Microsoft Word Dede-Qorqud-2015-3
Yüklə 2,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
Dədə Qorqud ● 2015/I I I 25 Erkən orta əsrə aid qədim alban məbədinin izlərini daşıyan Kürmük məbədi müx- təlif dinlərdən olan minlərlə ziyarətçinin axışdığı qədim ibadətgah yeridir. Bu məbəd alban tayfalarının xristianlıq və islam dininin qəbulundan sonra belə öz qədim inanclar sistemini unutmadıqlarının bir nümunəsidir. Kürmük məbədi erkən orta əsrə aid qədim alban məbədinin qalıqları üzərində inşa edilmişdir. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində 2006-cı ildə məbədin ərazisində qə- dim tikili qalıqları aşkar edilmişdir. Qazıntılar zamanı məbədin müxtəlif əsrlərdə bər- pa işlərinə məruz qaldığı və məbədin erkən orta əsrlərə aid (III-V) alban məbədi ol- duğu ortaya çıxmışdır. Bu arxeoloji məlumatı tarixi və etnoqrafik araşdırmalar da təsdiq edir. XIX əsrə aid mənbədə Kürmük kilsəsi yaxınlığında qayalıqlarda oyulmuş qədim bir mə- bəd olduğunu qeyd edilmişdir (6, c. 60-61). Yerli əhali də əsas sitayiş yerinin məbəd ərazisindəki qədim alban kilsəinin qalıqlarından ibarət qara daşların olduğunu söylə- yir. Qədim sitayiş yeri olaraq məbədin ərazisindəki qara qaya daşları həm xristian, həm də müsəlman əhali pir kimi ziyarət edilir. Kürmük məbədində gürcü pravoslav kilsəsinin fəaliyyət göstərməsi XIX əsrdə Rusiya imperiyasının alban etnosunun və Alban kilsəsinin məhvinə yönəldilmiş dini siyasəti ilə bağlıdır. 1836-cı ildə Rusiya sinodunun qərarı ilə alban məbədlərinin fəa- liyyətinin dayandırılmasından sonra xristian alban nəsilləri pravoslav və ya qriqoryan kilsəsinə getməyə məcbur buraxılmış, bununla da dini durumlarına uyğun olaraq er- məniləşməyə və gürcüləşməyə məruz qalmışlar. Bu dövrdən etibarən imperiya mə- murları, Azərbaycanın şimal-qərb bölgəsində, xüsusilə bölgədə alban tayfalarının birbaşa varislərindən olan ingiloylar arasında pravoslav kilsəsinin nüfuzunu güclən- dirməyə, bununla da onların öz etnik mənsubiyyətini unudaraq gürcüləşdirilməyə yö- nəldilmiş siyasət aparmağa başlamışdılar. Bu siyasət nəticəsində qədim alban məbədi olan Kürmük məbədinin yerində yeni gürcü pravoslav kilsəsi inşa edilmişdir. Burada kilsə 1873-cü ildə tikilmişdir (14). Kilsənin məhz alban məbədinin yerində inşa olun- masının səbəbi isə xalqın əsrlərdən bəri ziyarət etdiyi qədim inanc yerinə gəlişinin davamını təmin etmək və tədricən pravoslavlığa meyilləndirmək idi. Bundan sonra Kürmük məbədi müqəddəs Georgi kilsəsi adlandırılmağa başlasa da, yerli əhali yenə də buranı Kürmük məbədi, pir, ocaq adlandırmağa davam etmiş, burada müxtəlif qə- dim ayinlər icra etmişdir. Kürmük məbədində ildə iki dəfə təbiətin şərəfinə icra edi- lən qədim ayin- “Kürmükoba bayramı”nın da adı da təhrif edilərək “Müqəddəs Geor- gi günü” adı altında keçirilməyə cəhd göstərilir. Ətraf bölgələrdən Kürmükoba bay- ramını qeyd etməyə gələn gürcülər bu bayramı müqəddəs Georginin doğum günü şə- rəfinə müqəddəs gün kimi qələmə verməyə çalışsalar da, xristian aləmində heç bir müqəddəsin şərəfinə ildə iki dəfə bayram ayini keçirilmir. Bu bayrama, hər nə qədər xristian donu geydirilərək Müqəddəs Georgi Günü kimi qələmə verilməyə çalışılsa da, yerli qaxlılar üçün bu bayram hər zaman Kürmükoba bayramı olaraq qalmışdır və bayram zamanı inancından asılı olmayaraq hər kəs burada elliklə ibadət edib qədim mərasim ayinləri icra etmişdir. Qədim ənənələrini unutmayan yerli əhali Kürmük məbədini “ocaq” deyərək hər zaman ziyarət etmiş, burada hər il, yazda və payızda Kürmükoba bayramını keçirməyə davam etmişdir. Hazırda da qədim mərasim ayini olan Kürmükoba bayramına ətraf bölgələrdən müxtəlif dinlərdən olan minlərlə ziya- rətçi axışır. Dədə Qorqud ● 2015/I I I 26 Yerli əhalinin söylədiyinə görə, Kürmük məbədinin ərazisindəki hündür qaya- lıq ərazi keçmişdə Aya sitayiş yeri olub, həm xristian, həm də müsəlman əhali Kür- mükü pir kimi ziyarət edir ( şəkil 2; şəkil 3 ). Yerli əhali keçmişdə mərasim ayinlərin məhz bu yerdə icra olunduğu söyləyir. Kürmükoba mərasimi zamanı yerli və ətraf bölgələrdən gələn xristian və müsəlman- ların burada birgə qədim ayinlər icra etməsi mərasimin ibtidai köklərindən xəbər verir və burada vaxtilə movcud olmuş qədim məbədin xristianlıqdan öncə də sitayiş yeri olduğunu göstərir. Kürmük oba mərasimi məbədə doğru uzanan hündür dağ yolundan başlayır (şəkil 4; şəkil 5.) Dədə Qorqud ● 2015/I I I 27 Məbədə aparan yolun ortasındakı nəhəng qara qaya parçası əsas sitayiş obyekt- lərindən biridir. Kürmükoba mərasimi ilə bağlı bütün ayinlər məhz məbədin ərazisin- dəki qayalıq ərazidə icra edilir. Kürmükoba bayramı zamanı bir sıra spesifik ayinlər icra olunur. Məbədə gələn insanlar bu qədim daşların üzərində niyyət edərək şam yandırır, qurban kəsirlər (şəkil 6). Dədə Qorqud ● 2015/I I I 28 Hər il may və noyabr aylarının ilk həftəsinin son günü bu qədim qara daşlar yerli əhalinin ən böyük ziyarət yerinə çevrilir. Ərazidəki ən hündür qayanın başına çıxaraq dualar edərlər (şəkil 4). Əhali arasında bu qaya parçasının üstündə vaxtilə qə- dim Ay məbədinin olduğu söylənilir. Bu qaya parçası ilə bağlı xalq arasında müxtəlif əfsanələr dolaşmaqdadır. Bir əfsanəyə görə bu qaya parçasının olduğu ərazi, hələ İsa peyğəmbərin sağlığında ibadət yeri olmuşdur. Peyğəmbər çarmıxa çəkiləndə isə bu- radakı qapılar daşa çevrilərək birdəfəlik bağlanıb. Bu əfsanədə Qafqaz Albaniyasının erkən xristianlıq mərhələsinin izlərini görmək mümkündür. Zərdüştlük elementlərini daşıyan başqa bir əfsanəyə görə isə bu qara daşın için- də qızıl xoruz yaşayır. İldə iki dəfə gecə göydən enən mələk qara daşın qapılarını aralayır. Səhər isə yenidən bağlayır. Səhərə qədər o mağaraya girə bilən adam xoş- bəxtlik və ölümsüzlük qazanır. Xalq qara daş aralananda oradan qızıl xoruzun çıxa- cağına, kiminsə çiyninə qonacağına və ona xoşbəxtlik gətirəcəyinə inanır. Bu Azər- baycan nağıllarındakı xoşbəxtlik simvolu “şahlıq quşu” motivlərini də xatırladır. Ha- zırda bu inamın izləri ilə bayram ərəfəsində məbədin həyətinə xoruz buraxılır və sə- hər kəsilir. Bu əfsanələrdən yola çıxaraq məbədin ərazisindəki qayalıq ərazinin, əs- lində xristianlıqdan öncə də sitayiş yeri olduğunu söyləmək mümkündür. Keçmişdə Kürmükoba mərasimi qaranlıq düşəndə də tonqal ətrafında davam edərdi. Görünür, qədim əhali Ayın çıxmasını seyr etmək üçün mərasimi qaranlıq dü- şəndə də davam etdirirdilər. Axar suda əks olunan ay bütün Türk coğrafiyasında həyat, artım, məhsuldarlıq simvolu kimi qəbul edilmişdir (15, s.136-139; 16, s.74-75). Görü- nür, Kürmük məbədinin də Kürmük çayı üzərində tikilməsi də təsadüfi deyil və Ay kultunun izlərini daşıyır. Bu baxımdan yerli əhalinin məhz sonsuzluğa qarşı ayinlər sı- rasında Kürmük məbədinin də mühüm yer tutduğunun səbəbi aydın olur. Bölgədə son- suz qadınlar, xüsusilə, baharda niyyət edib Kürmük məbədinə uzanan dik dağ yolunu, bəzən niyyət edərək ayaqyalın çıxırlar (şəkil 7 ). Yüklə 2,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|