Microsoft Word fitopatogen sooon docx
Yüklə 268,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Göbələklərin hibridləşdirilməsi.
- Sürməli göbələklərin hibridləşməsi.
- Pas göbələklərinin hibridləşdirilməsi nin
- Natamam tsikili göbələklərin hibridləşməsi.
- Göbələklərin “vegetativ hibridləşməsi”
- Göbələklərin mutagenezi.
- Patogenlərin təyin edilməsi
- Patogenin biologiyasının öyrənilməsi
- Bitkilərin peyvənd üsulları
- Optimal qida mühitinin müəyyən edilməsi
- Torpaqda yaşayan fitopatogen göbələklərin ekologiyasının öyrənilməsi
- Kök ifrazlarının bitki rizosferasında göbələk cücərtilərinə təsirinin öyrənilməsi
- C.T.Ağayev, S.F.Cabbarov A.A.Hüseynova, N.K.Ağayeva
37
təcridlərin patogenliyindəki fərq haqqında fikir söyləyirlər. Göbələklərin hibridləşdirilməsi. Göbələk dəyişkənliyinin mümkün yollarından biri də onların qohum formalarının çarpaz- laşdırılmasıdır. Belə hibridləşdirmə heterotallizm halları ilə məh- dudlaşdırılır və ona görə də bəzi mukorlu, kisəli, sürməli və paslı göbələklərdə mümkündür. Keyfiyyətli yeni göbələk əmələ gəlməsi ilə nəticələnən çarpazlaşmaya, növdaxili göbələk formaları ya da onların fizioloji ümumiliyini itirməyən qohum növləri qadirdir. Fizioloji əlaqə cəhətindən uzaq növlər arasında hibridləşmə mümkün olmadığından, bir üsul kimi hibridləşmə müxtəlif göbə- lək formaları arasında qohumluq dərəcəsinin müəyyənləşdirilməsi üçün istifadə olunur. Növün digər amilləri ilə birlikdə hibridləşmə növün taksonomik yerinin, sərhəd və strukturunun müəyyən edil- məsi üçün yaxşı rol oynaya bilər.
nümayindəsinin misalında müşahidə edək. Onu ilkin (bazidisporla) və ikincili sporlarla da həyata keçirmək olar. Hər iki halda təcrid edilmiş bazidisporu, su suspenziyası ilə qarışdırmaq üsulu ilə əldə etmək olar. Steril Petri nimçəsinin qapağının içəri səthinə bir damcı həmin suspenziyadan çəkib mikraskop altında içərisindən yalnız bir bazidispor olanı ayrılır. Onu sonra kartoflu – qlükozalı aqar hissəciyi ilə qidalandırıb nimçələri termostatda inkubasiya edir, 5-6 gündən sonra isə cücərmiş bazidiasporlar inkişaf edən mitselilərlə birlikdə aqarlı sınaq borularına təkrar əkilir. Kartoflu – qlükozalı aqarda inkişaf zamanı monobazidiasporlu mühitlər ikincili sporidilər əmələ gətirirlər. Ikincili sporidilər arasında bir- ləşmə birincili sporidilərin birləşməsi kimi baş verir və Heltona əsasən, Tilletia cinsindən olan müxtəlif göbələk formalarında bu, onların cinsi uyğunluğunun göstəricisidir. İlkin sporidilərin (bazidiasporlar) dərəcəsi çox olmayacaq. Pas göbələklərinin hibridləşdirilməsinin özəlliyi onların obliqat parazitlik xüsusiyyəti olduğundan bütün manipulasiyaları- nın hamısı canlı bitkilər üzərində həyata keçir. Bu cür tədqiqatın uğuru ilk növbədə sınaqdan keçirilən pas formasında teleytospor- ların cücərmə prosesinin nə qədər mənimsənilməsindən asılıdır.
38
Sınaqda öz teleytosporlarının cücərmə sürəti və xarakteri ilə fərqlənən bir necə göbələk forması iştirak etdiyi üçün, tempera- turun kəskin surətdə müsbət və mənfiyə doğru dəyişməsi onları bazidiaspor əmələ gətirmək şərti ilə eyni anda cücərməyə məcbur edir.
