Microsoft Word Cavid Veliyev kitap sonn doc

İREVAN ŞEHRİ 
 
61 
kardeşi Hüseyngulu Han’a yardım ediyordu. Gittikçe güçlenen
sıcak hava ve yayılan hastalıklar Benkendorf’un ordusunu her
geçen gün güçten düşürüyordu.
1 Haziran da Tiflis’ten Paskeviç komutasında yola çıkan
5 bine yakın piyade, 800 süvari, 3 bin sivil atlı grup ve 26 top‐
la  8  Haziran'da  Üçkilseye  ulaşmıştı.  İrevan'ın  ablukasını  de‐
netleyen  Paçkeviç,  cesaretsiz  Benkendorf’un  komutasında
İrevan'ı ele geçirmenin mümkün olmayacağına emin olmuştu.
19  Haziran`da  Paçkeviç  İrevan'ın  ablukasını  general  Afanasi
Krasovski’nin komutanlığındaki orduya devretmişti. Aynı gün
Nahçıvan'a  yola  çıkan  Paskeviç’in  amacı  Nahçıvan’ı  ve
Abbasabad Kalesini ele geçirerek Abbas Mirza'nın ordusu ile
İrevan  Hanlığı'nın  ilişkisini  kesmekti.  Rus  birlikleri  26  Hazi‐
ran`da  Nahçıvan’ı,  7  Temmuz’da  ise  Abbasabad  Kalesini  ele
geçirdiler.  İrevan  Kalesi`nin  ablukasından  istediği  sonucu
alamayan  Krasovski  22  Haziran’da,  havaların  serinlemesine
ve  Tiflis'ten  gönderilen ağır silahların yetişmesine kadar  ab‐
lukayı  kaldırmak  ve  ordusuyla  Abaran’da  bulunan  kampa
çekilmek kararını almıştır.
57
Rus  birliklerinin  geçici  olarak  uzaklaştığını  ve
Paskeviç’in  ordusunun  Nahçıvan’dan  döndükten  sonra  yeni‐
den  İrevan  Kalesine  saldıracağını  düşünen  Hüseyngulu  Han
kalenin  savunmasını  kuvvetlendirmek  için  ciddi  önlemler
aldı.  Kale  çevresindeki  savunma  geliştiriliyor,  kaleden  tüfek
ateşi  mesafesinde  bulunan  tüm  yapılar  tahrip  ediliyor,  kale‐
nin etrafını daha iyi gözlemlemek için, toprak istihkam hayli
yükseltiliyor ve kale ile şehir arasında bulunan ağaçların hep‐
si kesiliyordu.
58
                                                            
57
 З.Т. Григорян. A.g.e., s. 109‐110.
58
 Потто  Василий.  Кавказская  война.  Том.  3.  Персидская  война:
1826—1828 гг. Москва, Центрполиграф, 2006, с. 317.
NAZİM MUSTAFA 
 
62
Kalenin  duvarlarında  52  top  yerleştirilmişti.  Şehrin
çevresinden ve bölgelerden 18 bin kişi kalede yerleştirilmişti.
Onların birkaç aylık gıda ihtiyacı da karşılanmıştı.
59
Üçkilse (Eçmiedzin) etrafında bulunan Abbas Mirza'nın
30  bin  ordusu  ile  Krasovski’nin  ordusu  17  Ağustos’ta
Eşterek’le Üçkilse arasında bulunan Üşeyen (şimdiki Oşakan)
köyü  civarında  karşı  karşıya  geldiler.  Rus  birlikleri  büyük
kayıplar verirken, Genel Krasovski yaralanmıştır. Abbas Mir‐
za'nın ordusu savaştan sonra Zengi nehrinin kıyısında kamp
kuruyor. Rusların yenildiği haberini duyan Paskeviç bir grubu
Nahçıvan'da  bırakarak,  orduyla  Üçkilse’ye  (Eçmiedzin’e)  dö‐
nüyor.  Abbas  Mirza'nın  ordusu  Aras'ın  karşı  tarafına  çekili‐
yor.
Paskeviç  İrevan  Kalesine  hücum  etmeden  önce
Serdarabad Kalesini ve orada bulanan gıda deposunu ele ge‐
çirmek istiyordu. 13 Eylül’de Paskeviç’le Krasovski’nin birlik‐
leri  iki  koldan  Serdarabad  Kalesine  saldırdılar.  Kalede  2  bin
asker ve 14 top bulunmaktaydı. 15 Eylül'de gece İrevan hanı‐
nın  kardeşi  Hasan  Han’da  kendi  ordusu  ile  fark  edilmeden
kaleye girmiştir. Lakin Rusların topları kalenin güney duvar‐
larını  yıktıktan  sonra  onun  korunması  imkansız  hale  gelmiş
ve 20 Eylül’de Hasan Han ordusu ile kaleden çıkarak İrevan'a
doğru yönelir. Kaleye giren Paskeviç 6 aylık erzak, 13 top ve
büyük miktarda barut ve askeri mühimmatı ele geçirir.
60
Ermeni tarihçisi V.Parsamyan’ın yazdığına göre, Hasan
Han'ın kaleyi terk etmesinden sonra Ermeniler kalenin kapı‐
larını Rus askerlerine açmıştılar.
61
                                                            
59
 А.П.  Щербатов,  Генерал‐фельдмаршал  князь  Паскевич.  Его
жизнь и деятельность. Том II, 1890, c. 322, 330.
60
 Щербатов А.П. A.g.e., s. 315‐318.
61
 В.А.  Парсамян,  История  армянского  народа  1801‐1900  гг.
Ереван, 1972, c. 43.

