Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc

İREVAN ŞEHRİ 
 
57 
olduğunu ve öncelikle bu yönden saldırı yapmaları konusun‐
da haber göndermişlerdi. Kalenin savunmasının gergin günle‐
rinde Gürcistan Ermenisi Rostam`ın adamları iki kez Tiflis’ten
Pembek‐Abaran yolu ile Rus birliklerine silah taşımış, üçüncü
kez ise yakalanmıştı.
54
Temmuz  1806’da  Kafkasya'daki  Rus  ordularının  baş‐
komutanı  olarak  atanan  Mareşal  İvan  Kudoviç’e  verilen  gö‐
revlerden biri de İrevan Hanlığını fethedip, topraklarını Rus‐
ya topraklarına katmaktı. Fakat Rusya'nın Kafkasya politikası
öncelikle İran ve Türkiye'yi Rusya'ya karşı kullanmak isteyen
Fransa'yı ciddi rahatsız ediyordu. Aralık 1806’da  orduda ya‐
pılacak reformlar ve silahların modernleştirilmesi için Fransa
bu  devletlere  birçok  subay  ve  mühendis  gönderdi,  Aralık
1807’de İrevan Hanı olan Hüseyngulu Han Kaçar İrevan Kale‐
sinin  savunmasının  kuvvetlendirilmesi  için  Fransız  mühen‐
dislerinden  faydalanmıştır.  İrevan  Kalesi`nde  top  yapma  ve
barut  fabrikaları  inşa  edilmiş,  ek  askerler  toplanmış,  surlar
kuvvetlendirilmiştir.  Kudoviç  İrevan  Kalesini  şöyle  tarif  edi‐
yordu:  "Kalenin  savunması  Avrupa`nın  harp  standartlarına
uygun  olarak  düzenlenmişti,  iki  duvarı  vardı,  duvarlarının
önünde hendekler kazılmıştı, hendeğin önünde ise toprak ve
kumdan  oluşan  tepeler  oluşturulmuştu.  Onların  üzerinde  de
toplar ve kalede daha önce mevcut olmayan fugas bombaları
bulunmaktaydı."
55
Rus birliklerinin İrevan Hanlığı`na ikinci saldırısı 25 Ey‐
lül  1808’de  başladı.  Kudoviç  6  bin  asker  ve  12  topla  İrevan
üzerine saldırıya geçmiştir. Hüseyngulu Han ertesi gün 5 bin
kişilik  orduyla  Rusların  saldırısını  Abaranmahalı  bölgesinde
durdurmak  istese  de,  bunu  başaramamış  ve  geri  çekilmiştir.
Ruslar 27 Eylül’de Üçkilse (Eçmiedzin) Manastırını ele geçire‐
                                                            
54
 З.Т. Григорян, a.g.e., s. 97‐98.
55
 АКАК, Том III, Тифлис, 1869, док. 467, с. 254.
NAZİM MUSTAFA 
 
