Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
288 
 
antipodlar)  arasında  hərbi-siyasi  gərginlik  mərhələsi;  ikincisi 
isə  SSRİ-nin  və  Şərqi  Avropanın  sosialist  sisteminin 
çökməsindən sonrakı dövrü əhatə edən yeni (sürətlə böyümə və 
genişlənmə  və  yenidən  strukturlaşma,  yenidən  formalaşma) 
mərhələ. 
Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatının yaradılması İkinci 
Dünya  müharibəsindən  sonrakı  dövrün,  gələcək  Avratlantika 
regionunun  təhlükəsizliyinin  təmin  edilməsi  istiqamətlərini 
müəyyən  etmək,  təhlükələrə  qarşı  birgə  hərəkətin  konturlarını 
cızmaq  və  bu  istiqamətdə  hərbi-siyasi  gücləri  birləşdirmək, 
hücumların qarşısını birgə almaq (Maddə 5.) zərurətindən irəli 
gəlmişdir.  Eyni  zamanda  Şimali  Atlantika  regionunda 
sabitliyin  möhkəmləndirilməsi  və  rifahın  yaxşılaşdırılması  da 
əsas  məqsəd  idi.  Bu  kimi  prinsiplər  Müqavilənin  giriş 
hissəsində (məqsədlər hissəsində) yazılırdı.  
II  Dünya  müharibəsindən  sonra  meydana  çıxmış  yeni 
siyasi formalı Avropanın təhlükəsizliyinin yeni əsaslarla təmin 
edilməsi  zəruri  amilə  çevrilirdi.  Avropanın  iki  qütbə 
bölünməsi,  geocəbhələr  təhlükəsizlik  üçün  Qərbi  Avropanın 
yeni  təhlükəsizlik  sistemi  modelinin  hazırlanmasını  tələb 
edirdi.  Digər  tərəfdən  də,  xüsusilə  İkinci  Dünya  mühari-
bəsindən  sonra  ABŞ-ın  Avropada  maraqlarının  yeni  əsasları 
formalaşmağa  başlamışdı.  Fəqət,    ABŞ  Monro  doktrinasından 
bu  yana  Avropa  ilə  ittifaqlara  daxil  olmurdu.
1
 Lakin  İkinci 
Dünya  müharibəsindən  sonra  qalib  dövlətlərdən  biri  kimi 
dağılmış  Avropanın  yenidən  qurulmasında  ABŞ  yaxından 
iştirak  etmək  imkanları  əldə  etmişdi.  “Marşal  Planı”  və 
“Trümən  doktrinası”  Sovetlərin  Orta  Şərq  və  Avropda 
genişlənmə  fəaliyyətlərinə  qarşı  ABŞ-ın  gördükləri  tədbirlər 
idi.  Eyni  zamanda  Avropada  SSRİ-nin  yaxından  iştirakı  və 
ABŞ və İngiltərə ilə soyuqlaşmaqda olan münasibətləri Avropa 
                                                 
1
 Prof. Dr. Fahir Armaoğlu. 20.YÜZYIL SİYASİ TARİHİ 1914-1980 Cilt: I 
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 1994. səh. 448. 

---

 
289 
 
üzərində inkişafın yeni bir “soyuq cəbhəsi”ni yaradırdı. 1948-
ci ilin Berlin böhranı ABŞ-a göstərdi ki, dünyanın yeni bir sülh 
sisteminə  qovuşması  üçün  Sovetlər  Birliyi  ilə  əməkdaşlıq 
etmək imkanları qalmamışdır.
1
 (Qeyd: Berlin böhranı- 1948-ci 
ildə  SSRİ-nin  qərbliləri  Berlindən  çıxarmaq  üçün  ortaya 
atdıqları  təşəbbüs  nəticəsində  yaranmışdı.  Berlin  şəhəri  dörd 
işğal  zonasına  ayrılmışdı.  Berlinin  sovet  işğalı  ərazisində 
qərblilərin  peydah  olmaları  SSRİ-ni  narahat  edirdi.
2
 1946-cı 
ilin  dekabr  ayında  Amerika  və  İngiltərənin  işğal  zonaları 
birləşdirildi  və  Bizonia  adlandırıldı.  1948-ci  ilin  iyun  ayında 
isə  Fransanın  işğal  zonası  da  bizoniaya  birləşdiridi  və 
müttəfiqlərin  işğal  zonaları  Trizonia  adlandırıldı.
3
 1948-ci ilin 
Sovetlər  Birliyi  qərbliləri  Qərbi  Berlindən  çıxarmağa  qərar 
verdilər  və  mart  ayında  bütün  əlaqələri  kəsdilər.  Qərbi 
Berlinin  belə  işıqları  kəsildi.  Qərbi  Berlində  2  milyon  nəfər 
yaşamaqda  idi.  Bu  vəziyyət  SSRİ  ilə  Müttəfiqlər  arasında 
böyük bir gərginlik yaratdı. ABŞ hava dəhlizi ilə gün ərzində 3-
4  min  ton  ərzaq  və  geyim  əşyalarını  Qərbi  Berlinə  daşımağa 
başladı. Amerika, Qərb və Sovetlər arasında uzun sürən gərgin 
müzakirələrdən  sonra  Sovetlər  Birliyi  anladı  ki,  qərbliləri 
Qərbi  Berlindən  çıxarmaq  mümkün  deyil.
4
 SSRİ-nin  Avropa 
üzərində  artan  gərginliyi  ABŞ-ı  yeni  bir  təhlükəsizlik  sistemi 
yaratmağa  sövq  edirdi.  Bu  addım  həm  də  ABŞ  hərbi 
bazalarının 
Avropada 
yerləşdirilməsi 
və 
Avropanın 
təhlükəsizliyində iştirakına zəmin yaratmış olurdu.  
NATO-nun  bir  təşkilat  kimi  yaradılması  iki  mühüm 
mərhələdən  keçmişdir:  birinci  mərhələdə  ABŞ  1948-ci  ildə 
imzalanmış  Qərbi  Avropa  hərbi  qruplaşması  olan  Brüssel 
paktını  dəstəklədi.  Brüssel  paktına  İngiltərə,  Fransa,  Belçika, 
                                                 
