Microsoft Word ?d?b -11 mmv-capa doc

 25
FƏNDAXİLİ VƏ FƏNLƏRARASI İNTEQRASİYA 
 
Fəndaxili inteqrasiyanın zəruriliyi kurikulumun məzmun xətlərinin mahiyyətin-
dən irəli gəlir. Belə ki, fənn kurikulumunun məzmun xətləri mahiyyət etibarilə bir-
biri ilə  sıx  əlaqəlidir, biri digərini tamamlayır və  zənginləşdirir.  Ədəbiyyat in-
teqrativ səciyyə daşıyan həyatı obrazlı şəkildə əks etdirdiyi üçün təlim prosesində 
fəndaxili, fənlərarası, fənlərüstü (kino, rəssamlıq, musiqi, teatr və s.) inteqrasiya 
imkanları genişdir. Təlim prosesində  ədəbiyyatın Azərbaycan dili, tarix və digər 
fənlərlə, incəsənətin musiqi, rəssamlıq, kino və s. növləri ilə inteqrasiyası reallaş-
dırılmalıdır. Şagirdlərin əvvəlki siniflərdə, xüsusən IX sinifdə mənimsədiyi biliklər 
XI sinfin tədris materialları ilə  sıx  əlaqəlidir. Təlim prosesində mövzu, problem, 
janr baxımından səsləşən əsərlərin, ədəbiyyat nəzəriyyəsi materiallarının inteqrativ 
öyrənilməsi zəruridir.  
Fəndaxili inteqrasiyanın əsas yolu fənn üzrə məzmun standartlarının inteqrativ 
şəkildə reallaşdırılmasıdır. Belə ki, ədəbiyyat kurikulumunda bütün məzmun xətləri 
və standartları arasında təbii  əlaqə vardır. Aşağıdakı  cədvəldə verilən nümunə-
lərdən göründüyü kimi, kurikulumdakı məzmun xətti üzrə bir-birini tamamlayan alt 
standartların inteqrativ reallaşdırılması imkanları genişdir: 
 
1. Ədəbiyyat və həyat həqiqətləri 2. 
Şifahi nitq 
3. Yazılı nitq 
1.1.4. Müxtəlif ədəbi növ 
və janrda olan əsərlərdə 
(poema, hekayə, povest, 
roman, dram, komediya, 
faciə) əksini tapan mühüm 
milli-mənəvi, bəşəri 
dəyərlərə əsaslandırılmış 
münasibət bildirir. 
 
1.2.2. Obrazları xarakter və 
əməlləri, yaşadıqları dövrün 
sosial-siyasi şəraiti və əxlaqi-etik 
dəyərləri ilə əlaqəli səciyyə-
ləndirir, müqayisələr aparır. 
1.2.4. Bədii nümunələrin 
mövzusuna, ideyasına, başlıca 
problemina, konfliktinə dövrün 
ictimai-siyasi, mənəvi dəyərləri 
kontekstindən çıxış etməklə 
münasibət bildirir və 
qiymətləndirir. 
2.2.1. Müzakirələrdə mövzuya, 
problemə, yazıçının mövqeyinə 
tənqidi münasibətini əsaslandırır, 
dinləyicilərin rəyini nəzərə alır, 
mimika və jestlərdən məqsədyönlü 
istifadə edir. 
3.1.2. Müşahidələrinə, əlavə 
məlumatlara əsaslanmaqla əsərin 
ideyasına, probleminə, bədii 
xüsusiyyətlərinə münasibət bildirir, 
ümumiləşdirmələr aparır, nəticə 
çıxarır. 
1.1.5. Müxtəlif vəznli (he-
ca, əruz, sərbəst) şeirlərdə, 
mürəkkəb süjetli və 
kompozisiyalı ədəbi 
nümunələrdə bədii təsvir 
və ifadə vasitələrini (epitet, 
bənzətmə, metafor, 
metonimiya, sinekdoxa, 
simvol, mübaliğə, litota, 
bədii sual, təkrir, bədii 
təzad, kinayə (sarkazm), 
inversiya) müəyyənləşdirir.
1.2.3. Müxtəlif vəznli (heca, əruz, 
sərbəst) şeirlərdə, süjetli bədii 
nümunələrdə bədii təsvir və ifadə 
vasitələrinin obrazlılığın təmin 
edilməsindəki roluna əsaslan-
dırılmış münasibət bildirir. 
 
2.1.1. Müxtəlif mənbələrdən 
topladığı materiallara əsaslanmaqla 
təqdimat və çıxışlarında bədii-
emosional və obrazlı ifadələrdən 
istifadə edir. 
2.1.2. Dil və üslub xüsusiyyətlərinə 
istinad edərək yazıçı mövqeyi ilə 
bağlı mühakimələrini faktlarla 
əsaslandırır. 
 