58
rek İrevan Kalesi çevresinde kamp kurdular. Hüseyngulu Han
kalenin  savunmasını  iki  bin  kişilik  ordu  ile  birlikte  kardeşi
Hasan  Han’a  bırakarak,  Rus  birliklerine  arkadan  saldırmak
amacıyla  5  bin  kişilik  orduyla  Geder  çayın  etrafında  kamp
kurmuştur.  Hasan  Han,  Şehrin  dışını  ele  geçiren,  kaleyi  her
taraftan ablukaya alan General Kudoviç’in kaleyi teslim etmek
konusunda  tüm  notalarını  ve  vaatlerini  reddetmiştir.  Uzun
süren hazırlıktan sonra 17 Kasım’da Rus askerlerinin İrevan
Kalesi`ne  iki  hafta  süren  sonraki  saldırısı  yine  başarısızlıkla
sonuçlanmıştır.  Sonuçta  Kudoviç’in  birlikleri  büyük  kayıplar
vererek geri çekilmek zorunda kalmıştır. Saldırı sırasında Rus
Ordusunun  300  civarında  asker  ve  subayı  ölmüş,  600  kadar
asker ve subay ise ağır yaralanmıştı. Kışın yaklaşması, İrevan
Kalesi`ni  kuşatan  Rus  birliklerinin  mühimmat  ve  erzakının
tükenmesi  nedeniyle  30  Kasım’da  kalenin  ablukası  kaldırıl‐
mıştır.  General  Kudoviç’in  komutasındaki  Rus  Ordusu  karlı‐
soğuk  havada  bin  kişiden  fazla  kayıp  vererek  Gürcistan'a
dönmüştü.  Böylece  Rusların  İrevan  Kalesi`ne  ikinci  saldırısı
da başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
56
Rusya’nın İrevan Hanlığını
işgal etmek niyetinden vaz geçmediğini iyi bilen Hüseyngulu
Han  İrevan  Kalesi'nin  savunmasını  kuvvetlendirmek  için,
1815‐1817  yıllarında  Fransız  mühendislerinin  de  desteği  ile
biraz uzakta Serdarabad Kalesi denilen muhteşem bir askeri
istihkam inşa ettirmişti.
12 Ekim 1813’te Rusya ile İran arasında yapılan Gülis‐
tan Anlaşması gereği Şemşedil, Loru‐Pembek ve Şöreyel eya‐
letleri Gence, Karabağ, Şeki, Şirvan, Bakü, Guba, Derbent, Talış
Hanlıkları ve Dağıstan devamlı Rusya'nın egemenliğinde olsa
da  bölge  istikrar  kazanmamıştı.  Rusya  İrevan  ve  Nahçıvan
Hanlıklarını da ele geçirerek kendi sınırlarını daha da geniş‐
                                                            
56
 Mehman  Süleymanov,  İrəvan  xanlığının  Rusiyaya  birləşdirilməsi
tarixindən. Bakı, Hərbi nəşriyyat, 1997, s. 113‐114.

---

İREVAN ŞEHRİ 
 
59 
letmek,  bölgede  Fransa'nın  yerine  aktif  rol  alan  İngiltere  ise
İran  ve  Türkiye'ye  askeri  yardım  yaparak  sıcak  denizlere
çıkma  niyeti  olan  Rusya'nın  Güney  Kafkasya'da  sıkıştırılıp
çıkarılmasını  istiyordu.  Ordusunun  hazırlık  seviyesinden
memnun olan Veliaht Abbas Mirza ise Rusya ile savaşta zafer
kazanacağından emindi ve öncelikle Karabağ Hanlığını işgal‐
den  kurtarmak  için  16  Temmuz  1826  yılında  saldırıya  geç‐
miştir.  İrevan  Hanı  Hüseyngulu  Han  da  Gülistan  Antlaşması
ile  Hanlığın  kayıp  topraklarının  geri  almak  için  savaşa  ciddi
hazırlanmış ve 16 Temmuz’da Abaran ilçesinin Mirek köyün‐
deki  Rus  askerlerinin  merkezine  saldırmıştı.  Hüseyngulu
Han'ın  kardeşi  Hasan  Han  ise  Rus  ordularının  karargahının
bulunduğu  Büyük  Karakilse  (daha  sonraları  Kirovakan,  şim‐
diki  Vanadzor  şehri)  üzerine  saldırıp  9  Ağustos’da  onu  ele
geçirmiştir.  Bundan  sonra  Gümrü  de  Han  birliklerinin  eline
geçmiştir.  Bununla  da  Şöreyel  ve  Pembek  eyaletleri  yeniden
İrevan Hanılığı”nın topraklarına katılmıştır.
Rus  Çarı  I.  Nikolay  Kafkasya'daki  Rus  Ordularının  Baş
Komutanı Yermolov`dan kısa sürede İrevan Hanlığını ele ge‐
çirilmesini istemişti.
Eylül  ayının  ilk  yarısında  Abbas  Mirza'nın  birliklerinin
Şemkir Gence ve Karabağ savaşlarındaki yenilgisinden sonra
İrevan  Hanının  birlikleri  Pembek  ve  Şöreyel’den  geri  çekil‐
mek  zorunda  kaldı.  Bundan  sonra  1827  yılının  yaz  aylarına
kadar  Rus  birlikleri  İrevan  üzerine  saldırıya  hazırlanıyor.
Yermolov`a  1  Nisan  tarihine  kadar    İrevan  Hanlığı  üzerine
hücum  etme  talimatı  veren  İ.  Nikolay  Genelkurmay  Başkanı
Dibiçi  Tiflis'e  yardıma  göndermiştir.  27  Mart  tarihinde  ise
Yermolov  görevinden  alınarak  yerine  General‐Adytant  İvan
Paskeviç  atanmıştır.  İrevan  Hanlığı`na  saldırıda  yer  alacak
Tiflis'teki  Rus  birliklerinin  bünyesinde  bulunan  Ermeni  gö‐
nüllü  birlikleri  30  Mart  tarihinde  bir  askeri  yürüyüş  düzen‐
lemiştir.  Nisan  başında  General‐Adytant  Konstantin
NAZİM MUSTAFA 
 
