Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc
Yüklə 1,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- RUSYA ÇARLIĞI DÖNEMİ
İREVAN ŞEHRİ 69 iktidarı kurulduktan sonra 1924 yılında şehrin planı onay‐ lanmıştır. Çoğu araştırmacının teyit ettiği gibi, Aleksander Tamanyan’ın yönetimi altında hazırlanan bu planın başlıca amacı Azerbaycanlılara ait tarihi‐mimari anıtların yok edil‐ mesi amacını taşıyordu. 1936 yılında İrevan'ın yeni baş planı hazırlanmış ve gerçekleşmesi sonucunda kalenin içerisinde modern yüksek binalar inşa edilmiştir. İkinci Dünya Savaşı dönemine ait resimlerde İrevan Kalesi’nin duvarlarının belli bölümünün halen mevcut olduğu görülmektedir. Fakat sonra‐ ları surlar tamamen sökülmüş ve günümüzde onların izi kal‐ mamıştır. İrevan Kalesi ile aynı tarihte yapılan Bakü İçerişeher surları, onun içerisindeki Şirvanşahlar Sarayı, Şekide Han Sarayı surları bugün de varlığını sürdürüyor. İrevan'da ise ortaçağ mimarisine ait tek bir tane de olsun tarihi anıt kal‐ mamıştır. Bu Azerbaycanlılara ait tarihi‐mimari yapıların yok edilmesinin sonucudur ve İrevan kentinde yaşı 200 yıldan fazla olan tek bir tarihsel anıt kalmamıştır. Şu anda İrevan şehir tarih müzesinde modern Ermeni mimarları tarafından hazırlanmış İrevan Kalesi’nin maketi sergileniyor. Makette burada mevcut olan gerçek yapıların hepsine yer verilmemiş‐ tir. Ayrıca bu müzede kalenin Ruslar tarafından işgalinden sonra ele geçirildiği iddia edilen "İrevan Kalesinin anahta‐ rı"da sergilenmektedir. Son yıllarda Ermenistan yöneticileri "İrevan Kalesi" adı altında yeni bir proje başlatmışlar. Bu konuda Ermeni yetkili‐ lerin üç temel amaçları var. Birincisi, dışarıdan gelen misafir‐ lere "eski İrevan'dan" küçük bir örnek göstermek imkanı elde etmek, ikincisi, Ermenilerin Doğu kültürüne, Müslümanların mirasına hoşgörülü olduğunu sergileme şansı, üçüncüsü ise yeni "İrevan Kalesi"nde XVII.‐XVIII. mimarisi tarzında inşa edilmesi tasarlanmış olan "Sedar Sarayı"ndan, dükkanlardan, NAZİM MUSTAFA 70 pazarlardan kervansaraylardan, Doğu hamamlarından kazanç sağlamak istiyorlar. Şehir çevresinde ‐ geçmişte Yenikent denilen, şimdi ise Ermenilerin Noragyuğ olarak adlandırdık‐ ları yerleşim yerlerinden 184 hektar arazide inşa edilmesi öngörülen projenin ilk tahmini değeri 6‐7 milyar ABD doları civarındadır. Moskova şehrinin eski belediye başkanı Yuri Lujkov'un Şubat 2010'daki İrevan ziyareti sırasında Ermeni yetkilileri ondan destek almışlardır. Fakat Y.Lujkov görevin‐ den ayrıldıktan sonra "İrevan Kalesi" projesi yeni finansör bulunana kadar ertelenmiştir. RUSYA ÇARLIĞI DÖNEMİ İrevan Hanlığı'nın işgalinden birkaç gün sonra – 6 Ekim 1827’de o bölgede Paskeviç’in emriyle yeni Rusya yönetimi olarak, İrevan Geçici İdaresi kuruldu. Yerel birliklerin komu‐ tanı General Krasovski idarenin başkanı, kalenin geçici komu‐ tanı Yarbay Bronevski ve Başpiskopos Nerses Aştarakes’i ise idarenin üyesi olarak tayin edildiler. Geçici idarenin görevleri arasında ülkede yönetimi devralmak, düzeni sağlamak, ordu‐ nun sürekli yiyecek ihtiyacını karşılamak, İrevan, Serdarabad ve Abbasabad Kalelerini savunmak, Gürcistan'la ilişki kur‐ mak, pamukçuluğu geliştirmek, tuz üretimini arttırmak, İrevan hanının mülklerini, sürülerini, gelirlerinin raporunu hazırlamak, onun tüm taşınır ve taşınmaz mallarını müsadere etmekdi. 71 Fakat Krasovski’nin Nerses’e verdiği sınırsız yetki so‐ nucunda Ermeniler istediklerini elde ettiler. Halka dağıtılmak için verilen 4500 çetvert 72 buğdayın büyük bölümü sayıca 71 Акты, собранные Кавказской Археографической комиссиею. (АКАК). Том VII, Тифлис, 1878, док. 432, c. 480‐481. 