Microsoft Word edebiyashar-30. 11. 16. doc
Yüklə 1,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
B U L U D X A N X Ə L İ L O V 190 Qabil o tipli şairdir ki, onun siyasi bilgisi heç də poetik duyumundan geri qalmır. Ona görə də o, siyasi həqiqətləri, dünyanın narahatlıqlarını poeziyasında səs- ləndirir. O, dünyanın siyasi mənzərəsində həqiqətin və yalanın, eləcə də onların sərhədlərinin dəqiq görüntüsü- nü görə bilir. Bunun sayəsində öz poeziyasında çağdaş dövrümüzə də, yaxın və uzaq keçmişimizə də boylanır, baş çəkir, söhbət açır, danışır. Ona görə də onun şeirlə- rinin böyük əksəriyyətində siyasi superlərin apardığı si- yasətə münasibəti görməmək olmur. Bu baxımdan Qa- bilin mövqeyi 2005-ci ildə Nobel mükafatına layiq gö- rülmüş ingiltərəli Harold Pinterin mövqeyi kimi çox açıq və sərtdir. Harold Pinter Nobel nitqində deyirdi: “...İraq üzərinə hücuma haqq qazandıran cəhət Səddam Hüseynin fövqəladə qorxulu kütləvi qırğın silahına, o cümlədən 45 dəqiqə ərzində işə salınaraq dəhşətli dağın- tılar törətməyə qadir silaha malik olması idi. Bizi inan- dırdılar ki, bu, həqiqətdir. Lakin yalan imiş. Bizə məlu- mat verdilər ki, İraq “Əl-Qaidə” ilə əlaqədardır və 2001- ci ilin sentyabr ayının 11-də baş vermiş Nyu-York fa- ciəsinin məsuliyyətini onunla bölüşür. Bizi inandırdılar ki, bu, həqiqətdir. Lakin yalan idi. Bizə dedilər ki, İraq dünyada təhlükəsizliyə qarşı yönəlmiş təhlükədir. Bizi inadırdılar ki, bu, həqiqətdir. Lakin bu da yalan idi. Həqiqət tamam başqa şeydədir. Həqiqət Birləşmiş Ştatların dünyada öz rolunu necə təsəvvür etdiyində və bu rolu necə reallaşdırmaq istəməsindədir.” Bu mənada Qabil dünyanın siyasi dairələrinə, super qüvvələrinə, siyasi xadimlərinə Azərbaycan dilində öz poeziyası ilə deyir: Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 191 Uzanır danışıqlar, İmzalanır sənədlər. Xəritədə aləmə Göstərilir sərhədlər... Səsimizə səs verir Dünya başbilənləri; Ümid sənədir ancaq, Azərbaycan əsgəri! Yaxud: Deyinə-deyinə Camaat gəzir: Kremlə sadəlövh Məktublar yazır... Başqa bir misal: Düşmən Xocalıya Raketlər düzür... Yansın baxışlarda Döyüş atəşi. Səfərbər etməli Eli-mahalı, Dəyişsin millətin Halı-əhvalı. Yığıb-yığışdıraq Hırıltıları, Yığıb-yığışdıraq Zırıltıları, Gileyi-güzarı, Qırıltıları. B U L U D X A N X Ə L İ L O V 192 Qabil dünyanın ikili standartlarını qamçılayır. Azərbaycana olan qeyri-səmimi münasibəti tənqid edir. Əslində o, bununla belə, hərbi diktaturanın əleyhinə çıxır. Dolayısı yolla haqqı tapdalananları, başına min cür oyun açılanları müdafiə edir. Onun müdafiəsi fərdin, subyektin taleyindən başlayaraq məmləkətin, dövlətin, bütövlükdə dünyanın müdafiəsinə yönəldilir. Qabilin haqq-ədalət müdafiəsində haqqı vaxtilə tapdalananların və haqqı hər gün, hər an pozulanların payı var: İndoneziyanın, Yunanıstanın, Uruqvayın, Bra- ziliyanın, Paraqvayın, Haitinin, Türkiyənin, Filippinin, Qvatemalanın, Salvadorun, Çilinin və digərlərinin. Qabilin yaradıcılığında diqqəti cəlbedən məqam- lardan biri də onun şeirlərində yüksək əxlaqın olmasıdır. Bu, yaradıcı insanın özü üçün də, yaradıcılığının mənası üçün də vacib şərtdir. Özü də bu əxlaqın içərisində bir vicdan və məsuliyyət də vardır. Əxlaq, vicdan və məsuliyyət Qabil yaradıcılığının ölçüsüdür, meyarıdır. Qabilin yaradıcılığı üçün səciyyəvi olan bir cəhət də vardır. Bu da onun Azərbaycan dilinə və onun im- kanlarına tələbkarcasına