Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
272 
 
gücü  Qərb  dövlətlərini  və  regional  güc  mərkəzlərini  daha  çox 
özünə cəlb edir. Ukrayna kifayət qədər gücə malik olduğundan 
ABŞ  bu  dövləti  Qərbə  inteqrasiya  etdirmək  siyasəti  yeridir, 
Rusiya  da  onu  öz  təsir  dairəsindən  uzaqlaşdırmaq  istəmir. 
Azərbaycan  Cənubi  Qafqazda  güclü  dövlət  olduğundan  və 
Rusiyanın  təzyiqlərinə  tab  gətirdiyi  üçün  ABŞ  və  Türkiyənin 
maraqlarını  cəlb  edir.  Azərbaycanı  NATO-ya  inteqrasiya 
etdirmək  siyasəti  yeridirlər.  Güc  mərkəzləri  hesab  olunan 
dövlətlər  digər  dövlətləri  öz  tərəflərinə  çəkməklə  siyasi 
qruplaşma  yaradırlar.  Məsələn,  Rusiya  Çini  və  Mərkəzi 
Asiyanın  dövlətlərini  Şanxay  Əməkdaşlıq  Təşkilatı  altında 
siyasi  cəhətdən  qruplaşdırmaq siyasəti  həyata keçirir. Bununla 
yanaşı,  MDB  çərçivəsində  Kollektiv  Təhlükəsizlik Müqaviləsi 
Təşkilatı  altında  dövlətlərin  siyasi  qruplaşmasını  yaratmağa 
çalışır.  ABŞ  isə  Avropa  dövlətlərini  NATO-ya  cəlb  etməklə 
siyasi qruplaşma əmələ gətirir. Bununla yanaşı, ABŞ NATO ilə 
tərəfdaşlıq  və  əməkdaşlıq  edən  ölkələri  də  öz  tərəfinə-Avro-
Atlantik məkanına cəlb edir.  
4.  Hərbi-siyasi  təhlükəsizlik  amili-  güc  mərkəzlərinin 
başlıca  məqsədi  dünya  siyasətində  öz  siyasi  təsirlərini  daima 
artırmaqdır.  Bu  dövlətlər  öz  təhlükəsizliklərini  təmin  etməyi, 
dünyanın  müxtəlif  regionlarındakı  strateji  maraqlarını  qoru-
mağı  başlıca  siyasət  hesab  edirlər.  Həmin  məqsədlə  digər 
dövlətləri  öz  tərəflərinə  çəkməklə  siyasi  qruplaşma  əmələ 
gətirirlər.  Müxtəlif  regionlarda  öz  hərbi-siyasi  təsirlərini 
artırırlar.  ABŞ  özünün  dünyadakı  iqtisadi  potensialını,  siyasi 
təsirini qorumaq, eyni zamanda hegemon dövlət statusunu əldə 
saxlamaq naminə hərbi gücünü artırmağı başlca prioritet hesab 
edir.  Dünyanın  güc  mərkəzləri  öz  aralarındakı  siyasi  rəqabət 
zamanı  öz  təhlükəsizliklərini  təmin  etmək  üçün  siyasi 
qruplaşma  əmələ  gətirirlər.  Məsələn,  vaxtilə  ABŞ  və  SSRİ 
arasında  düşmənçilik  mövcud  idi  və  “soyuq  müharibə”də 
dünya  demək  olar  ki,  iki  siyasi  cəbhəyə  bölünmüşdü.  Hər  iki 
super  güc  mərkəzi  öz  təhlükəsizliklərini  təmin  etmək 

---

 
273 
 
məqsədilə  ətraflarına  dövlətlər  cəlb  etmişdilər.  Nəticədə  bir-
birinə hərbi-siyasi cəhətdən əks olan iki siyasi blok yaranmışdı. 
NATO  və  Varşava  Müqaviləsi  Təşkilatı.  SSRİ  hətta  ABŞ-a 
qarşı  Çin  və  Hindistan  kimi  böyük  güc  mərkəzlərini  də  öz 
tərəfinə  çəkmək  siyasəti  yeridirdi.  Çin  və  Hindistanda 
sənayenin  inkişafına  kömək  göstərirdi.  ABŞ  isə  özünün 
təhlükəsizliyini  və  eləcə  də  dünyanın  digər  regionlarındakı 
strateji  maraqlarını  qorumaq  naminə  Avropanın  aparıcı 
dövlətlərini, Kanadanı, Avstraliyanı, Türkiyəni, Yaponiyanı öz 
tərəfinə  çəkməklə  dövlətlərin  siyasi  qrupunu  yaratmıdı.  ABŞ 
Çexiya  və  Polşa  ərazisində  RƏM  (Raket  Əleyhinə  Müdafiə) 
sistemini  qurmaq  niyyəti  ilə  özünün  və  Avropadakı 
müttəfiqlərinin  təhlükəsizliyini  digər  güc  mərkəzlərindən 
qorumaq məqsədini güdür. 
5. Daha çox siyasi təsir etmək üçün ərazi əldə etmək amili-
tarixən  dünyanın  super  güc  mərkəzləri  siyasi  rəqabət  zamanı 
siyasi  təsiri  gücləndirmək  məqsədilə  başqa  dövlətlərin 
ərazilərini  işğal  etmək,  dünyanın  müxtəlif  regionlarında 
ərazilər  əldə  etmək  siyasəti  yürütmüşlər.  Bu  zaman  öz  təsir 
imkanlarını  genişləndirmək  naminə  güclərini  artırmaq  üçün 
dövlətlərin  siyasi  qruplaşmasını  yaratmış  və  istifadə  etmişlər. 
ABŞ  1990-cı  illərin  əvvəllərində  birinci  və  2003-cü  idə  ikinci 
İraq  müharibəsi  zamanı  dövlətlərin  siyasi  qruplaşmasından 
istifadə etmişdir. (Qeyd: 2003-cü ilin martından 2013-cü ilin 
martına qədər İraqda 37 min nəfər koalisiya qüvvələri itki 
verib.  ABŞ  bu  müddət  ərzində  altı  milyard  dollar  məblə-
ğində pul xərcləyib. 2003-cü ilin martından döyüşlərdə ABŞ 
dörd min əsgər, İraq isə yüz əlli min əsgər itirib).
1
  