Promitseldə 4 əmələ gəlmiş bazidiaspordan 2 əks cinsə mən- sub olduğu üçün əsas sahibin onlarla peyvəndi zamanı monoba- zidiasporlu spermaqoniyalı başcıqlar almaq vacibdir. Sonuncular lupa vasitəsilə yaxşı görünən bir damcı spermaqonial nektar ifraz edən yalnız bir spermaqoniya əmələ gətirirlər. Yalnız belə başcığın əks işarəli spermoqanial nektar ilə mayalanması zamanı onlarda esidisporlu esidilər inkişaf edəcək. Peyvənd metodu sınaqdan keçirilən əsas sahib bitkini rütubətli kameraya yerləşdirmək, yarpaqlardan mumlu ərpi silmək, pulivi- zatorla bitkiyə su çiləməkdən ibarətdir. Rütubətli kameraları hazırlamaq üçün ən yaxşı üsul, divarları içəridən nəmli filtirli kağız sərilmiş “Yarasa” tipli fənərlərin şü- şəsindən istifadə etmək və qapaq əvəzi isə icəri tərəfində su damcıları ilə cücərmiş teleytosporlu material bərkidilmiş Petri nimçələrinin qapağından istifadə etməkdir. Çoxlu sayda bazidia- spor və teleytosporlu material əmələ gətirən oxşar monoba- zidiasporlu başcıqlar əldə etmək üçün qapağı bitki üzərində 2-3 saat saxlamaq, sonra isə 10-12 saat ərzində qapağı növbəli olaraq yavaş çevirmək və onu içərisinə nəmli filtirli kağız sərilmiş adi qapaq ilə əvəz etmək lazımır. Bu üsulla peyvənd edilmiş esidial sahiblər 2 gün rütubətli kameralarda saxlanılır, sonra isə təcridli stasionara köçürülür. Yoluxma əlamətləri spermoqanial başcıqlar şəklində 5-7 gün- dən sonra əmələ gəlir. 6-cı gün lupanın köməkliyi ilə monobazidial sporlu başcıqlar müəyyən edilərək tuşdan dairələrlə işarələnərək nömrələnir, digər yoluxmuş yarpaqlar isə qoparılır. Monoba- zidialsporlu başcıqlar eyni yarpaq üzərində bir-birindən 0,4 sm məsafədə olmalıdırlar. 5-ci gündən tez olmamaqla çarpazlaşma aparmaq məsləhət görülmür, çünki, bu müddət ərzində çətin (monobazidiasporlu ol- 39
mayan) başcıqlarda esidilər formalaşmağa başlayır və mono- bazidialsporlu başcıqlar isə yetkinləşirlər. Çarpazlaşma manipulasiyasının özü, bir pas göbələyi forma- sında olan monobazidialsporlu başcıqların üzərinə nazik steril neştər köməkliyi ilə digər pas göbələyindəki bir neçə başcığın spermoqanial nektarının köçürülməsindən ibarətdir. Hər çarpaz- lasdırmadan öncə neştər spirtlə sterilizə edilməlidir. Sınaqdan keçirilən bitkilər sonra maksimal izolyasiya şə- raitində saxlanılırlar. Mayalandırılmış başcıqlarda esidilər əmələ gəlməyə başladığı andan etibarən izolyasiya evciklərinin dibinə nəmli kağız sərir ya da başqa yolla nəmləndirirlər ki, esidisporlar yaxşı ayrılsın və onları ayrı sınaq şüşələrində yığmaq olsun. Pas göbələyinin hibrid formasının patogenlik xüsusiyyətinin tətqiqi bir sıra dənli bitkiləri peyvənd etməklə həyata keçirilir. Öz aralarında uyğun gəlməyən pas göbələklərinin çarpazlaş- dırılması zamanı esidilər əmələ gəlmir və ya əmələ gəlmiş esidilərdəki esidiasporlar yetişmək qabiliyyətinə malik olmur, yaxud esidilər ümumiyyətlə cücərmir (açılmır).
