proseslərin təsiri ilə dövlətlərin qruplaşması baş 
verir.  XX  əsrin  “soyuq  müharibə”  dövrü  hal-hazırda,    kəskin 
olmasa  da  belə,      mövcud  olmaqda  davam  edir.  Hətta  bəzi 
hallarda daha da kəskinləşir. Dünyanın super güc mərkəzi olan 
ABŞ və bu dövlətə  yaxın gücə malik olan dövlətlər Rusiya və 
Çin  arasında  dünyada  daha  çox  siyasi  təsir  əldə  etmək 
məqsədilə  rəqabət  davam  etməkdədir.
1
  Bu  rəqabət  zamanı 
tarixi  amil  yenə  də  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  etməyə 
başlamışdır.  II  Dünya  müharibəsindən  sonra  formalaşmış 
dünya  düzəni  XX  əsrin  80-ci  illərinin  sonu  90-cı  illlərinin 
                                                 
1
 Rusiya özünün rəqibi kimi yenə də Qərbi və ABŞ-ı görür. Rusiyanın yeni 
xarici siyasət konsepsiyası əsas müddəalar. 
http://newtimes.az/az/politics/1465/#.UUBx2xen3v0. 12 mart 2013- 
Newtimes.az   

---