Microsoft Word birja isinin t?Skili v? Idar? Ediln?SI. doc
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
cəminin 4% təşkil etsin (əgər fyuçers komission müəssisəsi birja üzvüdürsə, netto-kapital 50 min dollar təşkil edə bilər). Hər bir brokerin öz xüsusi kitabı olmalıdır. Həmin kitabda və yaxud xüsusi vərəqlərdə müştəridən alınan əmrlərin daxilolma vaxtı və onların yerinə yetiriləcəyi haqda müddət qeydiyyat edilməlidir. Müştərilərin əmrlərindəki dəyişikliklərdə bu xüsusi kitab və vərəqlərdə əksini tapmalıdır. Bütün bu uçot və hesabat sistemi Əmtəəlik Fyuçers Ticarəti üzrə Komissiyaya imkan verir ki, istənilən vaxt yerlərdə fyuçerslər və digər əmtəələrin birja ticarəti şərtləri və qaydasının düzgün yerinə yetirilməsinə nəzarət edilsin və yoxlanılsın. Fəsil 5. Maliyyə bazarları, qiymətli kağızlar və fond birjaları 5.1. Maliyyə bazarları, qiymətli kağızlar və fond birjalarının iqtisadi mahiyyəti, vəzifə və funksiyaları Bazar iqtisadiyyatı şəraitində maliyyə bazarları pul vəsaitlərini sərmayə kimi qoyanlar və onların və onları götürənlər arasında qarşılıqlı maraqlar əsasında vasitəçi rolu oynayırlar. Bu kimi bazarlar cəmiyyətin əlində olan pulları cəmləşdirərək ən yüksək mənfəət gətirən sahələrə qoymağı təmin edirlər. Bununla yanaşı həmin maliyyə bazarları mübadilə və pulun digər funksiyalarını da yerinə yetirirlər. Maliyyə bazarları müəssisələrin gəlirlərinin səmərəli bölünməsi və təkrarən bölünməsini, milli sərvətlərin idarəedilməsi və işgüzar fəallığı həvəsləndirən sistem kimi çıxış edirlər. Mahiyyətcə qiymətli kağızlar müəyyən şəxsə kağız üzərinə göstərilmiş məbləğin borc kimi çatacağını və ya onu təqdim edən adı göstərilən müəssisənin mənfəətinin müvafiq hissəsində payının olduğunu təsdiq edən rəsmi sənəddir. «Qiymətli kağızlar haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununda göstərilir: «Qiymətli kağız- onun sahibinin əmlak və qeyri-əmlak hüquqlarını və bu qanunların verilməsi imkanını müəyyən edilmiş formada və məcburi rekvizitlərə riayət etməklə təsdiqləyən sənəddir» 1 nkişaf etmiş kapitalist ölkələrində qiymətli kağızlar bazarı ilkin və təkrarən (ikinci) hissələrə bölünür. lkin qiymətli kağızlar bazarında tamamilə yeni olan qiymətli kağızlar satılır, o birisində isə onların təkrarən alış-verişi 1 «Гиймятли каьызлар щаггында» Азярбайжан Республикасынын Гануну. Бакы шящяри. 14 ийул 1998-жи ил, №523-1Г. сящ.1 həyata keçirilir. lkin qiymətli kağızlar dövriyyəyə əsasən fond birjaları vasitəsilə cəlb edilir. Kapitalist ölkələrində qiymətli kağızların birjadan kənar satılması adi hal kimi qəbul olunur və o, ümumi qiymətli kağızlar dövriyyəsinin 60% təşkil edir. Fond birjaları qapalı tipli müəssisələr kimi fəaliyyət göstərir. Birja oyunlarında isə əsasən dilerlər və brokerlər iştirak edir. Qeyd etdiyimiz kimi, cəmi qiymətli kağızlar pay və borc xarakterli ola bilər. Qiymətli kağızların əsas növləri aşağıdakılardır: dövlət istiqrazları, adi istiqrazlar, veksellər, depozit