Microsoft Word fitopatogen sooon docx
Yüklə 268,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Göbələklərin ixtisaslaşmasının öyrənilməsi
16
tərkibinə işarə edir. Məhz buna görə, Elsinoe kisəli mərhələsini əmələ gətirən göbələklər p. Gloeosporiumdan Sphacelomaya ayrılır. Kisəli göbələklərin inkişaf dövründə eyni yaxud oxşar konidial spor daşıyanının olması da, onlar arasındakı əlaqəni sübut edir. Belə göbələklərə, pp.Clavicepa və Epichloe öz Sphacelia tipli konidi mərhələləri də aiddir. Parazit göbələyin inkişaf dövrünü bilməmək, ona müvafiq mübarizə tədbirlərini əsaslandırmağa maneəçilik törədir və xəs- təliyin yalnış diaqnostikasına səbəb ola bilər. Təkçə onu qeyd etmək kifayətdir ki, xəstəliyin düzgün diaqnostikası üçün əlavə tədbirlər olmadan, xəstə bitkidə yalnız sklerosiyaların müəyyən olunması, bu xəstəliyin Sclerotium cinsi göbələyi tərəfindən törədildiyi nəticəsinə gətirib çıxarır. Amma bu sklerosiyalar, heç olmasa adi rütubətli kamerada yetişdirdikdə belə, bir neçə gündən sonra məlum olur ki, həqiqətdə patogen Typhula, Sclerotinia-ya yaxud da Botrytis cinsinə aiddir. Bir çox mədəni və yabanı bitkilərdə quru çürümə əmələ gətirən Sclerotium bataticola Taub. göbələyini bəzi tədqiqatçılar
oxşarlığı yoxdur belə ki, inkişaf dövründə o, bəzi bitkilərdə Makrophomina (M. phaseoli Ashby) cinsinə aid piknidial mərhələ əmələ gətirirlər, bəzən sonradan Physalespora tipinə aid kisəli spor əmələ gətirirlər. Özünəməxsus hif və yalançı sklerosiyalarının olması ilə xarakterizə olunan Rhizoctonia cinsinə aid olan göbələklər, sonradan Pellicularia (Hypochnus, Corticium) yaxud
Parazit göbələyin inkişaf dövrünü tam müəyyən etmək üçün, təbii şəraitdə göbələklərin mikroskopik müşahidələrinin daimi ardıcıllıqla aparılması vacibdir. Amma, bəzi hallarda yuxarıda qeyd edilən, obyeklərin rütubətli kameralara, qışlamaq üçün Kleban kasetlərinə qoyulması, şüşə slaydların yuxarı hissəsinə qleserinli jelotin çəkərək müşahidə aparılan obyektlərdən müxtəlif istiqamətlərdə və müxtəlif hündürlükdə müəyyən məsafədə qoy- maqla onda toplanan sporların yay vaxtının müəyyən olunması
17
üsullardan istifadə etmək də xeyirlidir. Bu həm də, bitkilərdə ilkin kimyəvi işlərin aparılması üçün xəbərdarlıq və vegetativ mövsüm ərzində göbələkdə olan nəsil artımının ortaya çıxarılması üçün vacibdir. Açıq sahələrdə aparılan müşahidələrin nəticələrinin düzgün- lüyü haqqında şübhələr yaranırsa, onda onları, xüsusi təcrübələrlə yoxlamaq lazımdır. Beləliklə, yeni konidial, kisəli ya da bazidial spor əmələ gətirən göbələk əldə etdiyimiz zaman, müvafiq spor daşıyıcılı ilkin göbələk mühitinin növünü almaq üçün onları qidalı mühitdə əkmək, yaxud da, bu xəstəliyin xarakterik əlamətlərini və patogenin öz ilkin formasını əldə etmək üçün, sağlam bitkiləri peyvənd etmək olar.
