Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
297 
 
prosesləri  yeni  məcraya  daxil  oldu.  Sosialist  blokundan 
ayrılmış  dövlətlər  müəyyən  çətinliklərlə  rastlaşdılar  və  onlar 
özlərinin  hərbi-siyasi,  iqtisadi  və  siyasi  sistemlərini  yenidən 
qurmaq  məcburiyyəti  ilə  üzləşdilər.  Resursların  yeni  əsaslarla, 
bazar  iqtisadiyyatı  əsasları  ilə  istifadəsi  məsələləri  ortaya 
çıxmış  olurdu.  Avropa  dövlətlərinin  münasibətlər sahəsinin və 
yeni  açıq  münasibətlər  üçün  subyektlərin  sayının  artması 
regionda 
yeni 
dünya 
düzəninin 
meydana 
gəlməsi 
proseslərinin  başlamasını  zəruri  edirdi.  Avropa  münasibətlər 
sistemində  yeni  yumşaq  metodlar  meydana  gəlməyə  başladı. 
Münasibətlər  və  əlaqələr  strukturunun  qurulmasında  yeni 
mahiyyət  üzə  çıxdı  və  yeni  sistemlərə,  həm  də  liberal 
sistemlərə  ehtiyac  duyuldu.  Avropanın  yeni  geosiyasətinin 
nəzəri  əsasları  yeni  “mürəkkəblərlə”  yazılmağa  başladı.  Bu 
baxımdan, 
Avropada 
Təhlükəszilik 
və 
Əməkdaşlıq 
Müşavirəsinin  Parisdə  keçirilmiş  görüşlərinin  1990-cı  ilin 
noyabr  ayının  21-də  imzalanmış  yekun  sənədində  (Yeni 
Avropa üçün Paris Xartiyası) qeyd edilirdi ki, Avropada yeni 
demokratiya,  sülh  və  bərabərlik  erası  başlayıbdır.  Avropada 
dərin  köklü  dəyişikliklər  baş  verməkdədir  və  tarixi  gözləntilər 
dövrüdür. Avropanın konfrontasiya dövrü başa çatıbdır. Dövlət 
və  hökumət  başçıları  bəyan  edirlər  ki,  bundan  sonra  bütün 
münasibətlər  qarşılıqlı  hörmət  və  əməkdaşlığa  əsaslanacaqdır. 
Avropa  keçmişin  qalıqlarından  azad  olunur.  Sənədə  əsasən, 
bazar  münasibətlərinə  söykənən  bütün  iqtisadi  münasibətlər 
dövlətlərarası  əlaqələrdə  həlledici  element  rolunu  oynayır  və 
vahid  Avropanın  böyüməsinə  və  çiçəklənməsinə  xidmət 
edəcək.
1
 Bu ərəfədə, 1991-ci ildə Varşava Müqaviləsi Təşkilatı 
ləğv  olundu.  Bu  baxımdan  da  sosialist  blokunda  baş  verən 
böhran  prosesləri,  dağılma  mənzərəsi  NATO  blokunda 
                                                 
1
 Парижская Хартия для новой Европы. 21 ноября. 1990 г. Париж. 
Действующее международное право. В трех томах. Том Первый. 
Составители проф. Ю.М. Колосов и проф. Э.С. Кривчикова. Москва. 
Издательство Московского независимого института международного 
права. 1996. səh.. 42-54. 

---

 
298 
 
genişlənmə  və  yenidən  strukturlaşma  üçün  zəmin  yaratdı. 
Digər tərəfdən, NATO-nun əzəli rəqibi olan Rusiya da 1990-cı 
illərin  əvvəlləri  üçün  iqtisadi  böhran  keçirirdi,  böyük  iqtisadi, 
hərbi  və  siyasi  potensialı  itirmişdi  və  ölkədə  yeni  bazar 
münasibətlərinə  keçid  prosesləri  ictimai,  siyasi  və  iqtisadi 
böhranları  ortaya  çıxarırdı.  Rusiyanın  itkisi  iki  istiqamətdə: 
daxili  və  xarici  olmaqla,  həm  regional,  həm  də  qlobal 
əhəmiyyət  kəsb  edirdi.  Belə  ki,  SSRİ-nin  parçalanması  daxili 
itki,  SSRİ-nin  sosialist  blokundan  çəkilməsi  isə  xaricdən  olan 
itkilər  idi.  Bu  dövrdə  artıq  Rusiya  üçün  Avropada  dayaqların 
itirilməsi  prosesləri  yaşanırdı.  Həmin  dövr  üçün  belə  bir  fikir 
mövcud  idi  ki,  XX  əsrin  90-cı  illərində  Avroatlantik  regionda 
təhlükəsizliyin  səviyyəsi  ötən  40  il  ərzindəki  vəziyyətə 
nisbətən  əhəmiyyətli  dərəcədə  artmışdı.  Hərbi  qarşıdurma 
təhlükəsi 
yoxa 
çıxmış 
və 
təhlükəsizliyin 
əməkdaşlıq 
çərçivəsində təmin olunması yanaşmaları meydana gəlmişdi.  
Bu fonda 1990-cı illərin başlanğıcında İttifaq özünün hərbi 
və  siyasi  cəhətdən  yenidən strukturlaşmasını qəbul etdi.  1990-
cı  ilin  iyul  ayında  yüksək  səviyyəli  görüşdə  qəbul  edilən 
“Şimali  Atlantika  İttifaqının  yenidən  qurulması  haqqında 
London bəyannaməsi” ilə üzv ölkələrin rəhbərləri NATO-nun 
təhlükəsizliyin  yeni  şərtlərinə  müvafiq  olaraq  adaptasiya 
(uyğunlaşma,  qəbul 
etmə)  olunması  barədə  özlərinin 
niyyətlərini  bildirdilər.  1991-ci  ilin  noyabrında  Şimali 
Atlantika  İttifaqının  Romada  keçirilən  yüksək  səviyyəli 
görüşündə  İttifaqın  Yeni  Strateji  Konsepsiyası  qəbul olundu. 
Bu  sənəddə  Şimali  Atlantika  İttifaqının  əsas  funksiyaları  və 
transatlantik  əlaqələrin  vacibliyi  bir  daha  təsdiq  olundu. 
Konsepsiyaya  əsasən,  təhlükəsizlik  siyasi,  iqtisadi,  sosial, 
ekoloji  və  müdafiə  sahəsində  müəyyən  olunurdu.  Burada 
həmçinin  struktur  və  institutsional  aspektlər  mühüm  rol 
oynayırdı.
1
  
