Microsoft Word Birja-Dissert docx

38 

 

Birja  ticarətində  fəaliyyət  göstərən  əsas  şəxslər  birja  üzvləri  və  brokerlərdir. 

Broker  kontoru  birjanın  əsas  əməliyyat  həlqəsidir.  Broker  kontorunun  məqsədi  – 

birjanın zalında birja ticarətini təmin etməkdir; Qaydalara əsasən broker kontoru tam 

üzvlər  üçün  təşkil  edilir.  Birja  kontoru  birja  müdiriyyətinin  həyata  keçirdiyi  ticarət 

tenderi  müddətində  fəaliyyət  göstərir.  Birjanın  hər  bir  tam  üzvü  bir  broker  kontoru 

təşkil edə bilər. Hər bir tam üzv öz növbəsində bir brokeri pulsuz akkreditasiya edə 

bilər. Əlavə brokerlər və onalrın köməkçiləri akkreditasiya üçün haqq ödəyirlər. 

Broker  kontoru  müştərilərlə  broker  xidmətləri  üzrə  müqavilələr  bağlayır  və 

onların  adından  və  hesabına  xidmətlər  göstərir.  Brokerlərlə  müştərilərin  qarşılıqlı 

ə

laqələri  onlar  arasında  bağlanmış  müqavilə  və  sazişlərdə  öz  əksini  tapır.  Brokerlər 

müştəriləri adından aşağıdakı xidmətləri həyata keçirirlər: 

-

 

cari birja qiyməti ilə əmtəə almaq; 

-

 

cari birja qiyməti ilə əmtəə satmaq; 

-

 

qiymətlər yüksəlmədən əmtəəni vaxtında almaq; 

-

 

qiymətlər aşağı düşmədən əmtəəni vaxtında satmaq; 

-

 

ə

mtəəni yüksək olamayan qiymətlər almaq; 

-

 

ə

mtəəni aşağı olmayan qiymətlə satmaq; 

Ə

mtəə  birjalarının  uğurlu  fəaliyyəti  birja  kontorunun  fəaliyyətindən  birbaşa 

asılıdır.  Birja  brokerlərinin  əsas  gəliri  alıcı  və  satıcılara  göstərdiyi  vasitəçilik 

xidmətindən əldə ediyi komissiyon haqqdır. Brokerlər nə qədər çox saziş bağlasalar, 

bir  o  qədər  də  komissiyon  haqq  alacaqlar.  Əmtəə  birjalarının  funksiyaları 

aşağıdakılardır: 

1.Birja  mexanizminin  qiymətilə  xammal  bazarının  təşkili.  Göstərilən 

funksiları həyata kecirmək  üçün  istifadəsilə birbaşa  əlaqədar olmayan  xammala 

tələbin  formalaşması  prossesi  təmin  olunur.  Spesifik  birja  tələb  və  təklifini  birj 

amüştəriləri  yaradırlar.  Birja  ticarətinin  köməyilə  mövcud  olan  qiymət 

çərçivəsində əmtəə qıtlığı, yaxud artıq istehsal baş vermir. Əksər hallarda birjada 

ə

mtəənin  özü  deyil,ona  mülkiyyət  huququ  və  ya  onun  göndərilməsinə  dair 

---

39 

 

kontrakt dövr edir.Bu isə böyük əmtəə kütləsinin hərəkətinə olan ehtiyacı aradan 

qaldırır və tələb təklifin tarazlaşdırılmasına kömək edir. 

2.Birja  qiymətinin  aşkara  çıxarılması  və  tənzimlənməsi.  Tələb  və  təklifin 

birjada cəmlənməsi və böyük miqdarda sövdələşməlrin aparılması qeyri – bazar 

amillərinin  qiymətə  təsirini  aradan  qaldırır  və  qiymətin  real  tələb  və  təklifə 

maksimum  surətdə  uyğunlaşmasını  təmin  edir.Birja  qiymətləri  kortirovka 

prosesində  formalaşır.Qiymət  kortirovkası  isə  birjaların  ən  vacib  funksiyası 

rolunda  çıxış  edir.Kortirovka    dedikdə  gündəlik  olaraq  (hər  gün-bir  birja 

sessiyasıdır)  qiymətlərin  təsbitini,  valutaların  və  qiymətli  kağızların  digər 

növlərinin  kursunun  qeydiyyatını  nəzərəd  tuturlar.  Qiymətlərin  kortirovkası  – 

birja  qaydalarına  əsasən  birja  qiymətlərinin  qeydiyyatından  və  onların  müxtəlif 

