Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc

İREVAN ŞEHRİ 
 
49 
İrevan  kentinde  birkaç  darphane  mevcut  olmuştur.
XVIII.  yüzyıl  gezgini  Cemeli’nin  verdiği  bilgiye  göre,  İrevan
'daki  darphanelerde  gümüş  ve  bakır  paralar  basılıyordu.
İrevan 'da başlıca olarak gümüş "abbası" ve "şahı" basılıyor‐
du. Bazen "abbası" 4 "şahı" ya, bazen de 5 "şahı"ya denk olur‐
du.  Abbası  dışında  İrevan  'da  farklı  boyutlarda  bakır  "siyah
para" da basılırdı.
Ermeni  tarihçilerinin  iddia  ettikleri  gibi,  İrevan  Hanlı‐
ğı'nın  topraklarında  her  hangi  bir  zamanda  Ermeni  devleti
veya  Ermeni  yönetimi  mevcut  olmuş  olsaydı  o  zaman  o  böl‐
gede  devlet  göstergelerinden  biri  olarak  kabul  edilen  para
bastırılır  ve  kullanıma  sunulurdu.  Arkeolojik  kazılarda  ve
başka yollarla Kafkasya bölgesinde ortaya çıkan eski sikkeler
üzerinde  ünlü  Sovyet  uzmanı  Yevgeni  Pahomov  tarafından
yapılan  araştırılma  zamanı  paralar  üzerinde  Ermenilere  ait
hiçbir örneğe rastlanmamıştır.
44
İrevan şehri bir merkez olarak hanlığın yapısında ayrı‐
ca idari birim olarak dahil edilmişti. Şehir başkanlığı görevini
han tarafından atanan naib yapıyordu. Naib ekonomik ve ida‐
ri  işlerle  uğraşıyor,  vergilerin  zama‐
nında toplanmasını kontrol ediyordu.
Han geçici olarak şehri terk ettiğinde
şehrin  yönetilmesinden  naib  sorum‐
luydu.  İrevan  kale‐şehir  olduğu  için,
kalenin
güvenliği
sağlamak
kalabeyinin görevi idi. Şehirde güven‐
liğin  sağlanmasını  darğa  (yani  polis
şefi)  kontrol  ediyordu.  Yüzbaşılar,
onbaşılar  (görevlileri)  darğaya  bağlı
idiler.
                                                            
44
 Е.А.Пахомов, Монетные клады Азербайджана и других республик,
краев и областей Кавказа. Вып. III‐VIII, Баку, 1940‐1959.
NAZİM MUSTAFA 
 
50
İlçeleri  yönetenlere  mirbölüker
denir,  Han  (veya  serdar)  tarafından
tayin  edilirlerdi.  Mirbölüker  nüfuzlu
beylerin ve diğer yüksek statülü tem‐
silcileri  arasından  seçilirdi.  Köyleri
ise  kendhudalar  veya  kohalar  yöne‐
tirdi.  Onlar  da  sırayla  mirbölüker
tarafından  tayin  ediliyordu.  Devlet‐
lerden  gelen  üst  düzey  konuklar
İrevan  hanı  tarafından  karşılanır  ve
resmi törenle gönderilirdi. 1817 yılında İran'a giden heyetin
içinde  İrevan  Hanlığı`nda  bulunmuş  olan  Moritz  Fon
Kotzebue şöyle yazıyor, "Heyet İrevan kalesine varınca kale‐
nin duvarları önünde Hüseyngulu Han'ın kardeşi Hasan Han‐
'ın komuta ettiği iki bin kişilik serbaz alayı ve 6 bölükten olu‐
şan atlı topçular dizilmişti. Heyet kapının önüne yaklaştığında
davullar çalındı ve müzisyenler İngiltere'nin "Tanrı Kralı ko‐
rusun" başlıklı milli marşını ifa ettiler. Kaleye giriş yaptıktan
sonra  bizi  görevliler  ile  birlikte  hanın  kendisi  karşıladı  ve
gösterişli bir ziyafet düzenlendi."
45
Han  bağımsız  dış  politika  yürütür,  gerekli  olduğunda
komşu devletlere savaş ilan eder ve kendi ordusunu müttefik‐
lerinin yardımına gönderirdi. Hanın nizami ordusu iki serbaz
alayından, atlılardan, birkaç sahra toplarından ve zemberek‐
lerden (yani deve üstünde yüklü falkonetləri ‐ küçük topları)
oluşuyordu. Gerektiğinde, hanlıkta yaşayan ve silah tutabilen
herkes orduya alınabiliyordu. Bunların dışında kale duvarları
üzerinde özel toplar vardı. Sonuncu İrevan Hanı Hüseyngulu
                                                            
45
 Kotzebue by Moritz Von. Narrative of a journey into Persia, in the suite
of  the  imperial  Russian  embassy,  in  the  year  1817.  London:  1819.
p.100‐105.