                                                 
1
 Справочник НАТО. Юбилейное издание к пятидесятой годовщине 
НАТО. Отдел информации и прессы. Брюссель 1988. NАТО-1110 
Brussels, Belgium 1998-1999 Second Reprint. səh. 71. 

---

 
299 
 
Yeni  dövrün  ikinci  fazasının  xarakterik  xüsusiyyətləri 
ondan  ibarət  idi  ki,  yeni  dövlətlər,  -digər  sistemin  (sosialist 
sisteminin) 
nəzarətindən 
ayrılmış 
dövlətlər,- 
öz 
təhlükəsizliklərini  təmin  etmək  və  bu  istiqamətdə  siyasətlərini 
inteqrasiya  olunmuş  şəkildə  həyata  keçirmək  məqsədilə 
NATO-ya üz tutmağa başladılar. Yeni dövlətlərin potensialları, 
o  cümlədən  onların  coğ
ə

---

 
300 
 
-vahid  Avropanın  təhlükəzislik  sisteminin  formalaş-
dırlması; 
-yeni dövlətlər (üzv və tərəfdaş dövlətlər) hesabına qərarlar 
və məsləhətlər məkanının və obyektinin böyüməsi; 
-yeni  dövlətlər  hesabına  hərbi  və  siyasi  potensialın 
gücləndirilməsi; 
-əməkdaşlıq sahələrinin genişləndirilməsi; 
-böyük  miqyaslı  beynəlxalq  təhlükələrə  qarşı  gücün 
birləşdirilməsi; 
-Şərqdən  gələ  biləcək  təhdidlər  önündə  vahid  müdafiə 
potensialının gücləndirilməsi; 
-yeni iqtisadi məkanların və digər resursların əldə edilməsi 
imkanları; 
-təşkilat  daxilində  siyasətin  yeni  dövlətlər  hesabına 
gücləndirilməsi; 
-NATO-nun  yeni  tərəfdaşlarının  artması  və  əməkdaşlıq 
sferalarının böyüməsi; 
-Avropada  güclü  təhlükəsizlik  sistemini  yaratmaqla  digər 
regionlar  üçün  (Aralıq-Qara  dənizi  regionu  dövlətləri  üçün) 
müdafiə mərkəzinin formalaşdırılması; 
-Avratlantik məkanın iki güclü mərkəzinin (ABŞ-Kanada 
və Avropa olmaqla) formalaşması; 
-ABŞ təsirinin Avropada gücləndirilməsi; 
-ABŞ-ın  Avropanın  iqtisadi,  siyasi  və  hərbi  siyasətində 
yaxından iştirak etmək imkanları; 
-Strateji təyinatlı silahlara qarşı yeni müdafiə sistemlərinin 
(RƏM) təşkil edilməsi; 
-hərbi bazalar üçün yeni ölkələrin əldə olunması; 
-Avropanın  nüvə  silahlarından  bir  qədər  azad  olması 
(Qeyd: NATO 1991-ci ildə Avropada “soyuq müharibə” dövrü 
ilə  müqayisədə  substrateji  silahların  –orta  və  yaxın  məsafəli 
nüvə  silahlarının,  sayının  80  faizdən  çox  azaldılması  barədə 
qərarlar  qəbul  etdi.  1993-cü  ilə  qədər  bu  silahlar  azaldıldı. 
Bunun  nəticəsində  yer  üzərində  mövcud  olan  substrateji 

---