Xəstəlik törədən müəyyən bir göbələyin yoluxdurduğu bit- kilərin növ tərkibinin öyrənilməsi vacibdir. Ilk növbədə bu, birbaşa praktik maraq doğurur, çünki fitopatoloq əsas bitkidən başqa daha hansı bitkilərin bu göbələyə daha tez və asan yoluxaraq təbiətdə xəstəlik infeksiyalarının mənbəyi rolunu oynadığını bilməlidir. Bu, əsasən, pas göbələklərinin aralıq sahiblərinə, mədəni bitkilərin yaxınlığında bitən alaq otlarına aiddir. Xəstəlik törədicisinin bitkinin yoluxdurmasını bildikdə, davamlı sortların və növlərin seçilməsi və müəyyən edilməsi mümkündür. İxtisaslaşmış formaların, fiziki və coğrafi rasaların, biotiplərin və başqa növdaxili müxtəlifliyin ortaya çıxartması mümkündür. Bu istiqamətdəki təcrübələr, davamlı növləri, mədəni bitkilərin növ müxtəlifliyini ortaya çıxartmağa və nəhayət, ixtisaslaşmanın xarakteri ilə sıx əlaqədar olan göbələyin parazitlik dərəcəsi barədə mühakimə yürütməyə imkan verir. Bundan əlavə, parazitin ixtisaslaşmasının xarakterini öyrən- məklə həmin parazit göbələyə qarşı mübarizə üsul və vasitələrini əsaslandırmaq olar. Göbələklərin ixtisaslaşması geniş, məhdudiyyətsiz ola bilər. Saprofit və fakultativ parazitlər Rhizoctonia, Sclerotinia, Verti-
18
xarakterikdir. Fəsillər, cinslər, konkret bitki növləri ilə məhdud- laşan ixtisaslaşma fakultativ saprofit göbələk növlərini (sürmə göbələkləri, Phytophthora və s.) üçün xarakterikdir. Mədəni bitkilərin növlərinə, növ müxtəlifliklərinə və cinslərinə alışmış olan patogenlər üçün xarakterik olan dar ixtisaslaşma, obliqat parazit göbələklərə (Perenospora cinsi, Pas göbələkləri, unlu şeh göbələkləri) xas xüsusiyyətdir. Göbələk ixtisaslaşmalarının müəyyən olunması üçün, təbiətdə onlar üzərində müşahidə aparmaq lazımdır. Bəzən təcrübələrlə əldə olunan nəticələr, sahədə müşahidə olunan hallara uyğun gəlmir. Əksər hallarda oranjeriyalarda ya da laboratoriyalardakı təcrübələrdə yoluxan növlərin və bitki nümunələrinin sayı, hətta yoluxma dərəcəsi də, təbii haldakılardan yüksək olur. Bitkilərin bu və ya digər göbələklərlə peyvənd edilməsi ilə süni yoluxdurulması bu və ya digər bitkini yoluxdurmanın patensial imkanını göstərə bilər.
Təbii halda bitki üzərində xəstəlik törədicisi aşkar olunduğu zaman, onun yaxınlığında bitən bitkilərə diqqətlə müainə edilməli, xəstə orqanlara baxış keçirdilməlidir. Məsələn, ayrıqotunun Pas xəstəliyi – Puccinia persistens Plowr. Yarpaqda aşkar edildiyi zaman, ayrıqotunun ətrafında bitən paslanmanın urido ya da esidisporlarını daşıyan başqa hansı bitkilərin olduğuna baxmaq və təyin etmək lazımdır. Əgər, esidisporlar digər bitkilərdə müəyyən olunursa ayrıqotuna pas xəstəliyi, özündə esidisporları daşıyan Thalictrum angustifolium – bitkisindən keçmişdir. Eyni fəsilədən, cinsdən ya da növdən olan yaxın qohumluq əlaqəsində olan bitkilərə xüsusi diqqət yetirmək lazımdır. Belə ki, taxıl bitkisində göbələk aşkar olunduğunda, yaxınliğda bitən digər taxıl növlərini müayinə etmək lazımdır. Bu yolla müəyyən olunur ki, həm buğda, həm də çovdar bitkisində ayrı müstəqil bir növ kimi qəbul edilən göbələk (buğdada Pyr. tritici-vulgaris Nisikado və çovdarda Pyr.secalis Whit. et Dicks.) əslində sürünən ayrıqotunda olan Pyrenophora tritici-repentis Drechs. göbələyidir. Lakin, təbiətdəki müşahidələr zanamı yaranan ehtimalların Yüklə 268,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|