rilən göbələyin hər ştammından hazırlanan suspenziya damcısını steril pipet köməkliyi ilə steri şüşə şpatellə sürtmək yolu ilə qazon hazırlamaq üçün Petri nimçələrindəki aqarlı mühitə yerləşdirirlər. Bu pipetdəki suspenziya damcısını halqa dəliklərindən birinə yerləşdirirlər. Bu manipulasiyaları sonrakı hər bir ştamla həyata keçirirlər. Qazonların miqdarı içərisində fərqli ştam suspenziyaları olan quyuların miqdarına uyğun gəlməlidir.Sonra tikanlı replika- toru üzərindəki spirti yandırmaqla sterilizə edib, Petri nimçələrində olan aqarlı halqaların içərisinə (göbələk qazonu olmadan) yerləş- dirmək yolu ilə soyudur və yalnız bundan sonra replikator halqa üzərinə elə hesabla yerləşdirilir ki, hər bir tikan hər hansı bir suspenziyalı quyunun içərisində olsun. Yalnız bütün bunlardan sonra replikatorun bütün tikanları hər hansı bir göbələk ştammına toxunur.Bu yolla içərisində bir göbələk ştammı qazonu olan bir Petri nimçəsində təcrübədə iştirak edən bütün digər ştammlar da yerləşdirilir. Müxtəlif cinsli işarəli ştamların Petri nimçəsində
40
yerləşdirilməsi zamanı təcrübədən keçirilən göbələyin kisəli mərhələsinin əmələ gəlməsi mümkündür. Sayılan manipulasiya- ların hamısını sınaqdan keçirilən göbələyin hər ştammına qarşı hər dəfə replikatoru sterilizə etmək şərti ilə təkrar edilir.
plazmaqamiya əmələ gəlib karioqamiya əmələ gəlmədiyi zaman hif anastamozu vasitəsilə həyata keçirilir. Yenə də, belə hibrid- ləşmə nəticəsində irsən dəyişmiş hibridlər əmələ gəlir. Bu hal heterokarioz adı ilə tanınır, alınan hibridlər isə heterokarionlar adlandırılır. Çox zaman anastamozlar artıq cücərmiş kanidi budaqları arasında müşahidə olunur. Mayalanmış budaqdan yetişən mitselidə yüksək inkişaf müsahidə edildiyi zaman digər budaqlar məhv olur. Bununla yanaşı böyük mitseli hifləri arasında da anastamozlar olur. Həqiqi cinsi prosesdə olduğu kimi, qohum çarpazlaşma kom- panentləri ilə çox asan anastamoz baş verir. Əksinə, heterokarioz kompanentlərinin öz aralarındakı genetik fərqləri nə qədər çox olarsa, heterokarionlar bir o qədər çətin əmələ gəlir, amma buna baxmayaraq onlar valideyn formalarından bir o qədər fərqlənmir. Təcrübədə heterokarioz steril şəraitdə bir damcı içərisində olan iki müxtəlif göbələk formasının tək konidilərini yetişdirməklə həyata keçirirlir. Bunun üçün sporların təcrid edilməsi, onların cücərmə prosesi və budaqların anastamozlarının inkişafına nəzarət mikraskop altında edilir. Sonra əldə edilən heterokarion steril aqar hissəciyi ilə yedizdirilir və bütünlüklə sınaq borusuna və ya Petri nimçəsinə əkilir. Bu zaman fərqli nüvələrin müxtəlif mitseli hissə- ciklərinə düşməsini güman edərək əldə edilən mühitdən hiflərin yuxarı hissələrini təcrid edib onlar əkilir. Daha dəqiq nəticələrin əldə edilməsi üçün vegetativ hibridləşmə təcrübələri maksimal təkrarda həyata keçirilir. Vegetativ hibridləşməni təkcə natamam göbələklərdə deyil, həm də pas göbələklərinin diploidli uredosporlu cücərtilərində də yerinə yetirmək mümkündür. Göbələklərin mutagenezi. Göbələklərdə mutagenez onlara 41
bir sıra amilin əsasəndə, ultrabənövşəyi ya da bir başa günəş şüalarının təsiri, radioaktiv şüalanmanın, etilen – imin tipli güclü təsir edən kimyəvi reaktivlərin, ya da substrata bəzi bakteriyaların ölü mühitlərini əlavə edilməsinin və s. təsiri nəticəsində əmələ gələ bilər.