---

İREVAN ŞEHRİ 
 
51 
Han döneminde Han'ın kardeşi Hasan Han Baş Komutan sıfa‐
tıyla orduya kumandanlık ediyordu.
46
Han  suçlanan  tüm  kişileri  yargılamak,  cezalandırmak,
fiziksel ceza vermek ve hatta hakkında ölüm hükmü çıkarmak
yetkisine  sahipti.  Hüseyngulu  Han'ın  adil  yönetim  sistemi
kurması  ve  yapılanma  çalışmalarına  özel  önem  vermesi  ko‐
nusunda o dönemin tarihçileri ve Ermeni yazarları geniş bilgi
vermişlerdir.  Fakat  Hüseyngulu  Han  milliyetine  göre  asla
ayrımcılık  yapmadığı  Ermenilerin  ona  karşı  ihanetini  bağış‐
lamamıştı.  Örneğin,  İrevan  çevresindeki  Nurnus  köyünden
Hakop  Harutyunyan  İrevan  hanının  ordusunda  topçu  olarak
görev yaparken 17 Ağustos, 1827 yılında savaş sırasında top
ateşini Rus ordusuna değil, aksi yöne ‐ İrevan hanın ordusuna
yöneltmesi  paniğe  neden  olmuş  ve  bundan  sonra  o,  savaş
meydanından kaçmıştı. Ancak hanın askerleri onu takip ede‐
rek  Eçmiedzin  manastırının  yakınında  yakalayarak  hanın
yanına  getirmişler.  Hüseyngulu  Han  Hakop’u  cezalandırmış‐
tı."
47
Tüm Müslüman devletlerinde olduğu gibi, İrevan Hanlı‐
ğı’nda  da  şeriat  mahkemesi  vardı.  Şeyhülislamın,  imamın  ve
yüksek rütbeli din adamlarının dahil olduğu şeriat mahkeme‐
si sivil davalara bakıyordu.
İrevan  Hanlığı’nda  eğitim  sistemi  diğer  Azerbaycan
Hanlıklarında olduğu gibiydi. Eğitimle din adamları uğraşıyor
ve her caminin bünyesinde medrese bulunuyordu.
Tüm  bu  yukarıda  yazılanlardan  yola  çıkarak  İrevan
Hanlığı’nın gelişmiş bir yönetim şekline sahip olduğunu söy‐
lemek mümkündür.
                                                            
46
 И.И.  Шопен,  Исторический  памятник  состояния  армянской
области  в  эпоху  её  присоединения  к  Российской  империи.
СПб.,1852.c. 451‐452.
47
 В.А.  Парсамян,  История  армянского  народа.  1801‐1990  гг.
Ереван, 1972, с.41‐42.
NAZİM MUSTAFA 
 
52
Şehrin Rus Çarlığı tarafından işgal edilmesi
XIX.  yüzyılın  başlarında  Rusya'nın  işgal  ettiği  Kuzey
Azerbaycan hanlıkları içerisinde en son düşeni İrevan Hanlığı
olmuştur.  150  yıldan  uzun  bir  sürede  Ermeniler  Eçmiedzin
Kilisesi'nin  bulunduğu  bölgede  Ermeni  devletinin  kurulması
için Rusya çarlarına müracaat etmiş ve askeri yürüyüşler için
çeşitli vaatlerle teşvik etmeğe çalışmışlardır.
Avrupa devletlerinden tam destek alamayacaklarını an‐
layan bölge  Ermenileri, değerli hediyeler vererek Rusya çar‐
larının  dikkatini  çekmeye  çalışmışlardır.  İpek  ticareti  ile  uğ‐
raşan  Yeni  Culfa`da  yaşayan  Ermeni  Hoca  Zakar  Sarhadov
1660  yılında  Çar  Aleksey  Mihayloviç`e  fildişinden  yapılmış
"Elmas  taht"  hediye  etmişti.  Şu  anda  Moskova`da  Kremlin'in
"Silahlar  odası"nda  bulunan  o  tahtın  süslemeleri  897  elmas,
1298 yakut ve 18030 firuze tanesinden yapılmıştır.
48
1666  yılında  Grigor  Lusikov’un  önderliğinde  Yeni
Culfalı tüccarlar değerli hediyelerle Moskova'ya gelerek onla‐
rı  çara  sunmuşlardı.  Mayıs  1667`de  imzalanan  ticaret  anlaş‐
ması    Ermeni  tacirlerin  Rusya  ile  ticaret  ilişkilerini  geliştir‐
mesi için geniş fırsatlar sunmuştur.
1677  yılında  Eçmiedzin  Kilisesi  tarafından  Avrupa'ya
gönderilen heyete katılan İsrael Ori adındaki Ermeni Avrupa
devletlerini  dolaştıktan  sonra  oradan  destek  alamayacağın‐
dan  emin  olmuş  ve  1701  yılında  Çar  I.  Petro'nun  kabulüne
gelmişti. O da çara pahalı hediyeler getirmişti. İ.Ori Safeviler
İmparatorluğu  topraklarında  Ermeni  devletinin  kurulması
için programı çara sunmuştu.
                                                            
48
 Собрание  актов,  относящихся  к  обозрению  истории  Армянского
народа.  Часть  I,  Москва,  1833,  с.  328;  Арзуманян  Ашот.,  Ока
Бюракана, Ереван, 1976, с. 284.

---