Microsoft Word edebiyashar-30. 11. 16. doc
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 167 Qorqudu əlimə aldım, onu gördüm”. Bu cümləni Drez- den kitabxanasındakı xatirə kitabına 1978-ci ildə Samir Tağıyev yazmışdır. “Kitabi-Dədə Qorqud”un izləri torpağımızın hər qarışında, yurdumuzun hər bir yerində qorunub saxla- nılır. Dastandakı adlar övladlarımıza ad kimi verilir. Oradakı bəy və xanım adlarının əksəriyyəti dilin lüğət tərkibinin fəal fonduna daxil olur. Təsadüfi deyil ki, Qaraca Çoban obrazı əsasında professor Əbdüləzəl Də- mirçizadə “Qaraca Çoban” pyesini yaratdı. Qaraca sözü şəxs adı kimi işləndi. Bu söz yer-yurd adlarında qo- runub saxlanıldı. Hətta Xocavənd rayonunda Nərgiztə- pə deyilən ərazidə Qaraca Çobanın qəbri aşkarlandı. Bu qəbrin ətrafında xeyli sayda iri daşlar var. Bu daşlar deyilənlərə görə, o vaxt Qaraca Çobanın sapanda qoyub atdığı daşlar olubdur. Deyilənlərə görə, Dədə Qorqud dövründə Qaraca Çoban Salur Qazanın qoyun sürülərini yağılardan qorumaq üçün sapanda bu iri daşları qoyub düşmənlərin üstünə yağdırıbdır. O, bu daşlar qurtardıq- dan sonra qoyunları bir-bir sapanda qoyub və yağıların üstünə atıbdır. Yaxşı ki, Nərgiztəpə deyilən ərazi və Qaraca Çobanın qəbri, qəbrin ətrafındakı daşlar sənədli bir filmdə öz əksini tapıbdır. Yeri gəlmişkən daş abidə- lər, çoban obrazı və onun daşa dönməsi ilə bağlı abidə- lər türklərin yaşadığı müxtəlif ərazilərdə də vardır. Mə- sələn, Qırğızıstan ərazisində olan qoç, qoyun heykəlləri, yaxud mən uşaqlıqda öz gözlərimlə gördüyüm qoç hey- kəllər buna ən bariz nümunələrdir. Mən qoç heykəlləri Amasiya rayonunun Ellərkənd kəndində görmüşəm. B U L U D X A N X Ə L İ L O V 168 Ermənilər bu qoç heykəllərini XX əsrin 70-ci illərinin sonu, 80-cı illərin əvvəllərində o vaxtkı Leninakan, indi- ki Gümrü şəhərindəki muzeyə apardılar. O vaxt insan- lar, yerli camaat (azərbaycanlılar) ermənilərin bu məq- sədinin mahiyyətini başa düşmürdü. İndi bu məqsədin arxasında nəyin dayandığını hər bir kəs başa düşür. Xü- susilə bir hadisə qoç, qoyun heykəllərinin mahiyyəti barədə əsl həqiqəti mənə də anlatdı. Bu hadisə Qırğızıs- tana elmi konfransa gedən zaman baş verdi. Belə ki, 1992-ci ildə Qırğızıstanda elmi konfransda olarkən çox- lu sayda daşdan olan qoyun heykəllərini gördüm. Qoyun kultu, qoyuna səcdə vaxtilə hun babalarımızda da olub- dur. Bahəddin Ögəlin “Böyük hun imperiyası” əsərində də “qoyun kultu” barədə xeyli bilgi vardır. Yeri gəlmiş- kən, onu da qeyd edək ki, Amasiya rayonunun Ellər- kənd kəndində dağ yolu ilə Axılkələk, Əsmincə, Adıgey – bir sözlə, repressiya olunana qədər Mesxeti türklərinin yaşadığı əraziyə doğru gedərkən qəribə bir mənzərə vardı. Burada daşdan çoban və qoyun heykəlləri insanın diqqətini cəlb edirdi. Yəqin ki, həmin daş heykəllər gözdən və könüldən uzaq bir yerdə olduğu üçün ermənilərin diqqətindən yayınırdı. Əks təqdirdə, ermənilər həmin daş heykəlləri ya uçurdar, ya məhv edər, ya da muzeyə qoymaq adı ilə aparardılar. Bəlkə də həmin daş heykəlləri indi dağıdıblar. Nə isə... Həmin daş heykəllərin görünüşü belə idi: Daşdan olan çoban heykəli qoyun heykəllərinin düz ortasında dayanmışdı. Çobanın əynində yapıncısı, ətrafında isə daşdan