60
Benkendorf’un  emiri  ile  Başpiskopos  Nerses  Aştarakesin’in
eşliğinde  Rus  birliklerinin  Borçalı  üzerinden  İrevan  Hanlığı
üzerine sayıca üçüncü yürüyüşü başlamıştır.
Benkendorf’un ordusunda 5 bin kadar süvari, bin kadar
Kazak  savaşçısı  ve  12  top  bulunmaktaydı.  Rus  birlikleri  13
Nisan’da  ciddi  bir  direnişle  karşılaşmadan  Üçkilse
(Eçmiedzin) manastırına ulaştıktan sonra yiyecek sıkıntısı ile
karşı karşıya kaldı. Nerses Aştarakes’in Ermenilerin Rus bir‐
liklerine  erzak  sağlayacağı  hakkında  verdiği  vaatler  doğru
çıkmadı.  Çünkü  Hanlığın  topraklarında  Rus  askerleri  birkaç
günlüğüne de olsa yiyecek sağlayabilecek çok sayıda Ermeni
yaşamıyordu.  Azerbaycanlı  nüfus  ise  savaş  başlamadan  Han
tarafından Aras'ın diğer tarafına göç ettirilmişti. 16 Nisan`da
Benkendorf  Serdarabad  Kalesine  saldırdı.  Kale  garnizonuna
Hasan  Han'ın  16  yaşındaki  torunu  Feteli  Han  komutanlık
yapmaktaydı.  Hasan  Han'ın  süvarileri  Rusların  kaleye  yak‐
laşmasına izin vermiyordu. Fakat Rus topları Hasan Han için
ciddi  sorun  olmaktaydı.  Benkendorf’un  Serdarabad  Kalesini
teslim  etmek  konusundaki  teklifini  Feteli  Han  reddetmişti.
Paskeviç’in Tiflis'ten gönderdiği 10 günlük erzak Eçmiedzin’e
ulaştıktan  sonra  Benkendorf  İrevan  kalesine  saldırı  emrini
verdi.
25  Nisan'dan  itibaren  İrevan  Kalesi'nin  kuşatılmasına
başlandı.  Benkendorf’un  kaleyi  ele  geçirme  girişimleri  bir
sonuç  vermedi.  Kalede  26  top  yerleştirilmiş,  asker  sayısı  5
bine çıkarılmış, yeterince erzak toplanmıştı. Kalenin içerisin‐
den  Rusların  mevzileri  topla  vuruluyor,  Han`ın  askerleri  kü‐
çük  birlikler  halinde  kaleden  çıkarak  Ruslara  saldırıyor  ve
hızla  geri  çekiliyordular.  Hüseyngulu  Han’a  kalenin  teslim
edilmesi Benkendorf tarafından gönderilen notalar ve vaatler
hiç bir sonuç vermiyordu. Hasan Han ise Aras'ın karşısındaki
kampında
kendi
askerlerini
güçlendirdikten
sonra
Benkendorf’un  ordusuna  arkadan  sürekli  darbeler  indirerek

---