Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
282 
 
resursları-silahları,  maddi-texniki  təminatı  və  təlimatlan-
dırmanı)  birləşdirmək,  əlaqələrinin  istiqamətlərini  müəyyən 
etmək, 
təhlükəsizliyin 
təmin 
olunması 
istiqamətlərini 
müəyyənləşdirmək,  reallıqda  və  gələcəkdə  gözlənilə  bilən 
təhlükələrin  əsas  istiqamətlərini  müəyyən  etmək,  ortaya  çıxan 
və  fəallıqla  müşahidə  olunan  təhlükə  hədəflərini  zərərsiz-
ləşdirmək 
(terror 
qruplarını 
zərərsizləşdirmək), 
birgə 
fəaliyyətin  əsaslarını  müəyyənləşdirmək,  hərəkət  planlarını 
qurmaq  və  bu  sahədə  əməkdaşlıq  etmək,  məsləhətləşmələr 
həyata keçirmək və dialoqlar qurmaq və s. bu kimi funksiyaları 
yerinə  yetirmək  məqsədilə  təşkil  olunur.  İttifaqlar  daha  çox 
subyektlər  arasında  universal  və  fərdi  qaydada  (ayrı-ayrı 
strukturlar  arasında)  koordinasiya  funksiyasını  həyata 
keçirirlər  və  fövqəladə  hallarda  güclərin  birləşdirilməsinin 
əsaslarını  müəyyən  edirlər  və  icra  qərarları  qəbul  edirlər. 
Hərbi-siyasi 
ittifaqlar 
müəyyən 
geosiyasi 
məkanlarda 
geostrategiyanın  tərkibi  olaraq  təhlükə  mənbələrini  müəyyən-
edici, təyinedici, zərərverici tərəfləri aşkarlayıcı  və təhlükələrə 
qarşı,  eləcə  də  hücumalara  qarşı  adekvat  zərbəvurucu 
hərəkətləri  icra  edirlər.  İttifaqlar  məlumatların  qəbul  edilməsi, 
ötürülməsi  və  müdafiə  və  hücum  taktikasının  müəyyən 
edilməsi  funksiyasını  yerinə  yetirirlər.  İttifaqlar  daima 
genişlənmə,  böyümə  xassələrinə  malik  olurlar  və  maraqların 
böyüdülməsi,  bu  baxımdan  da  təhlükəsizlik  arenalarının  və 
obyektlərinin  çoxaldılması  məqsədini  güdürlər.  İttifaqlar 
maraqları  böyüdən,  maraqları  müdafiə  edən  və  eləcə  də 
maraqları  genişləndirən  qurumlar  kimi  əhəmiyyət  kəsb 
edirlər.  İttifaqlar  normayaradıcı  (üzv  dövlətlərin  təsis 
müqavilələri,  qərarlar,  xartiyalar,  protokollar,  bəyannamələr, 
fəaliyyət  planları  və  s.  kimi  aktlar  qəbul  etmələri)  və  norma 
icraedici  funksiyaya malik olurlar. Bu qurumlar subyektlər və 
güc  mənbələri  olaraq  müəyyən  vəzifələrə  və  bundan  irəli 
gələrək səlahiyyətlərə  (eləcə  də  əksinə,  yəni, səlahiyyətlərdən 