yanaşmasıdır. O, dilin hamıya məlum olan normalarını sözün yaxşı mənasında sındır- maqla məşğul olur. Sözün yaxşı mənasında dilin norma- larını sındırması onun sözlə oynamasında, söz sırasını qurmasında, durğu işarələrini istifadə etməsində, fikri cümlə formasına salmasında sərbəstliyinə, azadlığına imkan yaradır. Nəticədə onun özünəməxsus, ölçülü- biçili, nizamlı, canlı və təsirli, qeyri-ənənəvi dili (//üslu- bu) yaranır. Bu dil vasitəsi ilə Qabil öz təfəkkürünü, Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 193 düşüncəsini oxuculara daha dəqiq çatdırır. Ona görə də onun kristallaşmış, qəlibləşmiş saysız-hesabsız misraları və sətirləri hər bir oxucunun yaddaşına əbədi həkk olunmuşdur. Məsələn: Gecəni atəş ilə qırmızı dan eylədilər, Xalqımı-millətimi güllə-baran eylədilər! *** Mən tufandan əvvəlin Sükutundan qorxuram. Təbiətin bu təslim Süqutundan qorxuram. Nisbi sakitlik nədir?- Yəni düşmən dəm alır... Səni yatırtmaq üçün Şirin layla da çalır. Nisbi sakitlik nədir? Şimşəklər çaxsın gərək. Suyumuz da düşməni Yandırıb-yaxsın gərək. Nisbi sakitlik nədir? Məəttəldir camaat. Düşməni göz açmağa Qoyma bir an, bir saat! B U L U D X A N X Ə L İ L O V 194 Nisbi sakitlik nədir? Əldən fürsət verirsən. Öz əlinlə düşmənə Özün möhlət verirsən. 1998-ci ildə Nobel mükafatı almış Portuqaliya yazıçısı Joze Saramaqonu deyirdi: “Dilimiz qəribə və əsrarəngizdir. Onu nə qədər çox burur, nə qədər çox sındırırsansa, bir o qədər dərin mətləbləri anlada bilir... Ah, kaş ifadələrin baş-ayaq çevrilməsini qanuniləşdirə biləydik, görün onda necə qəribə, gözəl dünya yaradardıq.” Bax Qabilin yaradıcılığı məcbur edir ki, ona bu baxımdan yanaşaq. Və bu baxımdan yanaşmalı oluruq. Nə görürük? Görürük ki, Qabil dilimizin qəribə və əsrarəngiz olduğunu duyur. Ona görə də dərin mətləbləri anlatmaq üçün dili burur, sıxır, sındırır... Baş- ayaq məsələləri dilin imkanları çərçivəsində oxucuya çatdırır. Həm də sadəcə olaraq çatdırmır, fikrinə, düşüncəsinə, mövqeyinə etibar və ehtiram hisslərini oxucuya aşılayır. Onun aşağıdakı misraları bu missiyanın dəqiq nümunələrindən bir neçəsidir. Duman dağı dolanar, Qiyamət olar. Duman yola sallanar, Müsibət olar. Müsibət oluruq biz, Səhv düşəndə yerimiz. Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 195 *** Nisbidir həm yaxşı, Nisbidir həm pis. Ancaq nisbi deyil, Nə qızıl, nə mis. Ancaq nisbi deyil, Cins ilə nacins. Gəzirik xalisi Gəzirik xası. Nə baş ağrıdım ki, Sözün qısası, Biz ayrı sövdanın xiffətindəyik, Yaxşı adamların həsrətindəyik. *** Dirinin şəninədir məclisimiz-ehsanımız, Dirinin şəninədir tapşırılan Quranımız. Ölüdən yox, dirilərdən utanır vicdanımız, Gözümüzdən özümüzçün tökülür leysanımız. Diriyə hörmətimizdir ölüyə hörmətimiz, Olmasın yasin onun ruhuna qoy minnətimiz. *** Can çürüyür, Şan çürümür, Çürüyüb gedən deyiləm. *** Tayfa deyil, millətik Biz, Bir evik, bir külfətik Biz, B U L U D X A N X Ə L İ L O V 196 Saraylara şöhrətik Biz, Çadırlara alışmayın! *** Ağsan – ağ kimi görün Qarasan – qara kimi, Sağsan – sağ kimi görün, Yarasan – yara kimi. *** Xəmir oldun, daş olma! Yoğrulub yapılmazsan. Daş oldun – yoldaş olma! Cərgədə tapılmazsan. Qabil yaradıcılığında qoşayarpaqlar və dördlüklər xüsusi yer tutur. O, bununla çağdaş Azərbaycan ədəbiy- yatına yeni nəfəs, yeni bir üslub gətirmişdir. Yeni nəfəs, yeni bir üslub deyirəm, ona görə ki, onun qoşayarpaq- larında və dördlüklərində poetik fikir, düşüncə, qeyri- adi yanaşma, qeyri-adi ifadə tərzi kifayət qədərdir. Bu mənada bəzi qoşayarpaqlara fikir verək: O gün olsun, o gün olsun! − Söyləyir millət, Yox, yox o gün olmayacaq yoxdursa qeyrət. *** Girmək üçün qapı var – girirsən qapıdan gir, Deşik kişi işi yox, filan-filan... işidir... Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 197 *** Ən böyük dilşünas xalqın özüdür, Söz də ki... qulaq as, xalqın sözüdür. *** Qanda şəkərin dərmanı çoxdur... Dildə zəhərin dərmanı yoxdur... *** “Milçək bir şey deyil”− deyə öyrənib adamın dili, Milçək girib qulağına öldürür dağ boyda fili. Qabilin dördlükləri həyatın ibrətamiz anları və mə- qamları ilə bağlıdır. Bunun da səbəbi var. Qabil Azər- baycanı, bu xalqın dilini, dinini, adət-ənənəsini nə qə- dər sevirsə, bir o qədər də çatışmayan cəhətlərə, qüsur- lara reaksiyasını gizlətmir. Vaxtilə Amerika Birləşmiş Ştatlarının yazıçısı Nobel mükafatçısı Luis Sinkler Nobel nitqində deyirdi ki, “Mən Amerikanı sevirəm, amma o, mənim xoşuma gəlmir.” Bəli, Qabil Azərbay- canı sevir, ancaq çatışmayan cəhətlər, qüsurlar onun xoşuna gəlmir. Ona görə də o, çatışmayan cəhətlərə, qü- surlara Cəlil Məmmədquluzadə, Mirzə Ələkbər Sabir sayağı mövqeyini bildirir və yazdığı dördlüklərdə həya- tımızın, məişətimizin, dilimizin, dinimizin, bir sözlə, bizə aid olanların (hətta dünyaya aid olanların) hər birində gördüyü nöqsanlara qarşı mübarizə aparır. Bir daha qeyd etmək yerinə düşər ki, bu, Qabilin üslubu ki- mi XX əsrin 1990-2000-ci illərində Azərbaycan ədə- B U L U D X A N X Ə L İ L O V 198 biyyatında yenilik kimi diqqəti cəlb edir. Həmin dörd- lüklərin hamısı olmasa da, bir neçəsinə diqqət yetirmək fikrimizi bir daha təsdiq etmiş olar. Anadangəlmə dəli, anadangəlmə dahi, Bətndəki rüşeymə özün də mat, İlahi! Dəli-dahi arası olsa belə tük qədər, Dahi olmur dəlilər... Dəli olur dahilər. *** Sözünün yerini bilməyən kəslər, İnan, zarafata girişir hədər. Zarafat nazik tel, iti bıçaqdır, Qanmazlardan zəriflik, itilik çox uzaqdır. *** Bir gündə qohum yası, bir gündə qohum toyu, Demə, toyda-vaydaymış insan həyatı boyu. Bəs atalar deməyib "yarıyın xeyrə-şərə?!" Yox, ziddiyyət deməyin siz bu zərurətlərə. Qabil nə yazıbsa, nədən yazıbsa heç kəsə yazdıqları- nı sırımaq istəyində olmayıbdır. Onun yazdıqlarının ha- mısı təbii yolla doğulub, yaşamaq vəsiqəsi alıbdır. Ona görə də həyatın baş-ayaq məqamlarında Qabildən (daha doğrusu, yaradıcılığından) bərk-bərk yapışırıq. Qabildən çoxları yazıb və çox məqamlara toxunub- lar. Onların hər birinin haqqına hörmət xatirinə bəlkə adlarını çəksəm yerinə düşər: Anar, Abbas Abdulla, Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 199 Ayaz Vəfalı, Arif Əmrahoğlu, Atababa İsmayılov, Azər Abdulla, Balasadıq, Balaş Azəroğlu, Bəkir Nəbiyev, Çingiz Abdullayev, Əli Səmədli, Fəxriyyə Quliyeva, Fikrət Qoca, Fikrət Sadıq, Xeyrəddin Qoca, İsa İsmayıl- zadə, İsmayıl Şıxlı, Kəmalə Ağayeva, Kərəm Kürqıraq- lı, Qəşəm İsabəyli, Mahcamal, Mənzərə Sadıqova, Mi- nayə Dəyanətqızı, Mirzəli Cəfər, Mürsəl Qocayev, Ra- miq Muxtar, Ramiz Əkbər, Seyidmiri Aslanov, Teyyub Qurban, Tofiq Hacıyev, Vaqif Səmədoğlu, Zəlimxan Yaqub, hətta oğlu Mahir Qabiloğlu və digərləri. Deyə- sən, adların sayı bir az çox oldu. Eybi yox, bu adlar içə- risinə öz adımı da əlavə etdim. Qabil haqqında belə bir məqalə yazdım. Onun 90 illik yubileyi şərəfinə oxucu- larla bölüşdüm. Hələ yazmadığım məqamlar var ki, onu da Qabilin gələcək yubileylərində yazacağım inamı ilə hələlik deyirəm. B U L U D X A N X Ə L İ L O V 200 MÜNDƏRİCAT Ernest Heminquey: roman, povest hekayə müəllifliyindən Nobel mükafatına ........................................3 Conatan Sviftin “Qulliverin səyahəti” əsərindən bəzi məqamlar – I yazı ..............................................................13 Conatan Sviftin “Qulliverin səyahəti” əsərindən bəzi məqamlar – II yazı .............................................................20 Conatan Sviftin “Qulliverin səyahəti” əsərindən bəzi məqamlar – III yazı ............................................................29 Nobel mükafatçısı Moris Meterlink və “Arıların həyatı” əsəri – I yazı .......................................................................36 Nobel mükafatçısı Moris Meterlink və “Arıların həyatı” əsəri – II yazı ......................................................................41 Nobel mükafatçısı Moris Meterlink və “Arıların həyatı” əsəri – III yazı .....................................................................47 Moris Meterlinkin “Korlar” pyesi: İnsan sığınacaqlardan qaçmağa tələsir... – I Yazı ...................................................53 Moris Meterlinkin “Korlar” pyesi: İnsan sığınacaqlardan qaçmağa tələsir... – II Yazı .................................................58 Mixail Şoloxov: təbiətə və cəmiyyətə dərin bələd olan yazıçı – I yazı ......................................................................62 Mixail Şoloxov: təbiətə və cəmiyyətə dərin bələd olan yazıçı – II yazı ....................................................................70 İvan Bunin: həyatı və yaradıcılığı – I yazı ..........................79 İvan Bunin: həyatı və yaradıcılığı – II yazı ........................88 Ə B Ə D İ Y A Ş A R Ə D Ə B İ Y Y A T 201 Sükutu pozan poeziya – I yazı ............................................93 Sükutu pozan poeziya – II yazı ........................................110 Qılman İlkinin Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti ilə bağlılığı ........................................................................125 Qılman İlkinin Mircəfər Bağırovla görüşü – Şimali və Cənubi Azərbaycanı birləşdirmək ideyası niyə baş tutmadı? ..............................................................134 Qılman İlkin: xeyirxahlar və bədxahlar... .........................140 Mahir Qabiloğlu: Heminquey, yoxsa kefli İsgəndər? .......146 Bədii ədəbiyyat oxumaq barədə vahid tələblər qoyulmalıdır ......................................................................154 Vaqif Səmədoğlunun çıxışı və diqqəti cəlb edən bəzi məqamlar ..........................................................................159 “Kitabi-Dədə Qorqud”: oxuduqlarım, gördüklərim, eşitdiklərim .......................................................................166 “Koroğlu” dastanında bəzi təhriflər barədə ......................172 Qabilin ədəbi portreti ........................................................178 B U L U D X A N X Ə L İ L O V 202 BULUDXAN XƏLİLOV ƏBƏDİYAŞAR ƏDƏBİYYAT Чапа иmзаланmышдыр: 12.11.2016 Форmаtы: 84 108 1/32 Щяъmи:12,75 ч.в. Сифариш: 27 Mигдары: 500 Гийmяtи: Mцгавиля иля. «Adiloğlu Çap Evi»nin mətbəəsində çap olunmuşdur. Ünvan. Bakı şəh., Ə.Salamzadə 9c Yüklə 1,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|