Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
275 ki, öz həllini tapıb. II Dünya müharibəsindən sonra ABŞ və onun müttəfiqləri olan Böyük Britaniya, Fransa, Almaniya və digər Avropa dövlətləri, Kanada, Avstraliya, Türkiyə, Misir, Pakistan arasındakı münasibətlər olduğu kimi davam etməkdədir. Bu baxımdan dövlətlər siyasi cəhətdən qruplarda cəmləşmişlər. Sovet hökumətinin dağılmasından sonra da bu tarixə qədər mövcud olmuş İran, Çin, Hindistanla hal-hazırda da Rusiyanın münasibətləri normal səviyyədə inkişaf etmək- dədir. Hətta Çinlə Rusiya arasında Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı çərçivəsində birgə hərbi təlimlər də keçirilir. Rusiya Çin və Hindistanla sualtı atom gəmiləri istehsalında, aviasiya sahəsində və digər strateji sahələrdə əməkdaşlıq və tərəfdaş 276 yanaşı, Əfqanıstanda, İraqda, Yaponiyada və Cənubi Koreyada yerləşmişdir. Rusiyanın hərbi bazaları Ermənistanda, Qazaxıstanda, Belorusda və s. mövcuddur. “Güc mərkəz”ləri hesab olunan dövlətlər başqa dövlətlərin ərazilərində öz hərbi hissələrini saxlamaqla həmin dövlətlərə siyasi təsir göstərirlər və dövlətləri öz siyasi qruplarına cəlb edirlər. 2. Hərbi-siyasi dəstək və əməkdaşlıq- “güc mərkəz”ləri hesab olunan dövlətlər digər dövlətləri öz siyasi qruplaş- malarına cəlb etmək məqsədilə həmin dövlətlərə hərbi-siyasi dəstək verir və bu istiqamətdə əməkdaşlıq edirlər. Bu məqsədlə “güc mərkəzləri” həmin dövlətlərə hərbi-texniki kömək göstərir, dövlətlərin ordusunu gücləndirmək məqsədilə təlimlər təşkil edir və tədris köməyi göstərirlər. Məsələn, Rusiya Ermənistanı öz siyasi qruplaşmasında saxlamaq məqsədilə bu dövlətə 1990-cı illərdə dəyəri bir milyard ABŞ dolları olan hərbi texnika yardımı etmişdir. Rusiya Ermənistanla hərbi sahədə geniş əməkdaşlıq edir. 2000-ci illərin ortalarında Gürcüstandan çıxarılan Rusiya Hərbi bazalarının böyük bir qismi də Ermənistanda yerləşdirlimişdir. Bununla yanaşı, MDB-nin Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı çərçivəsində Rusiya Belarus, Qazaxıstan, Tacikistan, Qırğızıstan, (Özbəkistanla-bu dövlət təşkilatda təmsil olunub və sonra təşkilatı tərk edib) bu dövlətləri öz siyasi qrupunda saxlamaq məqsədilə hərbi əməkdaşlıq edir. Rusiya ilə İran arasında hərbi-texniki əməkdaşlıq həyata keçirilir. Bununla yanaşı, NATO sülh naminə tərəfdaşlıq proqramı çərçivəsində Şərqi Avropa dövlətlərinin ordularına təlimlər keçirlər. ABŞ və Türkiyə Gürcüstana hərbi maliyyə yardımı göstərirlər və teniki kömək göstərirlər və s. 3.İqtisadi-maliyyə köməyinin göstərilməsi-dövlətlərin siyasi qruplaşmalarını əldə saxlamağın yollarından biri də “güc mərkəzləri” tərəfindən həmin dövlətlərə iqtisadi yardımın və güzəştlərin edilməsi və maliyyə köməyinin göstərilməsidir. Məhz, həmin vasitələrlə, böyük və iqtisadi cəhətdən inkişaf 277 etmiş dövlətlər zəif iqtisadiyyata malik olan dövlətləri öz tərəflərinə çəkirlər. Tarixən SSRİ və ABŞ bu üsullardan geniş istifadə etmişdilər. Məsələn, II Dünya Müharibəsindən sonra ABŞ Qərbi Avropa ölkələrinin iqtisadiyyatını inkişaf etdirmək məqsədilə və eyni zamanda SSRİ-nin bu dövlətlərə nüfuzunun qarşısını kəsmək naminə, regionu öz