---

İREVAN ŞEHRİ 
 
63 
Serdarabad  Kalesinin  düşmesinden  sonra  Hüseyngulu
Han  İrevan  Kalesinin  savunmasını  savaşlarda  gösterdiği  ba‐
şarılara  göre  Feteli  Şah  tarafından  "Seraslan"  (yani
"Aslanlarbaşı") adına layık görülen kardeşi Hasan Han’a dev‐
rederek, 1200 savaşçı ile kendisi kaleden çıkarak, yeni birlik‐
ler  toplayarak  Ruslara  arkadan  darbe  vurmak  amacıyla  Os‐
manlı sınırına çekilir. İrevan`a saldıran Rus birliklerinin dik‐
katini  dağıtmak  amacıyla  Abbas  Mirza  askerlerinin  bir  bölü‐
münü  Nahçıvan  üzerine  gönderir.  23  Eylül’de  İrevan  Kalesi‐
nin iki verstliyinə
62
yaklaşan Paskeviç, Mühennettepe denilen
yükseklikte mevzilenir. Ertesi gün kalenin güney‐doğusundan
ablukaya  alınması  kararı  alınır.  25  Eylül`den  itibaren  başla‐
yan karşılıklı top atışları 29 Eylül`e kadar sürer ve Rus topları
kale duvarlarında ciddi hasara yol açar.
Paskeviç  Hasan  Han’dan  6  saat  sonra  kaleyi  teslim  et‐
mesini talep eder. Fakat Hasan Han Paskeviç’e cevap verme‐
yerek zaman kazanmak istiyordu. O, Abbas Mirza ve kardeşi
Hüseyngulu Han'ın birliklerinin Ruslara arkadan saldıracağı‐
nı ve bununla da kalenin ablukasına son verileceğini düşünü‐
yordu. Fakat Paskeviç önlemini alarak onların İrevan Kalesine
gelecekleri yolları kapatmıştı. 30 Eylül’de Ruslar yeni toplarla
saldırıyı artırır. Hasan Han Rusların ablukasını yarıp kaleden
çıkmak istese de bunu başaramıyor.
1  Ekim’de  sabahleyin  kalede  yaşayanlar  Rusların  kale‐
nin  duvarları  boyunca  kazılmış  olan  hendeklerde  olduğunu
görmüşlerdi.  Ruslar  kurşun  yağmuru  altında  kalenin  güney‐
batı  kulesini  ele  geçirirler.  Bu  sırada  başka  bir  Rus  grubu,
kalenin  kuzey  kapısı  (Şirvan  kapısı)  önünde  mevzilenmişti.
Sonuçta 1 Ekim`de kapılar kırılır ve Rus ordusu kaleye girer.
63
                                                            
62
 1 Verst eşittir 1.0668 kilometreye.
63
 В.  Потто,  Кавказская  война.  Том.  3.  Персидская  война:  1826‐
1828 гг. Москва, Центрполиграф, 2006, с. 354‐358.
NAZİM MUSTAFA 
 
64
Kalenin işgalinden sonra Paskeviç Çar I. Nikolay’a gön‐
derdiği  raporunda  şunları  yazmıştır,  "İmparatorun  bayrağı
artık  İrevan  Kalesi'nde  dalgalanıyor.  Çok  ünlü  kalenin  anah‐
tarları elimizde, bütün garnizon esir alınmıştır, Hasan Han bu
kez  kaçmayı  başarmamıştır.  4  bayrak  (bu  bayraklardan  ikisi
hazırda  Azerbaycan  Milli  Tarih  Müzesi'nde  bulunuyor),  37
top,  2  gaubitsa  (kısa  lüleli  ağır  top),  9  mortir,  50  kadar
falconet (küçük çaplı top) ganimet olarak ele geçirilmiştir."
64
Rusların kaleye girmesinden sonra Hasan Han savaşçı‐
ları ile birlikte kaledeki camilerden birine çekilir. Camiye gi‐
ren General Krasovski Ruslara ateş açmamayı emreder. Ken‐
disi Hasan Han'ın silahını alarak onu silahsız bırakmak ister.
Hasan  Han  Krasovski’den  kaleyi  terk  etmek  istediği  sırada
kaybettiği  kılıcın  bulunup  kendisine  iadesini  talep  eder.  Ti‐
mur'a  ait  olan  ve  sonradan  Safevi  hükümdarlarının  sarayını
süsleyen bu kılıcı Hasan Han’a savaşlarda gösterdiği başarıla‐
rına  göre  Feteli  Şah  vermişti.  Krasovski  bu  kılıcı  değerli  bir
hediye  karşılığında  aldırtır  ve  Hasan  hana  verilir.  Fakat  de‐
ğerli taşlarla süslenmiş kılıcın desteği kopmuş ve kaybolmuş‐
tu. Destek altından yapılarak tamir edilir ve sonra Hasan Han‐
'ın isteğiyle Krasovski bu kılıcı Doğu'nun fatihi Timur'un güç‐
lü kılıcı olarak İmparator I. Nikolay’a hediye olarak gönderir.
Yaklaşık  23  yıl  Rus  ordusunun  korkulu  rüyası  olan,
kahramanlığı ile ün kazanan kumutan Hasan Han’a Rus gene‐
ralleri çok nazik davranırlar. Paskeviç Hasan Han ile ilgili bir
karar  veremez.  Bu  nedenle  Hasan  Han’ı  I.  Nikolay'ın  yanına
göndererek son kararı İmparatorun kendisinin vermesi kara‐
rını alır. Paskeviç’in talimatı ile Hasan Han önce Tiflis'e, ora‐
dan  Petersburg'a  gönderilir.  Rus  harp  tarihçisi  V.Potton’un
yazdığına  göre,  siyasi  koşullar  Hasan  Han'ın  Petersburg'a
                                                            
64
 АКАК, Том VII, Тифлис, 1878, док. 523, с. 581‐584.

---