Microsoft Word Birja-Dissert docx

44 

 

bağlanılır.  Yəni,  forvard  müqaviləsi  bağlanan  zaman  mövcud  qiymət  əsas  götürülür 

və həmin qiymətlə reallaşdırılır.  

Bu  müqaviləni  fərqləndirən  əsas  xüsusiyyət  ondan  ibarətdir  ki,  əmtəənin 

göndərilməsi  müqavilə  bağlandığı  anda  yerinə  yetirilməsidir.  Bu  cür  müqavilələrin 

ə

sas obyekti nominal, müəyyən müddət üçün hazırlanmış əmtəələrdir. 

Forvard sazişləri müxtəlif formalarda olur. Bunlar aşağıdakılardan ibarətdir: 

1.

  Girov  qoymaqla  forvard  sazişi  –  Bu  müqavilə  kontragentlərdən  birinin 

digərinə  müəyyən  məbləğ  ödəməsidir.  Ödənilən  bu  məbləğ  kontragentlər 

arasında  zəmanət  rolunu  oynayır.  Bu  alıcı  və  satıcıların  maraqlarını  və 

məqsədlərini əks etdirir. Burada girov məbləğini ödəyən tərəf kimi alıcılar 

çıxış  edir.  Bu  satıcıların  maraqlarını  tam  əks  etdirir.  Girov  məbləğinin 

həcmi əmtəənin dəyərinin 1-100%-i arasındadır. 

2.

  Mükafatlı forvard sazişləri – Bu müqavilədə kontragentlərdən biri xüsusi 

bildirişlə  digərindən  həyata  keçirdiyi  əməliyyat  üçün  müəyyən  məbləğ 

mükafat  tələb  edir.  Bəzən  belə  tələb  yerinə  yetirilmədikdə  müqavilə 

imzalamaqdan imtina edilir. 

3.

  Sadə  mükafatlı  forvard  sazişləri  –  Bu  müqavilənin  tərəfləri  yerinə 

yetirdikləri xidmətlər üçün müəyyən məbləğ almaq hüququna malikdirlər. 

Bu alıcı və satıcı mükafatlarına bölünür. 

4.

  kili  mükafatlı  forvard  sazişləri  –  Bu  cür  müqavilədə  müəyyən  məbləğ 

ödəyənlər  alıcı  və  satıcıların  mövqeyindən  çıxış  etmək  hüququ  əldə  edir. 

Ə

gər  kontragentlər  arasında  razılıq  varsa,  saziş  imzalamaqdan  bəzən 

imtina  edilir.  Belə  müqavilələrin  bağlanmasında  tərəflərin  fəaliyyəti 

genişlənirsə, onda ödənilən məbləğin həcmi ikiqat artırılır. Bu mükafatlar 

ya müqvilə məbləğindən ayrı, ya da müqavilə ilə birlikdə nəzərə alınır. 

5.

  Mürəkkəb  mükafatlı  forvard  sazişləri  –  Bu  müqavilələr  özünü  ikitərəfli 

sazişlərdə  göstərir.  Bu  sazişlər  tək və  ya  broker  firmasıyla,  və  yaxud hər 

ikisi birlikdə hər hansı birja iştirakçısı ilə bağlayırlar. 

---

45 

 

6.

  Bölünən  mükafatlı  sazişlər  –  Belə  müqavilələrdə  təqdim  edilən  mükafat 

məbləği  tərəflərdən  birinin  öz  mənfəətini  artırmağa  kifayət  qədər  imkan 

verir.  Bu  da  öz  nüvbəsində  mahiyyət  etibarilə  alıcı  seçimi  ilə  sazişlər  və 

satıcı seçimi ilə sazişlərə bölünür. 

Forvard sazişləri özündə digər növləri də əks etdirir: 

Kreditli  sazişlər  –  Bu  müqavilələr  broker  və  müştərilər  arasında 

bağlanılır.Müştərinin  maraqlarından  çıxış  edən,  onun  təkliflərini  yerinə  yetirən, 

ticarətin  həcmini  müəyyən  edən  brokerlər  müqavilə  şərtlərinin  yerinə 

yetirilməsində  banklarla  razılığa  gəlirlər.Daha  doğrusu  kreditlərin  ayrılmasında 

ümumi  razılığa  gəlinir.Burada  əsas  məqsəd  ticarətin  defisitliyini  aradan 

qaldırmaqdır. 

Bundan  sonra  broker  əmtəənin  satışından  əldə  olunmuş  gəlirdən  müəyyən 

məbləği banka kredit faizi olaraq ödəyir. 

