Microsoft Word Dede-Qorqud-2015-3
Yüklə 2,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
Dədə Qorqud ● 2015/I I I 43 ması işi ilə ardıcıl şəkildə məşğul olaraq sözügedən janrı əhatə edən ilk mükəmməl folklor kitabını hazırlamağın məsuliyyət və fədakarlığını da öz üzərinə götürmüşdür. Görkəmli folklorçunun uzun illərin bitib-tükənməyən zəhməti sayəsində hazır- ladığı doqquz yüz səksən nümunədən ibarət bayatılar toplusu 1938-ci ildə Azərnəşr tərəfindən buraxılmışdır (25). “Azərbaycan bayatıları” adını daşıyan 141 səhifəlik bu kitab o dövrün ən yüksək tirajı ilə - on beş min nüsxə ilə çap edilmişdir. “Azərbaycan bayatıları” kitabı bayatıların başlama qəlibi əsas götürülməklə “Əzizim” (25, 3-17), “Əzizinəm” (25, 17-51), “Eləmi” (25, 51-74), “Mən aşıq” (25, 75-84), “Mən aşiqəm” (25, 85-89) ardıcıllığı üzrə tərtib olunmuş, səhifə 29-dan 141-ə qədər isə örnəklər heç bir prinsip gözlənilmədən qarışıq şəkildə verilmişdir: Əzizim gül üşüdü, Şeh düşdü gül üşüdü. Güldün, ağlım apardın, Bu necə gülüşüdü?! (25, 3) Kitabda həm sadə, həm də cinas qafiyəli bayatılar yer almışdır. Tərtibçi onları ayrı bölmələr halında deyil, qarışıq şəkildə təqdim etmişdir. Sadə qafiyəli bayatılar: Pəncərədən daş gəlir, Xumar gözdən yaş gəlir. Səni mənə versələr, Allaha da xoş gəlir (25, 96). Cinas qafiyəli bayatılar: Əzizim su cahanı, Boyun tək suca hanı? Dodağın təşkəsiyəm, Alsa da su cahanı (25, 4). “Azərbaycan bayatıları” kitabında Hümmət Əlizadə özünün başqa folklor nəşrlərində olduğu kimi mətnin orijinalındakı şəklinə – söyləyici tələffüzündəki və- ziyyətinə uyğun şəkildə çatdırmaq ənənəsini qoruyub saxlamağa çalışmışdır. Aşağı- dakı bayatı örnəyinin timsalında bunu daha əyani görmək mümkündür: Mən aşığam keş gə sən, Körpü üstən keş gə sən. Gəldin, dərdim artırdın, Gəlməyəydin keşgə sən (25, 81). Göründüyü kimi, bu bayatı cinas şəklində qurulmuşdur. Lakin həmin mətn söy- ləyicinin tələffüz etdiyi tərzdə yazıya alınması cinas sistemini heç cür qurmaq müm- kün ola bilməz. Ədəbi-qrammatik görməyə görə “ keş kə sən” ifadəsi “keç gəl sən” şəklində, “keşkə sən” isə “kaş ki sən” biçimində yazılmalıdır. “Keç gəl sən” və “kaş ki sən” ifadələri isə yazıldığı tərzdə söyləndikdə bir-biri ilə çox da rahat uyuşmur, onların qafiyə, özü də cinas qafiyə halına gəlməsi üçün məhz canlı danışıq dinamika- Dədə Qorqud ● 2015/I I I 44 sına əsaslanan söyləyici tələffüzü əsas götürülməlidir. Hümmət Əlizadə bu səbəbdən “keç gəl səni” “keş gə sən”, “kaş ki sən”i isə (keşgə sən) şəklində yazıya alaraq baya- tının el arasındakı cinaslı mənzərəsini qorumağa müvəffəq ola bilmişdir (9). Hümmət Əlizadənin “Azərbaycan bayatıları” kitabı bir folklor nəşri kimi bu sa- hədə həyata keçirilən ilk irimiqyaslı fəaliyyət olaraq böyük elmi və mədəni əhəmiyyət kəsb edir. Təəssüf ki, 1941-ci ildə- Hümmət Əlizadənin ölümündən sonra onun bu toplama – tərtib işi 1943-cü M.H.Təhmasibin adına