Microsoft Word Elm-Senet. Kitab 2 Amine
Yüklə 5,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
211 Cəmil HƏSƏNLİ: –Yox! Sadəcə olaraq, hadisələrin sonrakı gedişi, Vaşinq- tonun dirənişi onları geri çəkilməyə məcbur etdi. Amerikasayağı şantaj siyasəti Burada bir məlumatı da sizin diqqətinizə çatdırmaq istəyi- rəm. 1946-cı ilin mart ayında Amerika səfiri yazırdı: “İranda elə bir vəziyyət yaranmışdı ki, bu gün-sabah Təbriz Xalq Qoşu- nunun və onların işərisində olan Sovet zabitlərinin hücum edib Tehranı tutacağını gözləyirdilər”. Martın 2-də vaxt tamam oldu, amma Sovet qoşunları çıx- madı. Hərbi texnika, ordu yük maşınlarına yükləndi. Diplomat- lar onların Sovet sərhədinə gedəcəyini düşünsələr də, maşınlar şimala doğru hərəkət etməyə başladı. Bu hadisələrin baş verdiyi vaxtlarda ABŞ səfiri Dövlət ka- tibinə yazırdı: “Şah və Baş nazir paytaxtdan qaçmaq istəyirlər. Əgər bunlar paytaxtadn qaçsalar, biz onlara müşayiətçi verək- mi?” Yəni Tehranda vəziyyət o qədər gərgin idi ki, onlar hətta paytaxtı qoyub qaçmağı düşünürdülər. Bu məqamda ABŞ orta- ya çıxdı. Sovet qoşunlarının martın 2-də İranı tərk etmədiyini görən Trumen martın 5-də Stalinə belə bir nota göndərdi: “Biz ümid edirik ki, siz üzərinizə götürdüyünüz öhdəlikləri yerinə yetirəcəksiniz”. Lakin bu notaya heç bir cavab verilmədi və bu, Vaşinqtonu daha da həyəcanlandırdı. Martın 7-8-də Ağ Evdə gizlin bir müşavirə çağırıldı. Bu müşavirədə məruzəçi Dövlət katibi Ceyms Birns idi və burada Sovetlərə olan münasibətlər köklü surətdə müzakirə edildi. Mü- zakirə zamanı Birns demışdi: “Biz Şərqi Avropada Sovetlərə yetərincə güzəştə getmişik. Bu məsələdə biz Sovetlərə heç bir güzəştə gedə bilmərik. Heç bir halda biz Sovetləri Yaxın Şərqin neftlə zəngin rayonlarına buraxmamalıyıq. Azərbaycan məsələ- si ərazi məsələsi deyil, neft məsələsidir. Ona görə də nəyin ba- hasına olursa-olsun Sovetləri buradan qovub çıxarmalıyıq”. Ye- 212 kun belə oldu: “Fəqət Sovetləri buradan çıxarmağa bizim yetə- rincə gücümüz yoxdur. Bizim həmin regionda lazımi qədər ordumuz, kommunikasiyalarımız, bazalarımız yoxdur”. Bu müzakirələrin gedişində məşhur Amerika sovetoloq- ları iştirak eirdilər (Onlardan bəziləri, məsələn, Çarlz Bobber sonra SSRİ-də səfir oldu). Çarlz Bobber belə bir təklif verdi: “Bu dəqiqə ABŞ-ın əlində olan ən böyük ordu, ən böyük silah atom silahıdır. Niyə bu məsələdən istifadə olunmasın?” Buna Amerika siyasətində şantaj siyasəti deyilir. Bobber təklif etdi ki, SSRİ-nin xarici işlər naziri Qromıko Ağ Evə çağı- rılsın və ona dəqiq şəkildə bildirilsin ki, 48 saat ərzində Sovet qoşunları İran Azərbaycanından çıxmasa, biz Sovet İttifaqının müxtəlif coğrafi nöqtələrinə hərbi-nüvə zərbələri endirəcəyik. Düzdür, bu gün həmin faktların olub-olmamasını yetərincə təs- diq edən sənədlər nə Amerikada, nə də Rusiyada tapılıb. Belə bir məlumat da var ki, 1957-ci ildə Trumen “New York Times” qəzetinə müsahibə verib və bu əhvalatı belə xatır- ladıb: “O