Həmçinin,  2001-ci  ildə  Nyu-Yorkdakı  terror  hadisələ-
rindən  sonra  Əfqanıstanda  terrorçulara  qarşı  müharibədə 
dövlətlərin  siyasi  qrupundan  istifadə  etmişdir.  Koalisiya 
yaratmış  və  bu  koalisiyaya  dünyanın  bir  çox  dövlətlərinin 
                                                 
1
 ANS TV “Xəbərlər” informasiya proqramı, 21 mart 2013-cü il. 21°°  

---

 
274 
 
hərbisini  cəlb  etmişdir.  Tarixən  də  həm  SSRİ,  həm  də  ABŞ 
özlərinin  və  rəhbərlik  etdikləri  siyasi  blokların  dəstəyinə 
arxalanaraq  ərazi  əldə  etmək  siyasəti  yeritmişlər.  SSRİ 
qoşunları  XX  əsrin  70-ci  illərinin  sonu  80-ci  illərinin 
axırlarında  Əfqanıstanda,  ABŞ  qoşunları  isə  Vyetnamda 
müharibə aparmışlar.  Güc mərkəzlərinin ərazilər əldə etməkdə 
əsas  məqsədləri  bir-birilərinə  qarşı  siyasi  rəqabət  mübarizə-
sində bu ərazilərin strateji mövqeyindən istifadə etməklə digər 
regionlara  siyasi  təsir  imkanları  qazanmaqdır.  Məsələn,  ABŞ 
İraqı  ələ  keçirmiş  və  İranın  Fars  körfəzindəki  strateji 
maraqlarına  birbaşa  təsiretmə  imkanı  qazanmışdır.  ABŞ 
Vyetnamı  ələ  keçirməklə  həm  də  Çinin  Cənubi  və  Cənubi 
Şərqi  Asiya  regionundakı  təsirlərinin  qarşısını  almaq  məqsədi 
güdürdü.  ABŞ  dünyada  strateji  ərazilər  əldə  etmək  üçün 
dövlətlərin hərbi- siyasi qruplaşmasını yaratmaq siyasəti həyata 
keçirir.  
6.  Tarixi  münasibətlər  amili-  güc  mərkəzlərinin  siyasi 
rəqabəti zamanı  dövlətlərin  siyasi  qruplaşmasını əmələ  gətirən 
amillərdən  biri  də  tarixi  münasibətlər  amilidir.  Məsələn,  ABŞ 
və  SSRİ  arasında  tarixən  mövcud  olmuş  soyuq  münasibətlər 
hal-hazırda  Rusiya  ilə  ABŞ  arasında  müəyyən  məsələlərdə 
davam  etməkdədir.  (Qeyd:  ABŞ-ın  Corc  Buş  (kiçik) 
hakimiyyəti dövründə dövlət katibi postu tutmuş Kondaliza 
Rays  efir  vasitəsilə  belə  bir  fikir  bildirirdi  ki,  2001-ci  ilin 
sentyabr  ayında  ABŞ-a  terror  hücumu  zamanı  Moskvaya 
zəng  olunmuş  və  bu  dövlətdən  şübhələnmək  əsas 
götürülərək  Moskvaya  belə  bir  sual  ünvanlanmışdır  ki, 
doğrudanmı  iki  dövlət  arasında  “soyuq  müharibə”  başa 
çatıbdır.  Moskva  isə  həmin  anda  bütün  təlimləri 
dayandırmış  olduğunu  cavab  vermiş  və  bu  işdə  Rusiyanın 
əli olmadığını və tərəf kimi iştirak etmədiyini bildirmişdir) 
Çin  ilə  Rusiya  arasındakı  II  Dünya  müharibəsindən  sonra 
mövcud  olmuş  dostluq  münasibətləri  bu  gün  də  davam 
etməkdədir.  İki  dövlət  arasında  ərazi  problemləri  demək  olar 

---