çıxmışdır. Sonralar M.H.Təhmasib həmin nəşrin müəllifliyindən imtina etmişdir. Azərbaycan bayatılarının ötən əsrin 60- 80-cı illərindəki ən müxtəlif nəşrlərində Hümmət Əlizadənin “Azərbaycan bayatıları” kitabındakı materialların demək olar ki, hamısı istifadə olunsa da, təəssüf ki, bu barədə heç bir qeyd verilməmişdir. Hümmət Əlizadə həm də bir çox nəzəri məqalələrin (26; 27;28;29;30), eləcə də “Paraça”, (Bakı: AzərUşaq, GəncNəşr, 1938), “Tülkü ilə tısbağanın ortaqlığı”, (Bakı: AzərUşaq, GəncNəşr, 1939), “Gülbala” (Bakı:AzərUşaq, GəncNəşr, 1939) və s. kimi digər kitabların da (31; 32; 33) müəllifidir.1938-ci ildə çap edilən və redaktoru A. Şaiq olan 42 səhifəlik “Paraça” kitabının mövzusu xalq nağıllarından alınmışdır. Bu nağıl süjet xəttinə görə məşhur “Cırtdan” nağılına bənzəyir. Bu nağılda da ağıllı Paraçanın tədbiri ilə uşaqlar qorxunc qocadan xilas olurlar. 1939-cu ildə çap edilən və redaktoru M.H. Seyidzadə olan 27 səhifəlik “Tülkü ilə tısbağanın ortaqlığı” kitabı isə eyni adlı təmsildən bəhs edir. Təmsildə hiyləgər tülkü tıbağaya kələk gələrək onunla birgə əziyyət çəkməsini, birləşib iş görmələrini təklif edir. Lakin özü isə hiyləgərlik edərək heç bir iş görmür və əziyyəti bağa çəkir. Təmsilin sonunda haqq-ədalət bağanın tərəfində olur. Yenə də 1939-cu ildə çap edilən və redaktoru M.H. Seyidzadə olan 47 səhifəlik “Gülbala” kitabının da mövzusu xalq nağıllarından götürülmüşdür. Bu nağılda isə Lala adlı ağıllı, gözəl və tədbirli bir qızın kaftar qarıya necə qalib gəldiyindən oxu- naqlı bir dillə bəhs edilir. Hümmət Əlizadənin Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyəti “Xəlqiyyət şö- bəsi” xətti ilə başlanılan, daha sonra isə Azərbaycan Elmi Tədqiqat İnstitutunun “Şi- fahi xalq ədəbiyyatı” şöbəsində davam edən toplama və nəşr fəaliyyəti sözün həqiqi mənasında bir fədakarlıq, elsevərlik örnəyi olmuşdur. Onun hazırladığı mətnlər Azər- baycan folklor kitabı istiqamətində iyirmi-otuzuncu illərdə həyata keçirilən elmi- təşkilati fəaliyyətin ən uğurlu nəticələri sırasında yer almaqdadır. AMEA Folklor İnstitutu da Hümmət Əlizadənin folklorşünaslıq irsinin yenidən nəşr olunması və tədqiqi işinə öz töhfəsini vermişdir. Belə ki, Folklor İnstitutu mün- təzəm olaraq nəşr etdiyi “Azərbaycan folklorunun ilkin nəşrləri” seriyasından olan daha bir kitabı-Hümmət Əlizadənin topladığı 316 səhifəlik “Azərbaycan el ədəbiy- yatı : Nağıllar” kitabını 2013-cü ildə (Tərtib edəni filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Sönməz Abbaslı, elmi redaktoru və ön sözün müəllifi filologiya üzrə elmlər doktoru İsrafil Abbaslı) təkmilləşdirilmiş variantda yenidən nəşr etmişdir. Azərbaycan folklorşünaslığında xüsusi xidmətləri olan böyük folklorşünas Hümmət Əlizadə1941-ci ildə Bakıda, digər məlumata görə isə 1941-ci ildə Qazax rayonunun Köçəsgər kəndində (2, 31) vəfat etmişdir. Yüklə 2,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|