tərəfinə çəkmək istiqamətində bu ölkələrə maliyyə köməyi göstərirdi. Bununla yanaşı, ABŞ Misir və İsrail dövlətinə hər il böyük məbləğdə maliyyə yardımı göstərir. SSRİ də öz növbəsində Şərqi Avropa dövlətlərinə malyyə köməyi edirdi. Hətta bir çox Asiya və Afrika dövlətlərində sosialist sisteminin qurulması üçün həmin dövlətlərə də iqtisadi kömək göstərir və güzəştlər edirdi. Hal- hazırda da həmin siyasət davam etməkdədir. ABŞ keçmiş SSRi dövlətlərinə də hər il maliyyə yardımı göstərir. Bu siyasəti həmçinin, iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş və etməkdə olan regional “güc mərkəz”ləri də həyata keçirirlər. Məsələn, Yaponiya bir çox dövlətlərə maliyyə yardımı göstərir. İran Ermənistana müəyyən iqtisadi güzəştlər edir. Türkiyə Azərbaycana müstəqilliyin ilk illərində maliyyə yardımı göstərirdi və iqtisadi güzəştlər edirdi. Hal-hazırda Avropa İttifaqı bir siyasi qurum olaraq dünyanın bir çox regionlarına maliyyə yardımı edir. Dövlətlərin siyasi qruplaşmalarında “güc mərkəzləri”nin iqtisadi-siyasi maraqları “Güc mərkəzləri” hesab olunan dövlətlər digər dövlətlərlə siyasi qruplaşmalar yaradarkən öz iqtisadi maraqlarını təmin etməti qarşılarına məqsəd qoyurlar. Digər dövlətlərin təbii sərvətlərindən istifadə etməklə öz iqtisadiyyatlarını inkişaf etdirmək siyasəti yeridirlər. Məsələn, Qazaxıstan neftinin 90 faizindən çoxu, həmçinin Türkmənistan qazı Rusiya vasitəsilə dünya bazarına çıxarılır. Rusiya enerji tranzitindən külli miqdarda gəlir əldə edir. Rusiya qaz istehsalına görə dünyada 278 birinci yeri tutur. (Qeyd: Rusiyada 1992-ci ildə 399 milyon ton neft, 1998-ci ildə 304 milyon ton neft, 2000-ci ildə 323 milyon ton neft, 2004-cü ildə 459 milyon ton neft, 2010-cu ildə 505 milyon ton neft, 2012-ci ildə isə 518 milyon ton neft hasil olunub). 1 Azərbaycan neftinin bir qismi də Rusiya ərazisindən Bakı- Novorossiysk xətti ilə ixrac olunur. Türkiyə regionun “güc mərkəzi” olaraq Azərbaycan və Gürcüstandan iqtisadi və siyasi cəhətdən faydalanmağa çalışır. Azərbaycan nefti və qazı Türkiyə ərazisindən beynəlxalq bazarlara çıxarılır. Türkiyə kifayət qədər enerji tranzitindən gəlir əldə edir. Həm də öz daxili tələbatının bir qismini ödəyir. Azərbaycanın neftdən kənar iqtisadi sahələrində də Türkiyə şirkətləri böyük işlər görərək gəlir əldə edirlər. Türkiyə Azərbaycana həm də Mərkəzi Asiya regionuna çıxış məkanı kimi baxır. Azərbaycan Türkiyənin türk dünyası siyasətində birləşdirici zona rolunu oynayır. Azərbaycanın Türkiyə üçün siyasi əhəmiyyətindən biri də bu dövlətin Rusiya ilə sərhəddə yerləşməsidir. Azərbaycan Rusiyanın Türkiyəyə təsirlərini azaldır. ABŞ da Azərbaycanın enerji siyasətində geniş iştirak edir. Bu nöqteyi- nəzərdən, Azərbaycanı öz siyasi qrupuna çəkmək siyasəti yeridir. Azərbaycanla ABŞ arasındakı strateji əməkdaşlıq Rusiyanın Cənubi Qafqaza birtərəfli təzyiqlərinin qarşısını alır. Rusiya Ermənistanın demək olar ki, əksər müəssisələrini özəlləşdirmişdir. Hal-hazırda İraq neftinə nəzarət tamamilə ABŞ-ın əlinə keçmişdir. 1 Жизнь после нефти «Российская Газета»; 22.02.2013; №309 (6015); www.rg.ru. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|