Güclü təsir edən amillərin bir çoxu kimi, bu mutagenlər az dərəcədə təcrübəli orqanizmlərin inkişafını stimulizə edə, orta dərəcədə onları yora, güclü dərəcədə isə öldürə bilər. Təcrübə aparılan populasiya ərazisindəki nümunələrin hamısı mutagenlərin təsirini heç də eyni qəbul edilmir. Bəziləri hətta məhvedici dozada sağ qalaraq mutasiya dəyişkənliklərinə məruz qalmırlar. Əldə edilən mutantları təkrar əkərək yeni əmələ gəlmiş əlamət və xüsusiyyətlərin sonrakı əkin proseslərində stabilliyini yoxlayır, onları morfoloji – mühitin əlamətləri və patogenlik xüsusiyyətləri nöqteyi nəzərindən yuxarıda qeyd edilən adi üsullarla tətqiq edilir. 42
1.
спец. вузов.) М: Высшая школа, 1980, 293 с. 2.
// Защита и карантин растений. 2009, № 9, с. 34-36. 3.
Литература» 1953, 531 с. 4.
Ф.Шоймоши, И.Вереш, С.В.Васильевой / под. ред. Горленко М.: Колос, 1974, 343 с. 5.
сред для выделения почвенных грибов // Биологические науки, 1970, №1, с. 123. 6.
в борьбе с фитопатогенными грибами // Защита и карантин растений. 2006, №7, с. 29. 7.
тальному изучению фитопатогенных грибов. ВИЗР, Ленинград, 1976, 64 с.
43
Giriş............................................................................................. 3 Patogenlərin təyin edilməsi....................................................... 6 Rütubətli kameralar.................................................................. 7
Göbələklərin qışlama üçün qoyulması..................................... 14 Patogenin biologiyasının öyrənilməsi....................................... 15
Göbələyin inkişaf dövrünün öyrənilməsi................................. 15 Göbələklərin ixtisaslaşmasının öyrənilməsi............................. 17 Təcrübələr üçün bitkilərin hazırlanması................................. 19
Peyvəndin hazırlanması............................................................ 21 Peyvəndin həyat qabiliyyətinin yoxlanılması........................... 23 Bitkilərin peyvənd üsulları........................................................ 25
Çiçək və zoğların peyvənd edilməsi......................................... 26 Toxumların peyvənd edilməsi................................................... 26 Budaq və yarpaqların peyvənd edilməsi................................... 27 Ağac bitkilərinin budaqlarının peyvənd edilməsi..................... 28 Bitkilərin torpaq vasitəsi ilə peyvənd edilməsi......................... 29 Peyvənd etmənin nəticələrinin qeydiyyatı................................ 29
31
Kardinal temperaturun müəyyənləşdirilməsi............................ 32
Torpaqda yaşayan fitopatogen göbələklərin ekologiyasının öyrənilməsi..................................................................................
32 Torpağın funqistaziyasının A.S.Dasenkoya görə müəyyən edilməsi........................................................................................
33 Kök ifrazlarının bitki rizosferasında göbələk cücərtilərinə təsirinin öyrənilməsi...................................................................
34 Göbələklərin növdaxili dəyişkənliyinin öyrənilməsi .............. 34 Genotipik dəyişkənlik............................................................ 34 Göbələklərin monosporlu tətqiqi........................................... 35
Coğrafi dəyişkənliyin öyrənilməsi......................................... 36 Göbələklərin hibridləşdirilməsi............................................. 37 Sürməli göbələklərin hibridləşdirilməsi................................. 37
Pas göbələklərinin hibridləşdirilməsi..................................... 37 Natamam tsikli göbələklərin hibridləşməsi........................... 39 Göbələklərin “vegetativ hibridləşməsi”................................. 40
Göbələklərin mutagenezi....................................................... 40
Ədəbiyyat.................................................................................... 42
44
C.T.Ağayev, S.F.Cabbarov A.A.Hüseynova, N.K.Ağayeva
EKSPERİMENTAL ÖYRƏNİLMƏSİ ÜSULLARI (Metodik göstəriş)
Bakı – “Müəllim” – 2017
“Müəllim” nəşriyyatında çap olunmuşdur. Çapa imzalanmışdır 31.05.2017. Sifariş 46. Kağız formatı 60 84
1/16 . Şərti 3,0 ç.v. Sayı 100. Yüklə 268,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|