Microsoft Word Dede-Qorqud-2015-3
Yüklə 2,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Key words
- Ключевые слова
Dədə Qorqud ● 2015/I I I 48 Use place names in bayaties is lawfull case. It does not serve only to create rhyme, at the same time, it shows that, from which region have gathered same bayaties. In reality, these bayaties are specific variants of the same region of the companion Turk bayaties. We would want to note problem: in the folk-lore examples of the South Azerbaijan Turks printed in North Azerbaijan, unfortunately, have not been expected the dialect features and explanation of the some words has not been shown in some cases. Key words: bayati, South Azerbaijan Turks, folk-lore, vasfi-hal, literature, Tabriz, Salmas, Xoy БАЯТЫ В ФОЛЬКЛОРЕ ТУРКОВ ЮЖНОГО АЗЕРБАЙДЖАНА Резюме Говоря о фольклоре турков Южного Азербайджана, невозможно промолчать о баяты. Как и у других тюркских народов, в фольклоре у турков Южного Азербайджана особое место занимает баяты. Необходимо отметить, что баяты вне обрядов невозможно себе представить. То есть основное выполнение обрядов сопровождается с баяты. К сожалению, надо отметить, что также как и в Азербайджанском фольклоре, баяты, которые были собранны без своей сос- тавной части обряда у турков Южного Азербайджана, были напечаны отдельно от обрядов. Точнее говоря, остался не выясненным вопрос контекста баяты. Тем самым, создавая труднос- ти в понимании функций самих баяты. Среди турков Южного Азербайджана известно, что роскошно проводятся собрание – меджлисы «Весфи-хал». А эти меджлисы невозможно представить без баяты. Каждый предмет вышедший из воды показывается с сопроваждением баяты и на основе содержания данных баяты, хозяину предмета предсказывают судьбу в новом году. Часть содержаний баяты собранных у турков Южного Азербайджана составляют: прославление, проклятие, жалобы. Среди напечатанных баяты мы сталкиваемся с образцами, отражающими в себе мифологические верования. Как мы видим, среди баяты свойственных туркам Южного Азербайджана, обогощаясь от дастанов созданы четверостищия. В баяты считается закономерным использование имён мест жительства. Это служит не только для создания рифмы, но и в тоже время является показателем какой местости и кому принадлежит данное баяты. Эти региональные баяты являются так же общетюркскими. Необходимо отметить и то, что с юга собранные баяты при печати были допущены некоторые ошибки, при которых не были учитанны диалектные особенности данного региона. Ключевые слова: баяты, турки Южного Азербайджана, фольклор, «Весфи-хал», литература, Тебриз, Салмас, Хой Güney Azərbaycan türklərinin folklorundan danışarkən bayatıların üstündən sükutla keçmək olmaz. Digər türk xalqlarında olduğu kimi Güney Azərbaycan türk- lərinin də folklorunda bayatının xüsusi yeri vardır. İlk öncə onu vurğulamaq lazımdır ki, bayatını mərasimlərdən ayrı təsəvvür etmək olmaz. Yəni əksər mərasimlərin ic- rası bayatılarla müşayiət olunur. Ancaq təəssüf doğuran haldır ki, Azərbaycan folklo- runda olduğu kimi Güney Azərbaycan türklərindən toplanmış bayatılar da mərasimin tərkib hissəsi kimi deyil, mərasimlərdən ayrılaraq çap olunub. Daha dəqiq desək, ba- yatıların konteksti məsələsi aydınlaşdırılmamış qalıb. Bu da nəşr olunmuş bayatıların funksiyasını anlamaqda çətinlik yaradır. Bu səbəbdən də istər-istəməz araşdırıcını bayatının məzmununa əsasən fikir yürütməyə məcbur edir: Qızılgül axçalandı, Dibi tabaxçalandı. Səni kimlər qarğıdı? Paltarın boxçalandı (1, 171). Dədə Qorqud ● 2015/I I I 49 Gəlin, gəlin, qız gəlin, İncilərin düz, gəlin. Yeddi oğul istərəm, Sonbeşigin qız, gəlin (1, 166). Misal kimi verdiyimiz bayatıların məzmununa əsasən belə demək olar ki, birin- ci bayatı yas məclisində, ikinci bayatı isə toyda deyilmişdir. Güney Azərbaycan türklərinin arasında vəsfi-hal məclislərinin təmtəraqla keçi- rilməsi məlumdur. Vəsfi-hal məclislərini isə bayatılarsız təsəvvür etmək mümkün de- yil. Mərasimin icrası zamanı sudan çıxan hər bir əşya bayatının müşayiəti ilə gös- tərilir və deyilmiş bayatıların məzmununa əsasən əşya sahibinin təzə ildəki taleyi müəyyənləşdirilir. Aşağıdakı bayatılar da çox güman ki, vəsfi-hal mərasimində söy- lənilmişdir: Əlində bayda gəlin. Durubdu çayda gəlin. Allah mətləbin versin, Açılan ayda gəlin (1, 166). Qızılgül ərsin-ərsin, Qızılgülü kim dərsin? Ürəginin mətləbin O ağam Əli versin (1, 165). Ancaq məsələnin bu tərəfi də vardır ki, bayatının məzmununa baxıb fikir yü- rütmək həmişə istənilən nəticəni vermir. Güney Azərbaycan türklərindən toplanmış bayatıların bir qismini də alqış, qarğış, giley-güzar məzmunlu bayatılar təşkil edir: Aşıq gözə gəlməsin, Ceyran düzə gəlməsin. Getsin qara buludlar, Bir də bizə gəlməsin (1, 165). Sarı çuxam yırtılsın, Yaxam səndən qurtulsun. Qarğışa dilim dönməz, Burnun yerə sürtülsun (1, 165) Bu tipli bayatıların harada, nə zaman və nə məqsədlə deyilməsi məsələsi qaran- lıq qalır. Azərbaycan folklorunda alqış və qarğış mərasimlərinin vaxtilə mövcud ol- ması ilə bağlı müəyyən məlumatlar qeydə almışıq. Deyilənlərdən belə nəticəyə gəl- mək olur ki, bu mərasimlər artıq unudulmuş, orada söylənilən mətnlərin az bir qismi isə yaddaşlarda qalmışdır. Həmin mərasimlərlə bağlı materialların azlığı bu təxmini- mizin doğru olmasını isbat etməyə imkan vermir. Konkret funksiya məsələsində ciddi problemlərin olmasına baxmayaraq, Gü- ney Azərbaycan türklərinin bayatılarında maraqlı hallarla da üzləşmək mümkündür. Çap olunmuş bayatıların arasında türk mifoloji inamlarını özündə əks etdirən nümu- nələrlə qarşılaşırıq. Məsələn: Ay doğdu peşman-peşman. Gün oldu ona düşman. Yüklə 2,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|