üsullarla  elan  edilməsindən  ibarətdir.Birjada  aparılan  müştərəklik  əməliyyatları 

da  məhz  qiymətlərin  şişirdilməsinə  deyil,  tələb  –  təklif  münasibətlərinə  uyğun 

olaraq  sabitləşməsinə  xidmət  edir.Qiymətlərin  sabitləşməsinə  təsir  edən  ən 

mühüm  amillərdən  biri  bağlanılan  sövdələşmələrin  elan  edilməsi,  acıq  surətdə 

birja  sessiyasının  əvvəlinə  və  sonuna  qiymətlərin  müəyyənləşdirilməsi  və  birja 

qaydalarına 

ə

sasən 

qiymətlərin 

gün 

ə

rzində 

dəyişməsi 

müddətini 

müəyyənləşdirilməsidir. 

3.Əmtəə standartlarının işlənməsi. Birjada satışa çıxarılan əmtəələrin istehlakçı 

üçün qəbul edilən bilən və unifikasiya olunmuş növlərinin müəyyənləşdirilməsi 

mühüm rol oynayır.Bundan başqa birja ticatərinə buraxılmış firma markaları da 

qeydiyyatdan  keçirilir.Bu  cür  qeydiyyat  firma  tərəfindən  istehsal  olunmuş 

məhsulun  keyfiyyətli  olmasına  təminat  deməkdir.Bundan  başqa  birjalar 

bağlanılan kontraktların standartlaşdırilaraq bir tipli formaya gətirilməsi və birja 

ticarəti ənənələrinin formalaşması sayəsində də fəaliyyət göstərirlər.  

4.Əmtəələrin  yeridilməsi.  Bunun  üçün  birjalarda  real  əməliyyatlar  həyata 

keçirilir.Real əməliyyatlar artıq birjanın anbarına təhvil verilən əmtəələrin satışı 

---

40 

 

(spot),  yaxud  da  müəyyən  olunmuş  müddətdə  əmtəələrin  faktiki  surətdə 

göndərilməsi (forvard) yolu ilə həyata keçirilir. 

5.Əmtəələrin  istehsal  xərclərinin  sabitləşməsi.  Əsas  xammal  və  əmtəələrə 

qiymətlərin  sabitliyini  təmin  etməklə  birjalar  dolayı  yolla  digər  əmtəələrin 

istehsalına sərf edilən xərclərin sabitləşməsinə yardım göstərirlər. 

6.Pul dövriyyəsinin sabitləşdirilməsi və kreditlərin asanlaşdırılması. Birjalar 

ə

mtəələrin  dövriyyə  surətinin  maksimal  surətdə  artırılmasına  xidmət  etdikləri 

üçün  pul  dövriyyəsinin  həcmini  artırır.  Bundan  başqa,  birjalar  borc  kapitalının 

qoyulduğu  mühüm  sahələrdən  biri  olduğu  üçün  həmin  borcların  etibarlı 

təminatçısı  kimi  cıxış  edir  və  risklərin  minimuma  endirilməsinə  yardım 

göstərirlər. 

7.Tariflər  arasındakı  münaqişə  və  fikir  ayrılığının  tənzimlənməsi.  Birja 

ticarətində  müxtəlif  səbəblərdə  iştirakçılar  arasında  mübayisəli  məsələlər 

meydana  çıxır  ki,onların  həlli  əksər  hallarda  birja  arbitrajı  tərəfindən  həyata 

keçirilir. 

 

8.Dünya bazarın formalaşması və fəaliyyət göstərməsi. Müasir dövrdə əmtəə 

birjaları  əmtəə,fond  və  valyuta  birjalrının  fəaliyyətini  kompleks  şəkildə 

birləşdirdiklərinə görə dünya bazarı rolunu oynayırlar. 

9.Birja sığortalaşması. Bu prosses birja ticarəti iştirakçılarını əlverişli olmayan 

qiymət  dəyişkənliklərindən  qorumaq  məqsədini  daşıyır.  Bunun  üçün  birjalarda 

sövdələşmələrin  və  onların  bağlanılması  mexanizminin  xüsusi  növlərindən 

istifadə edilir. Bu isə birjalarda birbaşa alqı – satqı ilə məşğul olan iştirakçılarla 

yanaşı, müştəriləri də cəlb edir.  

10.Açıq torqların keçirilməsi üçün birja yığıncaqlarının təşkili.  

Bu  funksiyaya              aşağıdakılar  daxildir:Birja  torqlarının  təşkili;Birja  ticarəti 

qaydalarının  işlənib  hazılanması;Torqların  keçirilməsi  üçün  lazımi  maddi  –  texniki 

təminatın yaradılması;Yüksək ixtisaslı kadrlardan ibarət birja aparatının yaradılması;      

---