Şə

rtli  sazişlər  –  Bu  müqavilənin  bağlanması  müştərinin  verdiyi  sifarişlər 

ə

sasında  yerinə  yetirilir.Brokeri  qoyulmuş  şərtlər  qane  etməzsə  müqavilə 

bağlamaqdan imtina edilir. 

Barter  sazişləri  –  Bu  sazişlər  birja  əməliyyatlarında  əmtəələrin  hər  hansı  bir 

məbləğ ödəmədən əldə etməsindən ibarətdir. Yəni alınmalı olan əmtəə hər hansı 

bir  digər  əmtəə  ilə  dəyişdirilir.Bu  özünü  dövlətlərarası  müqavilələrdə  daha  çox 

göstərir. 

 

2.2. Əmtəə birjalarında həyata keçirilən fyuçers əməliyyatları və onların  

sığortalanmasının təşkili 

 

 

Fyuçers  –  faktiki  olaraq  əmtəəyə  gələcək  sahiblik  hüququnun  alqı-satqısı 

müqaviləsidir. Fyuçers özündə vaxt, göndərilmə şərtləri, zəmanət, sığorta, qiymət və 

s.  bir  sıra  parametrləri  birləşdirən  standart  müqavilədir.  Fyuçers  müqaviləsinin 

iştirakçılarının əsas məqsədi ilkin razılaşma və faktiki göndəriş müddətləri arasındakı 

---

46 

 

dövrdə  baş  verən  qiymət  dəyişikliklərindən  faydalanmaqdır.  Müvafiq  sövdələşmədə 

alıcı və satıcılar uduzmamaq üçün offset (əks) sövdələşmə bağlayırlar. Fyuçers sazişi 

bağlananda  yalnız  iki  şərt:  qiymət  və  göndərilmə  vaxtı  razılaşdırılır.  Buna  görə  də 

satıcılar  istəyir  ki,  sahib  olduqları  müqavilə  öhdəliklərini  baha  qiymətə  satsınlar, 

alıcılar  isə  daha  aşağı  qiymətə  əldə  etsinlər.Əmtəə  birjalarında  bağlanılan  fyuçers 

sazişləri  zamanı  istehsalçı  və  istehlakçıları  qiymətlərin  enib-qalxmasının  təsirindən 

sığortalamaq  lazım  gəlir.  Fyuçers  müqaviləsini  bağlayan  tərəflər  müqavilənin 

bağlandığı  anda  təsbit  edilmiş  qiymətlə  sövdələşməni  həyata  keçirirlər.  Əgər 

gələcəkdə  müqavilədə  müəyyən  edilmiş  əmtəənin  qiymətində  dəyişikliklər  baş 

verərsə,  bu  müqavilə  qiymətinə  təsir  etməyəcək.  Alqı-satqı  müqavilədə  göstərilmiş 

qiymətlə aparılır. Fyuçers müqaviləsində əmtəə göstərilmiş qiymətlə müəyyən edilmiş 

vaxtda satılır, digər tərəfdən əmtəə həmin qiymətlə müəyyənləşdirilmiş vaxtda alınır. 

Fyuçers sövdələşməsinin daha bir fərqli cəhəti onun mütləq birjanın hesablaşma 

palatasında  qeydiyyata  alınmasıdır.  Qeydiyyatdan  sonra  tərəflər  ticarətin  sərbəst 

subyektləri  hüququnu  itirir.  Sövdələşmə  başa  çatdıqdan  sonra  əldə  olunan  vəsaitin 

fond  yığımları  və  kommersiya  aktları  çıxılır  və  qalıq  məbləği  tərəflərdən  birinə 

təqdim  olunur.  Beləliklə,  fyuçers  əmtəə  birjaları  qiymətqoyma  nöqteyi-nəzərdən 

aşağıdakı 

funksiyaları 

yerinə 

yetirir:Qiymət 

ə

mələ 

gətirən;Risklərdən 

sığortalayıcı; nformasyon  və  proqnozlaşdırıcı  –  bu  funksiyanı  bəzən 

“Konyukturanın barometri” adlandırılar;Sabitləşdirici. Hər bir birja günündə məhsul 

növünün  qiymətinin  dəyişməsi  amplitudası  müəyyənləşdirilir.  Əgər  gün  ərzində 

müəyyən  edilmiş  həddən  artıq  kənarlaşma  baş  verərsə,  müvafiq  məhsul  növü  üzrə 

ticarət dayandırılır.Fyuçers müqaviləsinin bağlanması və həyata keçirilməsi aşağıdakı 

sxemdə öz əksinitapmışdır( bax: sxem 3.) 

 

 

 

 

---