---

 26
1.2.4. Bədii nümunələrin 
mövzusuna, ideyasına, 
başlıca probleminə, 
konfliktinə dövrün ictimai-
siyasi, mənəvi dəyərləri 
kontekstindən çıxış 
etməklə münasibət bildirir 
və qiymətləndirir. 
2.2.1. Müzakirələrdə mövzuya, 
problemə, yazıçının mövqeyinə 
tənqidi münasibətini əsaslandırır, 
dinləyicilərin rəyini nəzərə alır, 
mimika və jestlərdən 
məqsədyönlü istifadə edir. 
 
3.1.2. Müşahidələrinə, əlavə 
məlumatlara əsaslanmaqla əsərin 
ideyasına, probleminə, bədii 
xüsusiyyətlərinə münasibət bildirir, 
ümumiləşdirmələr aparır, nəticə 
çıxarır. 
 
 
Fənlərarası inteqrasiya XI sinifdə  tədris olunan müxtəlif fənlər üzrə alt 
standartların  əlaqələndirilməsi, təlim prosesində digər fənlər üzrə qazanılmış 
müvafiq bilik və bacarıqlara, o cümlədən fənlərüstü inteqrasiya yaradılması, 
rəssamlıq, heykəltəraşlıq, kino, teatr və s. istinad edilməsi ilə reallaşdırılır. 
Ədəbiyyat dərslərinin illik planlaşdırılmasında standartlar səviyyəsində fənlərarası 
inteqrasiya imkanları ana dili, xarici dil, Azərbaycan tarixi, ümumi tarix fənlərinin 
nümunəsində şərh edilmişdir. Əsas və alt standartların inteqrasiyası təlim prosesində 
müxtəlif tipli sual və tapşırıqlar vasitəsilə reallaşdırılır. 
 
Fənlərarası inteqrasiya nümunəsi 
Mövzular 
Reallaşdırılan 
standartlar 
Fənlərarası inteqrasiya, alt 
standartlar 
Azərbaycan ədəbiyyatında tənqidi realizm və 
romantizm dövrü 
2.1.1.  
2.2.1. 
Az.d. 2.1.2.  X.d. 2.1.2.  
3.1.3. Az.tar. 5.1.1. 
C. Məmmədquluzadə. Həyatı, yaradıcılıq yolu. 
1.2.4.  
2.1.1.  
Az.d. 1.2.2. X.d. 2.1.2. 
C. Məmmədquluzadə. “Anamın kitabı”. 
Məzmun üzrə iş 
1.1.1. 1.1.3. 1.1.5. 
 
 
Az.d. 2.1.1. 1.2.2. X.d. 
1.1.1. 3.1.3. 
C. Məmmədquluzadə. “Anamın kitabı”. 
Məzmun üzrə iş 
1.1.1. 1.1.3. 
1.1.4. 1.1.5. 
Az.d. 2.1.1. 1.2.2. 
X.d. 1.1.1.  3.1.1. 
C. Məmmədquluzadə. “Anamın kitabı”. Təhlili 
üzrə iş 
1.2.1. 1.2.4. 
2.1.2. 
Az.d. 1.2.2. 1.2.4. X.d. 
2.1.1. 2.1.2.  3.1.4.   
 C. Məmmədquluzadə. “Anamın kitabı”. 
Təhlili üzrə iş 
1.2.1. 1.2.2. 1.2.3. 
1.2.4 
Az.d. 1.2.2. 1.2.4.  
X.d. 2.1.1. 2.1.2.  3.1.4 
C. Məmmədquluzadə. “Anamın kitabı”. 
Tətbiq.Müzakirə.Yaradıcı iş. 
3.1.1. 3.1.2. 3.1.3. 
Az.d. 3.1.1. 3.1.2. 
3.1.3. X.d. 4.1.1. 4.1.2. 
4.1.3. 4.1.4. 
M.Ə.Sabir.Həyatı, yaradıcılıq yolu. 
2.1.1. 2.2.1. 
Az.d. 
1.2.2. X.d. 2.1.2. 
M.Ə.Sabir.”Neylərdin, ilahi?!”. Məzmun üzrə 
iş 
1.1.1. 1.1.4. 1.1.5. 
Az.d. 2.1.1. 1.2.2.  
X.d. 1.1.1. 3.1.1.
 
M.Ə.Sabir.”Neylərdin, ilahi?!”. Təhlili üzrə iş. 
1.1.2. 1.2.3. 
1.2.4. 3.1.3. 
Az.d. 1.2.2. 1.2.4. X.d. 
2.1.1. 2.1.2. 3.1.4. 
H.Cavid. Həyatı, yaradıcılıq yolu.  
2.1.1. 2.2.1. 31.3. 
Az.d. 1.2.2. X.d. 2.1.2. 
Az.tar. 5.1.1. 
H.Cavid. “İblis”.Məzmun üzrə iş 
1.1.1. 1. 1.4.1.1.5. 
2.1.1. 2.2.1. 
Az.d1.2.2. . 2.1.1. 
X.d. 1.1.1. 3.1.1 
Az.tar. 5.1.2. 

---