---

 
283 
 
irəli gələn vəzifələrə) malik olurlar, bu baxımdan da öhdəliklər 
daşıyırlar.  
Dünyada  hərbi-siyasi  təşkilatların  yaradılmasına  təsir 
edən  bir  çox  amillər  mövcuddur:  ideoloji  amillər,  iqtisadi, 
siyasi  və  mədəni  (sivilizasiya  amilləri)  İlk  növbədə  onu  da 
qeyd etmək lazımdır ki, tarixin ortaya çıxardığı gerçəkliklər də 
ittifaqların 
yaradılması 
təşəbbüslərini 
meydana 
gətirir. 
(Məsələn,  NATO  ittifaqı  tarixin,  II  Dünya  müharibəsinin 
nəticəsinin  məhsulu  kimi  ortaya  çıxmışıdır).  Bununla  yanaşı, 
müəyyən məkanlarda təhlükəsizliyin təmin edilməsi zərurəti də 
mühüm amillər içərisindədir. İttifaqların yaradılması prosesləri 
tarixin  müəyyən  anlarında  ortaya  çıxan  zərurətdən  irəli 
gəlməklə  yanaşı,  həm  də  yeni  tarixi  mərhələlərin  meydana 
gəlməsini də şərtləndirir. (Məsələn, NATO-Varşava Müqaviləsi 
Təşkilatı  mübarizəsi  müəyyən  andan  sonra  daxili  gərginlikdən 
və  bu  gərginlikdən  qurtarmaq  istəklərindən  və  mübarizədən 
irəli  gələrək  yeni  bir  tarixi  mərhələni  ortaya  çıxarmış  oldu). 
Dünyanın geosiyasi baxımdan strateji əhəmiyyət (burada həm 
coğrafi mövqe, həm də ərazinin daxilindəki təbii ehtiyatlar və 
üzərindəki 
maddi 
resurslar 
baxımından) 
kəsb 
edən 
regionlarının  olması  (quru  və  dənizlərin  qarşılılqlı  harmonik 
vəziyyətlərinin  mövcudluğu  və  ərazilərin  bir-birilərini 
coğrafi-strateji  mövqe  baxımından  tamamlaması.  Nəzərə 
almaq  lazımdır  ki,  dəniz  quruya,  quru  da  dəniz  mövqelərinə 
xidmət  edir.  Ən  əsası  isə  dənizin  quruya  xidmətidir.  Çünki 
insanlar  quru  üzərində  yaşayırlar)  və  hər  iki  məkanın  bir-
birinə  xidmət  etməsi  də  hərbi-siyasi  və  iqtisadi  ittifaqların 
yaradılması  üçün  əsas  şərtdir.  İttifaqlar  hərəkətlərin 
gücləndirlməsi  və  hərəkətlərin  və  hərəkətdə  olanların 
müdafiəsi  zərurətindən  yaradılır.  İttifaqların  yaradılmasında 
və  məkanlar  -qitələrlə  və  onların  ayrıcları  –aralıq  məkanlar, 
üzrə  xarakterizə  olunan  regionlar  üzrə  böyüməsində  rol 
oynayan  səciyyəvi  cəhətlər-  bir  tərəfdən  dövlətlərin  geosiyasi 
baxımından  böyümək  istəkləri  (məsələn,  böyük  dövlətlərin- 

---

 
284 
 
böyük  güc  mərkəzlərinin  ayrı-ayrı  regionlarda  daima  artan 
maraqları), maraq sferalarını artırmaq uğrunda hərəkətləri (bu 
hərəkətlər ittifaqların yaradılması zamanı da, yəni proseslərin 
özündə  də  baş  verir,  böyümə  prosesi  maraqları  da  böyüdür. 
Məsələn, NATO-nun Şərqə doğru genişlənməsi proseslərinin 
özü  Qərbin  maraqlarını  da  Avro-Asiya  aralıq  məkanında 
genişləndirir),  digər  tərəfdən  də  orta  və  kiçik  gücə,  eləcə  də 
böyük  gücə  malik  olan  dövlətlərin  bir-birilərindən  müdafiə 
olunmaq istəkləridir. İttifaqların  yaranmasında böyümə prose-
sinin  özü  də  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Məsələn,  bir  böyük  dövlət 
onunla  eyni  sahələrdə  maraq  göstərən  və  ayrı-ayrı  gücə,  bu 
baxımdan hərtərəfli potensiala sahib olan dövlətləri öz tərəfinə 
çəkirsə,  bu  addım  təbii  şəkildə  əks-tərəfdə,  yəni,  digər  böyük 
dövlətdə  də  müdafiə  olunmaq  istəklərini  meydana  gətirir. 
Həmin  böyük  dövlət  də  müəyyən  metodlardan  (metodlar 
içərisində  radikal  metodlardan-  güc  tətbiq  etməkdən, 
hədələməkdən,  təzyiqlər  göstərməkdən  tutmuş  mülayim-
yumşaq  metodları  sadalamaq  olar)  istifadə  edərək  özünə 
coğrafi, eləcə də iqtisadi və siyasi baxımdan yaxın olan dövlət-
ləri  ətraflarına  cəlb  edir  və  onların  həm  ərazi  imkanlarından 
istifadə edir, həm də daxili resurslarından faydalanır. Məsələn, 
NATO  ittifaqına  alternativ  olaraq  1955-ci  ildə  Varşava 
Müqaviləsi  Təşkilatının  SSRİ  tərəfindən  yaradılmasını  buna 
nümunə  göstərmək  olar.  NATO-nun  özü  də  ümumi 
prinsiplərdən  irəli  gələrək,  məhz  SSRİ  kommunizminin 
Avropaya  daxil  olmasının  qarşısını  almaq  və  Avropanın 
demokratik  inkişaf  yolunu  tutmuş  dövlətlərinin  müdafiəsi 
məqsədilə  yaradılıb.  Hər  iki  təşkilat  “soyuq  müharibə” 
dövrünün  strateji  siyasətini  müəyyən  etmək  məqsədilə  əks 
geocəbhələrdə  formalaşdırılıb.  (Qeyd:  geocəbhələr  dedikdə, 
bir neçə dövlətin daxil olduğu materik ərazidə müəyyən coğrafi 
məkanları  ideoloji-siyasi  və  hərbi  qurşaqlarla  ayıran  müxtəlif 
üfüqi-coğrafi  xətlər,  gərginliyin  müşahidə  olunduğu  regionlar 
kimi  başa  düşülməlidir.  Bu  cəbhə  regionlarının  geosiyasi 

---