çekləri, əmanət sertifikatları, bankların təqdim edənə əmanət kitabçaları, konosament ( yüklərin əmtəə- müşahidə sənədləri), səhmlər, girov sənədləri, özəlləşdirmə qiymətli kağızları və s. Səhmlərdən əldə edilən gəlirlərə dividend deyilir. Səhmlər ünvanlı və təqdim edənlərə bölünürlər. Müəssisənin idarəedilməsi üzrə səhmlər səs hüquqlu və səssiz ola bilərlər. Öz növbəsində səhmlər sadə (adi) və imtiyazlı kimi buraxılır. Sadə səhmlərin sahibləri mənfəəti bazarın dəyişən konyukturasına uyğun əldə edirlər, imtiyazlı səhmlərin sahibləri isə bazarın tərəddüdlərindən asılı olmayaraq mənfəət alırlar. Azərbaycan və keçmiş SSR ərazisində əsasən dövlət yönümlü müəssisələrin, səhmdar cəmiyyətlərinin və işçi heyətlərinin səhmləri buraxılır. Fond birjalarında bütün əməliyyatların əksəriyyəti səhmlərin və digər qiymətli kağızların qiymət fərqlərindən asılı olaraq adi alver kimi qurulur. Bəziləri onları məzənmələrinin yüksəlişinə, digərləri isə aşağı düşməsinə oynayırlar. Qiymətli kağızların satışı (alış-verişi) onların kursları (məzənnələri) üzrə aparılır. Təcrübədə səhmlərin məzənnəmələri bank faizlərinin səviyyəsindən asılıdır. Belə ki, səhmlərin alışı o zaman özünü doğurur ki, onlar eyni məbləğin banka qoyulduğuna nisbətən daha yüksək mənfəət vəd etsinlər. Misal üçün, əgər bank faizi 4% olsa və hər yüz dollar il ərzində 8 dollar səhm üzrə mənfəət gətirirsə, onda səhm 200 dollara satılmalıdır ( 8x100/4= 200$) və səhmin məzənnəsi 8% olacaqdır. stiqraz vərəqləri qiymətli kağızların başqa bir növüdür. Fond birjalarında ticarət ayrı-ayrı qiymətli kağızlar üzrə aparılır. Birjalarda baş tutan bütün əməliyyatlar (sövdələşmələr) kassa (üç gün ərzində) və müddətli (göstərilmiş vaxt ərzində və ya hər ayın 29-a kimi) başa çatdırılmalıdır. Fond birjalarının məqsədləri vəzifələri və funksiyaları müvafiq qanunlarda geniş əksini tapmışdır. 5.2. Ölkəmizdə qiymətli kağızlar bazarı və fond birjalarının vəziyyəti Azərbaycan Respublikasında qiymətli kağızlar və fond birjaları hələlik tam formalaşmayıb, ona baxmayaraq ki, bazar iqtisadiyyatına keçid 1991-ci ildən elan edilib. Ümumiyyətlə, bu müddət ərzində bazar iqtisadiyyatını formalaşdırmağı imkan verən qanunlar paketlərinin qəbulu və infrastruktur şəbəkələrinin yaradılması bir qədər sistemsiz və ləng həyata keçirilir. Bunun nəticəsində isə ölkəmizdə sivil bazar münasibətlərinin bərqərar olması prosesi uzanır, cəmiyyətdə bir çox sosial və iqtisadi məsələlərin həlli qeyri- müəyyən dövrə keçirilir. Onu qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikasının «Qiymətli kağızlar və fond birjaları haqqında» Qanunu 24 noyabr 1992-ci ildə (№ 383) təsdiq edilib. Həmin qanun üç bölmə doqquz fəsil və 46 maddədən ibarətdir. Birinci bölmə, fəsil «Qiymətli kağızlar və onların dövriyyəsi qaydası» adlanır (33 maddə, 7 fəsil); birinci fəsil Ümumi maddə (3 maddə), ikinci fəsil «Səhmlər» (5 maddə), üçüncü fəsil Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|