Microsoft Word Elmi Mecmue 27
Yüklə 3,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
İlk insanın yaradılması çərçivəsində Fəxrəddin Razi və Almalılı Həmdi Yazırın görüşlərinin müqayisəsi 51 NƏTİCƏ Nəticə olaraq onu deyə bilərik ki, həm Fəxrəddin Razi, həm də Almalılı Həmdi Yazır təfsir əsərlərini qələmə alarkən öz dövrlərindəki fəlsəfi fikirlərin, müsbət elmin və tərəqqinin təsiri altında qalmış və ayələri təfsir edərkən müsbət elmin gətirdiyi izahlardan istifadə etmişlər. Razi ilk insan olan Hz. Adəmin torpaqdan yaradılarkən müəyyən mərhələlərdən keçdiyini, ancaq bu mərhələlərin torpaqdan insana çevrilənə qədər olan torpağa aid mərhələlər olduğunu irəli sürmüşdür. Almalılı isə ondan fərqli olaraq Adəmin təkamül mərhələlərindən keçərkən canlı bir varlıq olaraq yaşadığını, hətta bütün canlıların buna bənzər təkamül mərhələlərindən keçdiyini bildirmişdir. Ancaq onun bu görüşü Darwinin “Təkamül nəzəriyyəsi” ilə tamamilə üst-üstə düşmür. Çünki o, insanın heyvanlarla eyni kökdən gəlməyib ayrı bir canlı olaraq bu mərhələləri keçdiyini və təkamül mərhələlərinin özbaşına deyil, Allahın iradəsi və təsiri altında baş verdiyini irəli sürmüşdür. Həvvanın Allah tərəfindən yaradılması mövzusunda isə Razi onun da torpaqdan yaradıldığınıifadə etmiş, Almalılı isə bu mövzuya bir az ehtiyatlı yanaşmış və Razi qədər cəsarətli ola bilməmişdir. Ancaq o da Həvvanın torpaqdan yaradıldığı fikrini üstüörtülü bir şəkildə ifadə etmişdir. Onu da əlavə etmək lazımdır ki, Qurani-Kərim bir elm kitabı yox, bir hidayət rəhbəri və öyüd-nəsihət kitabıdır. Ona görə də müəyyən ayələrə elmi izahlar gətirmək daha sonrakı dövrdə həmin təfsirçini çıxılmaz bir vəziyyətdə qoya bilər. Ona görə də Qurani-Kərimin bu kimi mütəşabeh ayələrinin təfsirində qəti bir fikir söyləmək doğru olmaz. Qənaətimizə görə, müsbət elm tərəfindən qəti şəkildə isbat edilmiş bir həqiqət varsa, Qurani-Kərimdə bu mövzu ilə bağlı ayələri həmin elmi həqiqətlərin işığında təfsir etmək daha məqsədəuyğun olar. Quranı müsbət elmlə qarşı-qarşıya gətirmək isə müsəlmanları çıxılmaz bir vəziyyətə salmaq deməkdir. Ələddin Sultanov 52 ƏDƏBİYYAT Bilmen, Ömer Nasuhi, “Büyük Tefsir Tarihi” (sadeleştiren: Abdulaziz Hatip), Semerkand yayınları, İstanbul 2014. Buxari, Məhəmməd ibn İsmayıl, “Səhihi-Buxari”, II nəşri, Riyad 1419/1999. Cerrahoğlu, İsmail, “TefsirTarihi”, Fecr yayınevi, Ankara 1996. Demirsoy, Ali, “Yaşamın Temel Kuralları, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara 1985. DİA (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi), Türkiye diyanet vakfı yayınları, İstanbul 1995. Əbu Davud, Süleyman ibn Əşas ibn İshaq əl-Əzdi əs-Sicistani, “Kitabüs-sünən”, I-III, Darul-Qabləlis-Səqafətil-İslamiyyə, Ciddə 1998. Əhməd ibn Hənbəl, Əbu Abdullah əş-Şeybani, “Müsnəd”, I-IV, Misir 1949. İbn Həcər, Əbülfəzl Şəhabəddin əl-Əsqəlani, “Lisanül-mizan”, Beyrut 1971. İbn Xəlliqan, Əbul-Abbas Şəmsəddin Əhməd ibn Mühəmməd, “Vəfəyatül-əyan və ənbau