Microsoft Word Elmi Mecmue 21
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tevhit Mesajı
Sabuhi SHAHAVATOV 150
yetersiz kalmaktadır. Ayrıca, takdir edileceği üzere, esbâb-ı nüzûl rivâyetlerinden anlaşılan mana ile âyetlerin metin içindeki bağlamlarının ifade ettiği mana arasında çelişki olmamalıdır. Oysa hem tefsir kitaplarında hem de hususen bu alana dair yazılmış eserlerde gördüğümüz esbâb-ı nüzûl rivâyetleri, çoğunlukla titiz ve dikkatli bir okuyucuyu kuşkuya düşürecek niteliktedir. Bazen bu rivâyetler ilgili âyetleri bağlamlarından büsbütün uzaklaştırmaktadırlar ki bu durumda insanın aklına, bu rivâyetlerin gerçekten âyetlerin inzâline sebep olan olayları derlemeyi mi, yoksa her âyeti ille de bir olayla irtibatlandırmayı mı hedefledikleri sorusunu getirmektedir. Bu problemi çözmenin tek yolu da, âyetlerin metin içindeki yerlerine, bağlamlarına öncelik vermek ve esbâb-ı nüzûl adı altında bu âyetleri bağlamından koparıp metni parçalamamaya özen göstermektir. 27
Örneğin Buhârî (ö. 256/870) ve Müslim (ö. 261/875)’in Said İbnu’l- Museyyib’den naklettiği şu rivayet, ilgili âyetlerin nüzûl dönemi açısından bağlama uygun görünmemektedir;
وُرِفْغَتْسَي نَأ ْاوُنَمآ َنيِذﱠلاَو ﱢيِبﱠنلِل َناَك اَم ْا ميِحَجْلا ُباَح ْصَأ ْمُھﱠنَأ ْمُھَل َنﱠيَبَت اَم ِدْعَب نِم ىَبْرُق يِلْوُأ ْاوُناَك ْوَلَو َنيِكِرْشُمْلِل ” 28 ayeti inzal oldu. 29 ” Aynı ayetle ilgili olarak Hâkim (ö. 405/1014) el-Müstedrek isimli eserinde İbn Mesud’un şöyle dediğini nakletmiştir:
27 Bk. Câbirî, Fehmu’l-Kur’ân, III, 371 28 Tevbe 9/113. (Ey elçimize iman edenler! İbrahim peygamberin vaktiyle müşrik babası için dua etmiş olmasından yola çıkarak siz de müşrik akrabalarınızın affedilmesi için dua etmeyiniz. Böyle yapacağınıza, onların şirki bırakıp tevhide dönmeleri için gayret ediniz. Unutmayınız ki İbrahim’in babası için ettiği duanın sebebi, vaktiyle ona böyle bir söz vermiş olması idi. Kaldı ki o, babasının şirkte ısrar ettiğini görünce dua etmekten vazgeçmiş, çok yufka yürekli ve merhametli olmasına rağmen yine de ondan uzaklaşmıştı. Şu halde, peygamberin ya da müminlerin yapacakları şey, müşrikler için dua etmek değil, onları tevhide yönlendirmeye çalışmaktır. Bkz. H. Elik-M. Coşkun, Tevhit Mesajı, s. 466.) 29 Buharî , Tefsir/ 4675, 4772; Müslim, Tefsir, 39/24, s. 54 Esbâb-ı Nüzûl Rivayetleri ve Nüzûl Ortamını Tespit Etmede Yeterliliği Meselesi 151
ona dua etmek için izin istedim; fakat O bu izni vermedi ve bana “ يِذﱠلاَو ﱢيِبﱠنلِل َناَك اَم َن ِميِحَجْلا ُبا َح ْصَأ ْمُھﱠنَأ ْمُھَل َنﱠيَبَت اَم ِدْعَب نِم ىَبْرُق يِلْوُأ ْاوُناَك ْوَلَو َنيِكِرْشُمْلِل ْاوُرِفْغَتْسَي نَأ ْاوُنَمآ ” ayetini vahyetti. 30 Suyûtî aynı âyetle ilgili olarak iki farklı nüzûl sebebi gösteren bu rivayetleri, “ayetin mükerer inzâl edildiğini” söyleyerek uzlaştırmaya çalışmıştır. 31 Buharî ve Müslim’de yer alan rivayete dikkatle bakıldığında, bu rivayetin ayetle irtibatlan- dırılmasında bir zorlama olduğu dikkati çekmektedir. Çünkü Ebu Talib’in vefatı ile bu ayetlerin vahyedildiği dönem arasında uzun yıllar söz konusudur. İlgili âyetin yer aldığı Tevbe suresi Mekke’nin fethinden sonra inzâl edilmişken Ebu Talib’in vefatı hüzün yılında, yani bi’setin dokuzuncu senesinde vuku bulmuştur. 32 Hüseyin b. Fazl tarafından bu âyetin söz konusu olayla ilgili olma ihtimalinin zayıf bulunduğunu nakleden Râzî, Hz. Peygamber’in amcası için dua etmiş olabileceğini, aradan yıllar geçtikten sonra böyle bir yasağın konulmuş olabileceğini söyler. 33
Ancak bize göre bu değerlendirme makul değildir, çünkü o kadar uzun bir zaman boyunca Hz. Peygambere bu konuda izin verilmiş olması ve daha sonra bunun yasaklanmış olması, harici bir izahı gerektirir ki, elimizde bu yönde bir izahı temellendirecek herhangi bir bilgi mevcut değildir. Diğer taraftan ikinci rivayet Hz. Peygamber’in annesinin kabrinin başına gidip ağladığını ve “onun azap görmesi” sebebiyle üzüldüğünü ifade eden rivayetler ise bizzat bu ayetlerin peşinden gelen 115. âyet ile çelişkilidir. Zira söz konusu ayette kendilerine gerekli açıklamalar yapılmamış kimselerin sorumlu tutulmayacağı bildirilmektedir. 34 Ayrıca Hz. Peygamber’in annesinin “azap gördüğünü” iddia etmek büyük bir cürettir. 35 Bize göre ayetin nüzul sebebi ile ilgili rivayetlerin en makulü Hz. Ali’den aktarılan rivayettir. 36
Tirmîzî (ö. 279/892)’nin Hz. Ali’den aktardığı rivayette şöyle denilmektedir: “Ben bir adamın müşrik anne babasının bağışlanması için dua ettiğini işittim. Ona “Müşrik ebeveynin için bağışlanma mı diliyorsun? diye sordum. Bunun üzerine o “Hz. İbrahim müşrik olduğu halde babasının bağışlanmasını dilemiştir.” şeklinde
30 Ebû Abdullah İbnü'l-Beyyi Muhammed Hâkim en-Nisâburî, el-Müstedrek ale's- Sahihayn, 2/336 31 Suyûtî, İtkân, I/33 32 İbn Hişâm, es-Siretu’n-Nebeviyye, thk. Ömer Abdusselam, I/237 vd. 33 Râzî, Mefâtîhu’l-ğayb, XVI/ 214 34 Bkz. Tevbe 9/115 35 Bkz. H. Elik-M. Coşkun, Tevhit Mesajı, s. 466 36 Maverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib, en-Nüket ve’l-uyûn, Beyrut, 1992, II/114
Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|