Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc
Dövlətlərin qruplaşmalarında maraqların toqquşması
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
279 Dövlətlərin qruplaşmalarında maraqların toqquşması və ittifaqlar Geostrategiya və geoiqtisadiyyat geosiyasətin tərkibidir, geosiyasəti formalaşdıran siyasət istiqamətləridir. Geosiyasət subyektlərin hərəkətləri sayəsində meydana gəlir. Hərəkətlərdən beynəlxalq hüquq formalaşır və istifadə vasitəsinə çevrilir. Beynəlxalq hüquq hərəkətlərə istiqamət vermək üçündür. Qloballaşma ilə səciyyələnən müasir dövrdə (əsasən XX əsrin ikinci yarısında) və postmodernizmdə dünya siyasətinin və beynəlxalq münasibətlərin gedişatı və bu siyasət istiqamətlərinin ortaya çıxardığı vəziyyətlər onu sübut edib və etməkdə davam edir ki, geosiyasət beynəlxalq hüquqdan üstündür. Maraq və məqsədlər hərəkətlərə haqq qazandırıb. Beynəlxalq hüququn geosiyasətə (böyük dövlətlərin yaratdıqları geosiyasi məkana) xidmət edən tərəfləri (məsələn, hərbi ittifaqların yaranmasını şərtləndirən müqavilələr, fayda gətirən iqtisadi müqavilələr və digər strateji müqavilələr) geosiyasətlə eyni əhəmiyyətə malik olan aspektlər kimi başa düşülməlidir. Beynəlxalq hüquq böyük dövlətlərə xidmət edərkən, hərəkətləri istiqamətləndirmək və hərəkətlərə ədalətli məzmun vermək üçün başlıca olaraq vasitəyə və bir alətə çevrilir. Hüquq normaları məcmuəsi maraqların formalaş- masını təmin edən instrumentlər məcmuəsinin özü kimi müvafiq mənaya malik olur. Etiraf etmək lazımdır ki, həm də dünya siyasətinin real təcrübələrindən və praktik müşahi- dələrdən irəli gələrək, belə hesab etmək yerinə düşər ki, beynəlxalq hüquq ümumi ədalət qaydalarından, tarazlığın təmin edilməsi prinsiplərindən ibarət olsa da, qaydaların reallaşmasının arxasında güc (güc burada həm obyekt, həm də subyekt kimi mühüm təsiredici və enerjiverici əhəmiyyət kəsb edir) dayanır və beynəlxalq hüquq lazımi anlarda daha çox güclü tərəfə xidmət edir. Universal hüquq və onun ədalətli 280 məzmunu güclü tərəfə faydaverici əsaslarla xeyir gətirdikdə, həm beynəlxalq hüquq istifadə olunur, yəni bütün hərəkətlər beynəlxalq hüquqa əsaslanır, həm də hüququn daha çox gücə (güclü tərəfə) xidmət məzmunu üzə çıxır. “Güc olmayan yerdə hüquq da yoxdur” prinsipi önəm kəsb edir. Güclü tərəflər beynəlxalq hüquqdan istifadə edərək bir tərəfdən planetar məkanlarda öz geosiyasi maraqlarını təmin etməyə çalışırlar, digər tərəfdən də qlobal müharibələrin qarşısını almaq (qlobal müharibələrin qarşısnı almaq istəkləri və bu istiqamətdə dünyaya nəzarət tərəflərin özlərini və maraq sferalarındakı obyektlərini itirmək qorxusundan irəli gəlir) və öz aralarında və maraqlı olduqları məkanlarda tarazlığı bərpa etmək üçün (ittifaq ərazilərinə daxil olan dövlətlərdə) alətlərə çevirirlər. Geosiyasətin tərkibi olan geostrategiya (hərbi doktrinaların məkanlar üzrə həyata keçirilməsi strategiyası və taktikası) böyük dövlətlərin təhlükəsiz şəraitlərdə, sülh və sabitlik vəziyyətində öz maraqlarını təmin etməsinə xidmət edir. İttifaqların