Microsoft Word Dinler cap doc
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7-6. Əhdi-Ətiqin Epokrifaları
139 3. Kahin və keşiş mənbəsi (P): Kahin və keşişlərin (Priests) öh- dəliklərinə aid hissələr işarə. 4. Təsniyə və yaxud İkinci qanun bölümü mənbəsi (D): Bütün “İkinci qanun” (Deuteronomy) bölümünə şamil edilən məxsusi mən- bəyə işarə. Bu bölümlərin hər birisinin özünəməxsus üslubu vardır və onları müqayisə edərkən tam şəkildə anlamaq olar ki, hal-hazırda mövcud olan beş bölüm qədim zamanlarda (təxminən 2500 il bundan öncə) dörd müxtəlif mənəyə istiandən bir yerə toplanılmışdır. Tövratın və digər müqəddəs kitabların ən qədimi və tanınmış tənqidi Hollandiyalı filosof Spinoza tərəfindən (1632-1677) “İlahiy- yat və siyasət barəsində traktat” kitabında qeyd olunmuşdur. Spinoza öz kitabında müxtəlif dəlillərdən istifadə etməklə isbat edir ki, müqəddəs kitabın mötəbərliyini araşdırmaqdan ötrü onun ta- rixi və tənqidi aspektlərinə diqqət yetirmək lazımdır. Təəssüflə bildir- mək lazımdır ki, bizdən öncə bu işlə məşğul olanlar bu məsələləri kə- nara qoymuşlar və yaxud nəsə qələmə almışlarsa da bizə qədər gəlib çatmamışdır. O əlavə edir ki, hal-hazırki dövürdə təəssübkeşliklər din adı ilə tanınır və insanar öz etiqadlarında ağıl məfhumundan istifadə etmirlər. Elə bu səbəbdən də, mən nisbi psimistliklə bu sahəyə daxil oluram və ilk addım olaraq müqəddəs kitabların (ilk öncə Tövratın beş bölümünün müəllifini) müəlliflərini araşdırmağa başlayıram: “Demək olar ki kitab əhlinin hamısı Tövratın Musa tərəfindən yazılmasına inanırlar, belə ki Yəhudilərin Ferisilər firqəsi bu əqidəyə təkid olaraq qeyd olunmuş düşəncəyə müxalifət etməyi kafirlik kimi qəbul edirlər. Elə bu səbəbdən də, daha azad düşüncəyə malik olan alim İbn Əzra bu barədə fikir söyləməyə cürət etmədi və yalnız biz neçə qaranlıq işarələrlə bu düşüncənin səhv və yalnış olmasını bil- dirdi. Amma mən heç bir qorxu hissi keçirmədən İbn Əzranın qaran- lıq düşüncələri üzərindəki pərdəni götürəcəyəm və həqiqəti hamının diqqətinə çatdıracağam.” 1 1 Spinoza, Bendict de, A Theologico-Political Treatise, ch VIII. 140 Sonra Spinoza Tövratın beş bölümünün elmi araşdırmasına baş- layır və bu kitabın müəllifinin Həzrət Musa (ə) olmadığını və O Həz- rətdən əsrlər sonra yaşamış bir şəxsin olduğunu sübut edir. Məsələn Yaranış 14:14-də “Dan” adlı yeri adı qeyd olunur, amma Yuşə Kita- bında 19:47-də Həzrət Musanın (ə) zamanında həmən yerin adının “Leşem” olması göstərilir və O Həzrətdən əsrlər sonra həmən yer “Dan” adlandırılır. Onda əgər Tövrat doğurdan da Həzrət Musanın (ə) yazısıdırsa onda nəyə görə bu məkan Leşem yox Dan olaraq qeyd olunmuşdur? Qeyd etmək lazımdır ki, yəhudi və xristyan alimləri bu sualı özünəməxsus tərzdə cavablandırmışlar. Spinoza hal-hazırkı Tövratın bəzi bölümlərində istifadə olunan fikirlərə istinadən (Xuruc 17:14 və Ədədlər 21:14) yazır ki, Həzrət Musanın (ə) başqa yazıları da mövcud olub, amma hal-hazırda möv- cud olan Tövrat onun qələmə aldığı kitab ola bilməz. 