1
 Prof. Dr. Fahir Armaoğlu. 20.YÜZYIL SİYASİ TARİHİ 1914-1980 Cilt: I 
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. 1994. səh. 447-448. 
2
 Yenə orada. səh. 447-446. 
3
 Yenə orada. səh. 446. 
4
 Yenə orada. səh. 446-447.  

---

 
290 
 
Niderland  və  Lüksemburq  daxil  oldular.  İkinci  mərhələdə  isə 
ABŞ  prezidenti  H.Trümən  administrasiyası  Brüssel  paktına 
imza  atmış  dövlətlərin  səfirləri  ilə  Qərbi  Avropa  dövlətlərinin 
imzaladığı  paktın  genişləndirilməsinin  və  Avropadan  kənarda 
yerləşən  ABŞ  və  Kanadanın  da  bu  sənədə  qoşulmalarının 
əhəmiyyəti ilə bağlı intensiv məsləhətləşmələr həyata keçirdi.
1
  
 
Klassik dövrün xüsusiyyətləri-gərginliklər,  
təhlükələr, təhdidlər 
 
Hərbi-siyasi  ittifaqlar  əsasən  təhlükəsizliyin  qorunması 
məqsədi  ilə  öz  fəaliyyətlərini  təşkil  edirlər.  Təhlükəsziliyi 
qorumaq  siyasəti  altında  həm  də  öz  geosiyasi  maraqlarını 
böyüdürlər.  Geosiyasi  maraqların  böyüdülməsi  hərəkətləri 
qarşı-qarşıya  olduqda  iki  cəbhə  arasında  təbii  bir  gərginlik 
qurşağı  yaranır.  NATO  və  Varşava  Müqaviləsi  Təşkilatı  XX 
əsrin  ortlarından  1990-cı  illərin  başlanğıcına  qədər  dünyanın 
ayrı-ayrı  regionlarını  və  qitələrini  iki  fərqli  ideoloji  qütbə 
bölmüşdülər.  Dünyada  iki  polyusluq  yaranmışdı.  Bu  bölünmə 
vəziyyəti 
dövlətlər 
arasındakı 
münasibətlərdə 
“soyuq 
cəbhə”lərin  yaradılmasına  xidmət  edirdi.  Münasibətlər  çox 
sahələrdə öz gərginliyi baxımından donmuş vəziyyətdə qalırdı.  
Kalssik  dövrdə  NATO-nun  üzv  dövlətləri  Belçika, 
Almaniya (AFR), Yunanıstan, Danimarka,  İslandiya, İspaniya, 
İtaliya, Kanada, Lüksemburq, Hollandiya, Norveç, Portuqaliya, 
Birləşmiş Krallıq, ABŞ, Türkiyə və Fransa olublar. Türkiyə və 
Yunanıstan 1952-ci ildə İttifaqa daxil olublar. (Qeyd: Trümən 
doktrinası  SSRİ-nin  təhdidi  altında  qalan  Türkiyə  və 
Yunanıstana  hərbi  yardım  edilməsini  nəzərdə tuturdu. Türkiyə 
SSRİ-nin  boğazlarla  bağlı  təhdidindən  ehtiyat  edərək  NATO-
ya  daxil  olmuşdur.  SSRİ  boğazlarla  bağlı  Montryö  rejiminin 
                                                 
1
 Уткин. А.И. Единственная сверхдержава. М. Алгоритм, 2003, -576 с., 
səh. 112. 

---