yaradılması geostrategiyanın reallaşmasının nəticəsidir və belə qurumlar geosiyasətin tərkibi olan geoiqtisadiyyatı və ümumilikdə geosiyasətin digər istiqa- mətlərini kollektiv şəkildə, gücləri birləşdirmək yolu ilə qorumaq üçün təşkil edilir. Buradan da belə bir məntiqi mülahizə ortaya çıxır ki, əslində dövlətlərin müəyyən məkanlar üzrə təhlükəsizlikləri təmin etmək siyasətləri onların maddi maraqlarının təmin edilməsinə istiqamətlənir. Maddi maraqların təmin edilməsindən də sosial maraqlar təmin edilmiş olur. İttifaqlar yekun olaraq əslində müəyyən coğrafi- siyasi sərhədlərdə sosial maraqların təmin edilməsinə xidmət edir. İttifaqlar bir tərəfdən mərkəzin özünü qoruyur, digər tərəfdən mərkəzi ətraflar üzrə, yayılan məkan istiqamətləri üzrə genişləndirir və böyuk ərazi miqyası baxımından planetar şəbəkə yaradır, başqa tərəfdən isə kompleks şəkildə müdafiə olunmaq məqsədini güdür. İttifaqlar yaradıldıqda strukturlaşma prosesləri genişlənir. Genişlənən proseslər 281 fonunda həm elementlər artır, həm də yeni elementlər ortaya çıxır. Bu proseslər sayəsində enerji mənbələri meydana gəlir. Deməli, ittifaqlar əslində hərəkətlərə istiqamətlər verən, hərəkətləri yaradan böyük enerji mənbələridir. Dövlətlər öz enerjilərini artırmaq üçün ittifaqlara qoşulurlar və böyük potensial əldə edirlər. İttifaqlar, digər tərəfdən, hərəkətləri məhdudlaşdıran qurumlardır. Məsələn, dövlətlər ittifaqlar çərçivəsində sənədlərə qoşulmaqla, strukturlarının fəaliyyət- lərini koordinasiya etməklə öz hərəkətləri üzərlərində qarşılıqlı nəzarət mexanizmisini yaratmış olurlar. İttifaqların xassələri həm də qarşılıqlı nəzarət məzmunundan formalaşır. Hərəkətlər o halda məhdudlaşır ki, hərəkətlərin tərkib elementləri (müxtəlif istiqamətdən gələn hərəkətlər) müəyyən məkanlarda qovuşur. Bu zaman qovuşmadan, kəsişmələr, uzlaşmalar və bir çox hallarda toqquşmalardan (kiçik dövlətlər böyük dövlətlərin maraqları naminə bəzi iddialardan əl çəkməli olurlar. Nəticədə toqquşmalardan çəkinmələr meydana gəlir) hərəkətlər məhdudlaşır. Məhdudlaşmaqla yanaşı, həm də uzanır. Buradan da belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, ittifaqlar əslində hərəkətləri tənzim edən böyük qurumlardır. Bu qurumlar həm subyekt, həm də subyektlər daxilindəki vasitələr hesabına obyekt rolunu oynayırlar. Beynəlxalq hüquq o zaman güclü olur ki, geostrategiya və geoiqtisadiyyat böyük dövlətlərin maraqlarına xidmət etmiş olsun. Beynəlxalq hüquq vasitədir və daha çox hərbi, iqtisadi və siyasi maraqlara xidmət edən instrumentdir. Beynəlxalq hərbi-siyasi ittifaqlar da öz-özlərində dövlətlərin maraqlarını müdafiə edən instrumentlərdirlər. Hərbi-siyasi ittifaqlar dövlətlərin hərbi-siyasi və bu baxımdan da təhlükəsizlik sahələrində, geostrateji məkanlarda və ümumilikdə geosiyasi arenada güclərini və güclərini formalaşdıran tərkib elementləri, komponentləri (məsələn, subyektlər, hərbi alətlər və vasitələr olan hərbi birləşmələri və birləşmələrin istifadə etdikləri Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|