ənbaiz-zaman”, Daru-sadir, Beyrut 1968. İbn Kəsir, Əbulfida İmadəddin İsmail ibn Ömər, “əl-Bidayə vən-nihayə”, Məktəbətül-Məarif, Beyrut 1981. İbn Mənzur, Cəmaləddin, “Lisanül-ərəb”, Daru-sadir, Beyrut h.1414. Kırca, Celal, “Kur’anve Modern İlimler”, Marifet Yayınları, İstanbul 1981. Müslim, Əbu Hüseyin əl-Qüşeyri ən-Nisaburi, “əl-Camiüs-səhih”, I-V, əl- Məktəbətül-İslamiyyə, Qahirə 1956. Razi, Fəxrəddin, “Məfatihül-qeyb”, Darül-Kutubil-İlmiyyə, Beyrut, 1990. Taslaman, Caner, “Evrim Teorisi Felsefe ve Tanrı”, İstanbul Yayınevi, İstanbul 2013. Uludağ, Süleyman, “Fahrettin Razi : hayatı, fikirleri, eserleri”, Kültür Bakanlığı, Ankara 1991. Yazır, Elmalılı Hamdi, “Hak Dini Kur’an Dili”, Eser Neşriyat, 1979. Zəhəbi, Əbu Abdullah, “Tarixül-İslam”, Darul-Kitabil-Ərəbiy, Beyrut 1990. İlk insanın yaradılması çərçivəsində Fəxrəddin Razi və Almalılı Həmdi Yazırın görüşlərinin müqayisəsi 53 XÜLASƏ Qurani-Kərimin bir çox ayəsində Hz. Adəm və onun zövcəsinin yaradılması haqqında xəbər verilir. Ancaq təfsirçilər bu yaradılmanın mahiyyəti barəsində ixtilafa düşmüşlər. Klassik və müasir təfsirçilər arasında da bu mövzuda böyük fikir ayrılığı mövcuddur. Fəxrəddin Razi klassik təfsirçilərin görkəmli nümayəndələrindən biri hesab edildiyi kimi, son dövrün böyük təfsirçilərindən biri də Almalılı Həmdi Yazır sayılır. Bu səbəbdən məqaləmizdə Qurani-Kərimdə Hz. Adəmin xəlq edilməsindən bəhs edən ayələr çərçivəsində bu iki təfsirçinin fikirlərini müqayisə etməyə çalışdıq. Eyni zamanda bu iki təfsirçinin görüşlərinin Darwinin “Təkamül nəzəriyyəsi” ilə örtüşübörtüşmədiyiniaraşdırdıq. Raziyə görə Allah Adəmi heç bir mərhələdən keçirmədən birbaşa torpaqdan yaratmışdır. Lakin Almalılı Adəmin müəyyən təkamül mərhələlərindən keçərək yaradıldığını irəli sürmüşdür. Almalılının bu nəzəriyyəsi Təkamül nəzəriyyəsindən fərqlənir. Belə ki, Darwininin irəli sürdüyü Təkamül nəzəriyyəsinə görə təkamül mərhələləri keçən insan və meymunların nəsli ortaq bir ataya dayanır. Ancaq Almalılı bu iddianı qəbul etməmiş və insanın Allahın iradəsi altında özünəməxsus bir təkamül prosesi keçərək kamil bir bəşər halına gəldiyini irəli sürmüşdür. SUMMARY There are some differences between classical and modern interpreters of Quran in explanation of verses about Prophet Adam`s creation in the Quran. Fakhraddin Razi is considered one of prominent representatives of classical interpreters and Almalili Hamdi Yazar is considered the modern interpreter. So, in this article we tried to compare the views of these two interpreters related to verses about Adam`s creation in Quran. In addition we examined whether the opinions of these two interpreters correspond with Darwin`s theory of evolution. According to Razi God created Adam from the soil without of any stages. But Almalili suggested that Adam was created through certain evolutionary stages and this stages are partly different from theory of evolution. Yüklə 3,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|