olan qoyunlar vardı. Yaşlı adamlar bu qəribə mənzərə Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 169 haqqında belə deyirdilər ki, guya qədimdə çoban öz sürüsü ilə daşa çevrilibdir. Mifik təsəvvürlərə görə, çoban və onun sürüsü düşmən əlinə keçməsin deyə daşa çevrilmişdir. Hər halda belə daş abidələr, türkün yaşadığı ərazilərdə az deyildir. Oğuz türklərinin, o cümlədən Cənubi Qafqazdakı türklərin, azərbay- canlıların yaşadıqları ərazilərdə belə faktları toplayıb sistemə salmaq tarixi həqiqətləri bərpa etməkdir. Azərbaycanlıların yaşadıqları müxtəlif ərazilərdə daşdan qoç, qoyun heykəlləri vardır. Məsələn, Sisyan və Qafan rayonlarında qədim dövrlərə məxsus qoç heykəlli qəbir daşları olmuşdur. Məsələn, Sisyan rayonunun Ərəfsə kəndinin ərazisində üstü alban əlifbası ilə yazılmış qəbir daşları, üstü ərəb əlifbası ilə yazılmış er- kən orta əsrlərə məxsus qoç heykəlli qəbir daşları qə- dimlikdən xəbər verir (bax: “Zəngəzurun səsi” qəzeti. № 06-07 (240-241), 13 fevral 2015-ci il, s.12). Bir sözlə, ermənilərin daşdan olan abidələri muzeyə apar- maq adı ilə məhv etmələri tarixi, məhz türkün tarixini məhv etmək məqsədinə xidmət etmişdir. Türklərdə at, qoyun kult səviyyəsində olubdur. Ona görə kult səviyyəsində olub ki, türklər atdan, qo- yundan faydalanıblar. Məsələn, atın, qoyunun ətindən, südündən istifadə ediblər. Türklər atı təkcə minmək, çapmaq üçün deyil, həm də südündən kımız hazırlamaq üçün istifadə ediblər. Türklər dəvə südündən də içki ha- zırlayıblar. Dəvə südündən hazırlanan içkinin adı kımran olubdur. B U L U D X A N X Ə L İ L O V 170 Kımız, kımran, ayran qədim türklərin istifadə etdi- yi içki növləri olubdur. Bunlardan kımız, kımran eyni etimoloji (kım-) mənbədəndir. Kımran və ayran sözləri eyni strukturda və modeldə formalaşmış sözlərdir (kım- ran, ay-ran). Kımız, kımran daha çox qıpçaq türklərinin istifadə etdiyi içki növü olsa da, ayran oğuz türklərinin hazırla- dıqları və istifadə etdikləri ağartı məhsullarından olmuş- dur. Bunlardan kımız və ayran hal-hazırda içki növü kimi istifadə edilir. Kımızdan qıpçaq türkləri, ayran- dan oğuz türkləri gen-bol indi də istifadə edirlər. Daşa daş kimi baxmaq olmaz. Dünyadakı daşlar həm də tarixdir. Daşa tarix kimi baxmaq lazımdır. Bunu daş üzərinə həkk olunmuş rəsmlər, yazılar da təsdiq edir. Orxon-Yenisey, Qobustan, Gəmiqaya yazılı abidə- ləri buna sübutdur. Dünyada çox şeylər dəyişir, yox olur. Daşlar isə, demək olar ki, elə daş olaraq qalır. Ax- tarsan onların yaşı ağacların yaşından da böyükdür. Ax- tarsan, görərsən ki, o daşların başına nələr gəlib. O daş- lar nələr görüb. Bəlkə o daşlar gördüklərindən qorxaraq dilləri tutulub, lal olublar, daş olublar. Özündə tarixi yaşadan belə daşlar çoxdur. Yadımdadır ki, uşaq olanda belə daşları ziyarətgaha çevirən nənələrimiz, babala- rımız daşlardan çox şeylər danışardılar. Daş ziyarətgah- lara gedər, ora nəzir-niyaz edib, dualar qılardılar. Bu mənada yuxarıda qeyd etdiyimiz daş abidə barədə, yəni çobanın otardığı qoyunlarla birlikdə daşa çevrilməsi barədə çox danışardılar. Biri düz ortada çiynində yapın- çı olan çobanı, digərləri isə onun ətrafında olan qoyun- Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|