vaxt İranda Stalinlə danışıqlar zamanı mən onu atom silahı ilə hədələdim, o, məni başa düşdü”. Ancaq bu da maraqlıdır ki, bir gün sonra Trumen təkzib verdi. “Əfqanıstanda Azərbaycan analoqu” İkincisi, Sovet qoşunları Əfqanıstana girəndə, 1979-cu il- də senator Ceksonun “Times” jurnalında “Əfqanıstanda Azər- baycan analoqu” adlı bir məqaləsi çıxıb. Məqalənin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, 1946-cı ildə Trumen necə hərəkət etdisə, ha- zırkı Amerika rəhbərliyi də eyni cür hərəkət etməlidir. 1946-cı ildə Sovet qoşunlarının təcili olaraq İrandan çıxa- rılması haqqında əmr verildi. Bu, evakuasiyaya bənzəmirdi. Çünki evakuasiya üçün müəyyən vaxt verilir. Hətta əmrdə bəzi ərazilər xüsusi qeyd edilib və həmin məntəqələrin həmin gün tərk edilməsi göstərilib. Qoşunların çıxması Təbriz liderlərinə son dərəcə ağır təsir göstərdi. Sovet nümayəndələri ilə görüşlər- 213 də Pişəvəri, Cavid, Şəbüstəri, Mirzə İbrahimov, Ağasəlim Ata- kişiyev və Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədr müavini Ey- yub Səlimov iştirak edirdilər. Həmin görüşdə bu məlumatı din- ləyəndən sonra Pişəvəri demişdi: “Gedin rəhbərlərinizə deyin ki, onlar çox vicdansız adamlardır. Başımıza müsibətlər açdı- nız. Mən sizi tanıyırdım. Amma öz xalqımın düşdüyü ağır və- ziyyət məni bu siyasətə qoşulmağa məcbur etdi”. Buradan da görünür ki, Pişəvərinin əsas məqsədlərindən biri Azərbaycanın müstəqilliyi məsələsi idi. Bəs bu gətirib nəyə çıxardı? Stalinin Pişəvəriyə rəsmi məktubu Demək olar ki, biz həmin dövrdə milli hərəkat liderləri ilə Moskvanın münasibətlərini araşdırıb yoxlasaq, Stalin onlardan heç birinə şəxsi məktub yazmayıb. Amma bu tənqid o qədər ciddi idi ki, mayın 8-də Stalin Pişəvəriyə rəsmi məktubla mü- raciət etdi. O, məktubunda nəticələri izah etməyə çalışırdı. Stalin məktubda özü haqqında da bir az tərifli sözlər deyir, hətta özünü Şərqdə milli azadlıq inqilablarının yaradıcılarından biri kimi qələmə verirdi. Sonra isə öz hərəkətlərinə bəraət qazandırmaq istəyirdi. Nəhayət, 1946-cı ilin payızında vəziyyət gərginləşirdi. Əs- lində bu Bağırov –Pişəvəri münasibətlərinin göstəricisi idi. Sovet səfirliyi və konsulluğu Pişəvəri haqqında Moskvaya son dərəcə yanlış məlumatlar verirdi. Həmin dövrdə də hakimiyyətdə olan- lar arasında münaqişəyə zəmin yaranmışdı. Mir Cəfər Bağırov Mirzə İbrahimova yazırdı: “Bu adamlar başa düşməlidirlər ki, xalq Pişəvəri ilə birlikdədir. Bu adamlar başa düşməlidirlər ki, zaman Pişəvəri adını simvola çevirib. İstəsələr də, istəməsələr də onlar Pişəvəri ilə hesablaşmalıdırlar. Pişəvəri XX əsrdə son dərə- cə nadir adamlardandır. Biz bunu düzgün qiymətləndirməliyik”. Görünür, Bağırovun əlində müəyyən informasiya var idi. Ona görə də Mirzə İbrahimova yazır ki, Pişəvəriyə çatdır, mü- hafizəçiləri ilə ehtiyatla davransın. Düzünü deyim ki, mən sə- nədləri izləyəndə hətta məsələyə münasibətdə belə Bakı rəhbər- Yüklə 5,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|