7-6. Əhdi-Ətiqin Epokrifaları İndi də Əhdi-Ətiqin epokrifaları ilə tanışlıq məqsədilə həmin ki- tabların adlarını qeyd edəcəyik. Bunu da qeyd etməyi özümüzə borc bilirik ki, epokrifaları olan müqəddəs kitabların nüsxələri istər epok- rifa kitabların sayı, istərsə də tərtibatı baxımından fərqlənirlər. Epok- rifanın fars dilinə tərcüməsi (on qədimi və mötəbər nüsxəyə əsasən) aşağıdakı on kitabdır: Tubiyyət, Yəhudiyyət, Ester (Yunanca) Süleyman peyğəmbərin hikmətləri, Yəşu ibn Siraxın hikmətləri, Baruk, Ermiya, Danial pey- ğəmbər (Yunaca), Mekabilərin birinci kitabı və Mekabilərin ikinci kitabı. 8. Təlmud Təlmud sözü İbrani dilindəki “Ləmədə” (yəni öyrətmək) feli kö- kündən əmələ gələrək təhsil və təlim mənasını kəsb edir və Ərəb dilindəki “Tilmiz” (yəni şagird) sözü ilə eyni kökə qayıdır. Təlmud 141 içərisində Yəhudi hədisləri və əhkamları olan böyük kitabdır. Daha dəqiq desək Tövratın təfsiri və açıqlamasıdır və onu “Şifahi Tövrat” adlandırırlar. Yəhudilər Babilistana köçürüləndə onların arasında “Suferim” (katiblər və yazarlar) adlı bir dəstə meydana çıxdı. Katiblər Tövratı və digər dini mətləbləri kağız üzərinə köçürən insanlar idilər. Ən bö- yük Sufer Ezra (Üzeyr) idi və o eradan əvvəl beşinci əsrdə yaşamış- dır. Ezra Musanın (ə) şəriətini daha da genişləndirmək qərarına gəldi və Əhdi-Ətiqin köməkliyi ilə Yəhudi cəmiyyətinin ehtiyaclarını ödə- mək istədi. Onun bu addımı ilə Yəhudilərin şifahi adətləri meydana çıxdı. Ezradan sonra dini mətnlərdə təfsir və açıqlama metodu mey- dana çıxdı və ixtiraçısı Ezra olan bu metod “Midraş” adlandırıldı. Midraş sözünün mənası “axtarış”-dır, çünki alimlər midraşın kömək- liyi ilə Tövratın gizli mənalarını axtarırdılar və bütün gündəlik məsə- lələrinin mənasını öz səmavi kitablarından çıxarmağa çalışırdılar. Dinin məsələlərin həlli sahəsində Baş Məclisin (Senehdrin) təsis olunmasından sonra Həzrət Musadan (ə) sonra Tövratın təfsirinin nəsildən nəsilə keçərək Baş Məclis üzvlərinə çatması fikiri formalaş- dırıldı. Bu məsələlər Ferisilər tərəfindən həyata keçirilirdi və Səduqi- lər bununla müxalif olduqlarını bildirərək yalnız Tövratın zahiri mə- nası ilə kifayətlənirdilər. Bir çox alimlərin nəzərincə Yəhuda Hənnasi şifahi dini məlu- matları yazaraq sonralar Təlmud adlanacaq kitab formasına salan şəxsdir. O, 135-ci ildə dünyaya göz açmışdır və əlli ildən çox Nasi, yəni Yəhudi qövmünün dini rəhbəri olmuşdur. Yəhuda Hənnasi bu şifahi ənənəni Mişna adlandırdı və bu da tərcümədə Tövratın təkrarı və mənası deməkdir. Miqra isə Tövratın mətni və oxunuşu mənasını kəsb edir. Mişnanın şərhi “Qemara” adlanır və tərcümədə təfsir mənasını verir. Qemaranın yazıçıları bu kitabda istifadə olunan mətləblərin qədim zamanlarda yaşamış alimlərin sözləri olduğunu bildirirdilər. Qemara Mişna kitabını təkmilləşdirmişdir. Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|