54
edir ki,
Xəlafət bəni Ümiyyələrdən
1
bəni Əbbasilərə
2
keçdikdə
Əbbasilər bəni Ümiyyələri tutur və öldürürdülər. Mən Kufənin
3
kənarında, təpə üstündə tikilmiş bir evin damında oturmuşdum.
Birdən Kufədən qara ələmlərin zahir olduğunu gördüm, elə
güman etdim ki, məni tutmağa gəlirlər. Damdan düşüb
qiyafəmi dəyişdim və Kufəyə gəldim, heç kəsi tanımırdım ki,
onun evində gizlənə bilim. Böyük bir evin qapısına yetişdim,
bir xoşsifət adamın at üstə olduğunu, qulam və xidmətçilərin
onun ətrafında durduğunu gördüm. Salam verdim. Soruşdu:
«Kimsən, nə istəyirsən?» Dedim: «Qaçaq bir adamam,
düşmənlərdən qorxuram, sənin evinə pənah gətirmişəm».
Məni öz mənzilinə apardı, hərəmxanasının yaxınlığında
bir otaq ayırdı. Bir neçə gün orada qaldım. Məni yaxşı yedirdir,
içirdir və geyindirirdi, lakin heç bir şey soruşmurdu. Hər gün
bir dəfə ata minib gedir, sonra tez geri qayıdırdı. Bir dəfə ondan
soruşdum: «Hər gün görürəm, ata minib gedir və tez də geri
dönürsən, deyə bilərsənmi hara gedirsən?» Dedi: «İbrahim ibn
Süleyman mənim atamı öldürüb, eşitmişəm bu şəhərdə gizlənir.
Hər gün gedirəm ki, bəlkə onu tapıb, atamın qanını alam».
Bunu eşitdikdə taleyimin küskünlüyünə təəccüb etdim,
qəza məni gətirib ölümümü arzulayan bir adamın evinə
çıxarmışdı. Canım boğazıma yığılmışdı, atasının, babasının
adını soruşdum, gördüm ki, doğru deyir.
Dedim: «Ey cövmərd, mənim boynumda sənin böyük
haqqın var, mənim də borcumdur ki, sənin düşməninin yerini
deyib, səni onu axtarmaq əzabından xilas edim. İbrahim ibn
Süleyman mənəm, atanın qisasını məndən al».
İnanmadı. Dedi: «Həyatından bezibsən, istəyirsən bu yol
1
Бяни Цмяййя – Ямяви сцлаляси бу ад алтында
мяшщурдур (661–750-ъи иллярдя хялафятдя олмушдур).
2
Бяни Яббасиляр – Яббас ювладлары, онларын
нясилляри бу ад алтында мяшщурдур. (750–1258-ъи
иллярдя хялафятдя олмушлар).
3
Куфя – Ирагда, Фярат сащилиндя 636-ъы илдя
салынмыш бир шящярин адыдыр.
55
ilə əziyyətdən canını qurtarasan».
Dedim: «Vallah, onu mən öldürmüşəm».
Əlamətlərini dedim, gördü düz danışıram. Gözü qızardı,
rəngi qaraldı, bir anlığa başını aşağı saldı. Sonra dedi: «Tezliklə
sən də atamın yanına gedəcəksən, qisasını o özü səndən alar,
mən isə sənə aman vermişəm və onu pozmaq istəmirəm; lakin
özümə də çox arxayın deyiləm, ola bilər sənə ziyanım dəysin,
ona görə, tez ol, burdan çıx». Sonra min dinar mənə pul verdi,
alıb ordan çıxdım.
56
Məsnəvi
Ey cavanlar, cavanmərdlik öyrənin,
Mərdə baxın, ondan mərdlik öyrənin.
Qəlbinizdə saxlamayın ədavət,
Dilinizə gətirməyin şəmadət.
Yamanlığa yaxşılıqla ver cavab,
Pislik edən qoy özü çəksin əzab.
Yaxşılıqda olsan əgər peşəkar,
Qarşına həmişə yaxşılıq çıxar.
***
Hekayət.
Bir gecə Misrin Cümə məscidinə od düşüb onu yandırdı.
Müsəlmanlar güman etdilər ki, bu, xaçpərəstlərin işidir, onların
evlərinə od vurub yandırdılar. Misir padşahı evlərə od vuranları
tutdurub, bir yerə yığdı. Sonra əmr etdi, onların arasında püşk
atsınlar, kimin bəxtinə nə çıxsa, o cəzanı versinlər. Kağızların
bəzilərində «ölüm», bəzilərində «əl kəsmə», bəzilərində
«qamçı» yazılmışdı. Birinin bəxtinə «ölüm» çıxmışdı. Dedi:
«Mən ölümdən qorxmuram, lakin anam vardır və onun məndən
başqa kəsi yoxdur». Onun yanındakının bəxtinə «qamçı»
çıxmışdı, o, öz kağızını həmin adama verib dedi: «Mənim anam
yoxdur». Bunu onun əvəzinə öldürdülər, ona bunun əvəzinə
qamçı vurdular.
Q i t ə
Qızıl-gümüş verməklə cavanmərdlik asandır,
Əsil mərdlik odur ki, olsun can hesabına.
Bilsə ki, dostu onun canına möhtac olmuş,
Canını qurban versin, baxmasın əzabına.
***
57
Hekayət.
Hatəmdən
1
soruşdular: «Özündən səxavətli adam
görmüsənmi?» Dedi: «Bəli. Bir gün bir yetim qulamın evinə
düşmüşdüm. Onun on baş qoyunu var idi. Dərhal birini kəsib
bişirdi və mənim qabağıma qoydu. Bir parçası çox xoşuma
gəldi, yedim, dedim: «Nə ləzzətlidir». Qulam xaricə çıxıb
qoyunların hamısını kəsir və həmin yerini bişirib mənim
qabağıma gətirir, mənim isə bundan xəbərim olmur. Ata minib
getməyə hazırlaşarkən evin kənarında çoxlu qan axıdıldığını
gördüm, soruşdum: «Bu nədir?» Dedilər: «O, bütün qoyunlarını
kəsmişdir». Onu çox danladım. Dedim: «Nə üçün belə etdin?»
Dedi: «Sənin xoşuna gələn məndə ola, necə ola bilər ki, onu
sənə verməkdə xəsislik edəm? Bu, ərəblər arasında çox pis
xasiyyət hesab edilər».
Sonra Hatəmdən soruşdular ki, bəs sən onun muqabilində
nə verdin? Dedi: «Üç yüz qırmızı tük dəvə, beş yüz qoyun».
Dedilər: «Onda sən daha səxavətlisən». Dedi: «Yox, onun nəyi
vardısa, hamısını vermişdi, mənim verdiyim isə varımın çox az
bir hissəsi idi».
Q i t ə
Yarım tikə çörəyi olan yoxsul bir gəda,
Hamısını verirsə, saxlamırsa özünə.
Əlbəttə ki, üstündür səxavətdə o şahdan
Ki, bütün sərvətindən verir yarım xəzinə.
Hekayə.
Bir ərəb səxavətli bir əmirə qəsidə yazıb ona oxudu və
axırda dedi: «O bəxşiş və xələt verməyə adət etmiş əlini mənə
1
Щатям – Щатями Таи. Таи гябилясиндян олан бир
ярябин адыдыр. Шярг ядябиййатында ян сяхавятли бир
сурят кими цмумиляшдирилмишдир. Тарихи шяхсиййят
олдуьу мцбащисялидир.