72 1 çertvert yaklaşık 209,7 kg buğdaya beraber tutulan eski rus ölçü birimi idi. İREVAN ŞEHRİ 71 azınlık olan Ermenilere dağıtılmıştı. Müslümanlar devlet des‐ teğinden mahrum edilmişlerdi. Bununla ilgili Paskeviç Genel‐ kurmay başkanına 2 Nisan 1828 yılında gönderdiği mektu‐ bunda şunları yazıyordu: "Ben, Krasovski’nin sadece Nerses’in iradesiyle hareket edeceği ve benim ona verdiğim talimata aldırmadan, nüfus arasında etnik dengeyi gözetme‐ yeceğini, tüm nüfusun dörtte üçünü oluşturan Müslümanları himaye etmeyeceğini ve gerekli yiyecek ayırmayacağını dü‐ şünemezdim". 73 Yerel Müslümanlara karşı yapılan ayrımcılık memnuniyetsizliğin artmasına neden olmuş ve sonuçta onla‐ rın bir kısmı İran ve Türkiye'ye göçüp gitmek zorunda bıra‐ kılmıştır. Rusya'dan memnun olmayan Müslüman nüfusun sınırın karşı tarafına göçmesi Paskeviç’i rahatsız ediyordu. Bu nedenle o, Nerses’i İrevan geçici idaresindeki görevinden uzaklaştırmıştı. Türkmençay Anlaşması imzalandıktan sonra Paskeviç General Krasovskin’i geçici yönetici görevinden al‐ mış, Müslümanlara karşı tutumundan vazgeçmeyen Başpis‐ kopos Nerses’i ise Bessarabiya’ya sürgün ettirmişti. 10 Şubat 1828 yılında imzalanan Türkmençay Anlaş‐ ması ile İrevan ve Nahçıvan Hanlıkları Rusya'ya birleştirilmiş‐ tir. 20 Mart’ta bu anlaşmayı onaylayan I. Nikolay ertesi gün Ermeni vilayetinin kurulmasına dair ferman imzalamıştır. Fermanda şöyle deniliyordu: "İran'la yapılmış olan anlaşmaya göre, İran'dan Rusya'ya birleştirilen İrevan ve Nahçıvan Han‐ lıklarını bundan sonra Ermeni Vilayeti olarak isimlendirmeyi hükmediyor ve eyaletlerine dahil ediyoruz. Aynı vilayetin yapısı ve yönetimi hakkında Ali Senato gerekli düzenlemeleri yapacaktır." 74 73 AKAK, Том VII, док. 438, c. 491. 74 Собрание актов, относящихся к обозрению истории Армянского народа. Часть I, Москва, 1833, c.278‐279. NAZİM MUSTAFA 72 Ermenilerin İrevan Hanlığı'nın işgalindeki hizmetleri dikkate alınarak, yeni oluşturulan bölge "Ermeni Vilayeti" olarak adlandırılmıştı. Aslında bu isim İran ve Türkiye üze‐ rinden göç ettirilerek getirilen Ermenilerin yeni işgal edilmiş bölgelere yerleştirilerek Ermenilerden oluşan Hıristiyan bir tampon bölge kurulmasına hizmet ediyordu. İrevan Hanlığı'‐ nın işgalinden hemen sonra Rus yönetim sistemi uygulan‐ mamış, belli bir süre hanlık döneminin yönetim şekli korun‐ muştu. Ermeni Vilayeti İrevan ve Nahçıvan eyaletlerine ve Ordubad iline bölünmüştü. İrevan eyaletine önceki İrevan Hanlığı'nın 15 ilçesi, Nahçıvan eyaletine 5 ilçe ve Ordubad iline ise 5 ilçe dahil edilmişti. Vilayetin yöneticisi olarak yerel birliklerin komutanı tuğgeneral Aleksander Çavçavadze atanmıştı. Vilayet idaresinin üyeleri iki Rus askerden, Azer‐ baycanlı ve Ermenilerin temsilcilerinden oluşuyordu (Çavçavadze’nin kızı Nina Rus tiyatro yazarı ve diplomatı, 1829 Şubat'ında Tahran'da büyükelçiyken öldürülen Aleksander Griboyedov’un karısıydı). 13 Şubat 1830 yılında vilayetin yöneticisi olarak Tiflis Ermenisi Tuğgeneral Vasili Bebutov atanmıştır. Ermeni tarih‐ çisi Z.Grigoryan Ermenilerin vilayetin yönetimine katılımına yasak konulduğunu teyit ederek şöyle yazıyor, V.Bebutov’un vilayet yöneticisi olduğu dönemde Ruslaştırma politikası da‐ ha da güçlendirilmiş, sadece yönetim merkezinde değil, hatta yerlerde de tüm askeri ve sivil görevlere Rus memurlar tayin edilmişti. 75 23 Haziran 1833'de Çar I. Nikolay "Ermeni Vilayeti”nin yeni yönetim yapısını onaylamıştır. İrevan kazası 4 ilçeye ‐ İrevan, Şerur, Sürmeli ve Serdarabad ilçelerine ayrılmıştır. 75 З. Григорян, a.g.e., s. 141. Yüklə 1,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|