Microsoft Word fm idar?Etm? M?Diniyy?Ti 2013. doc

Fuad Məmmədov

 

 

72

mal idarəetmə  mədəniyyətini seçmədə maraqlıdır. Bu baxımdan, qədim 

dövrlərdən bizim günlərədək müxtəlif ölkələrin idarəetmə tarixini, onun 

əsas nailiyyətlərini, qanunauyğunluqları və xüsusiyyətlərini bilmək, üstün-

lüklərini və nöqsanlarını qiymətləndirmək - bütün dünyada idarəetmə mə-

dəniyyətinin inkişafına, məqsədlərin və prioritetlərin, strategiya və texnolo-

giyaların, insan münasibətləri mədəniyyətinin, zamanın tələblərinə  və  cə-

miyyətin gözləmələrinə cavab verən idarəçilik üslubunun təkmilləşdirilmə-

sinə kömək edəcək.        

Aydın olur ki, orta əsrlər üçün xarakterik olan “maariflənmiş imtiyazlı 

elita və cahil xalq” siyasi modeli effektiv dövlət idarəçiliyini və demokratik 

cəmiyyətin sabit inkişafını, ləyaqətli həyat tərzini, sülhü və  vətəndaşların 

sosial təhlükəsizliyini təmin edə bilməz. Müasir demokratik dövlətin mütə-

rəqqi rəqabət qabiliyyətli inkişafını təmin etmək üçün dünya elmi və texno-

logiyasının ən yeni nailiyyətlərinə əsaslanan keyfiyyətli təhsil, habelə müəs-

sisə  və  təşkilat kollektivlərinin, ölkə  əhalisinin müxtəlif kateqoriyalarının 

permanent kulturoloji maarifləndirilməsi  zəruridir. Elmi biliklər üzərində 

qurulmuş  təhsil və maarif humanist tərbiyə ilə  vəhdətdə insanın inkişafı, 

daha yeni-yeni həyat mənbələrinin axtarılması və tapılması, insanların rifa-

hının yüksəldilməsi üçün geniş imkanlar açır. Bu baxımdan, daxili və xarici 

dəyişikliklər və çağırışlar şəraitində lokal, regional, dövlət və qlobal səviy-

yədə effektiv idarəetmə üçün universal kulturoloji və xüsusi elmi biliklərə 

və innovativ idarəetmə texnologiyalarına malik olan şəxsiyyət və liderlərin 

yaxşı  təhsili və yenidən hazırlığı  böyük  əhəmiyyət daşıyır.  Кulturologiya 

elminin nailiyyətlərinə  əsaslanan kulturoloji təhsil bu gün şəxsiyyətin və 

cəmiyyətin intellektual, etik və idarəetmə mədəniyyətinin inkişaf etdirilmə-

sinin ən effektiv metodudur.  

XX  əsrin ikinci yarısında, ingilis sosioloqu Mitçel Yanqın nəzəriyyəsi 

və Harvard universitetinin professoru Daniel Bellanın “postsənaye cəmiy-

yəti” konsepsiyası  əsasında,  dövlət idarəçiliyində  (praktikada çətin həyata 

keçirilən)  meritokratik  (meritokratiya – istedadlıların hakimiyyəti)  prinsip 

ifadə edildi. Meritokratiya - hakimiyyətin daha istedadlı, zəkalı insanlar, ix-

tisaslı mütəxəssislər tərəfindən həyata keçirilməsini nəzərdə tutur ki, onla-

rın qabiliyyət və nailiyyətlərinin düzgün qiymətləndirilməsi və istifadəsin-

dən ictimai inkişaf müvəffəqiyyətləri daha çox asılıdır. Bu zaman hakimiy-

yət iyerarxiyası  şəxsiyyət və liderlərin keyfiyyətləri ilə düz mütənasib ol-

malıdır. Şəxsiyyətin, onun həm intellekti, həm də özünüreallaşdırma qabi-

liyyəti ilə şərtlənən xidmətlərinin qiymətləndirilməsi üçün M.Yanq tərəfin-

dən xidmətlərin insan intellekti və nailiyyətlərinin cəminə uyğun olan “xid-

mətlər formulu” təklif edilmişdir. Meritokratiya prinsiplərinə uyğun olaraq, 

insanların sosial bərabərsizliyinə, fərqli sosial statusuna və şəxsiyyətin mü-

---

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

73

əyyən imtiyazlarına bəraət - sosial mənşə, irq, etnik mənsubiyyət, dini eti-

qad və ya doğulduğu yer deyil, qabiliyyətləri, bilikləri və bacarığı, şəxsi na-

iliyyətləri, sosial tərəqqiyə hər kəsin töhfəsi ilə şərtlənən cəmiyyət qarşısın-

dakı xidmətləri olmalıdir. Meritokratik model ona əsaslanır ki, vəzifə  nə 

qədər yüksək olarsa, onu bir o qədər universal kulturoloji və xüsusi biliklə-

rə malik daha ağıllı, qabiliyyətli və təhsilli insanlar tutmalıdırlar. Hərçənd 

ki, belə insanların keyfiyyət ölçülərinin obyektiv qiymətləndirilməsinin 

problematikliyi səbəbindən praktikada bu ideal prinsip çətin həyata keçən-

dir, onu milli mənafeyə cavab verən effektiv idarəetməyə çatma maraqla-

rında istifadə etmək vacibdir.  

“Elitarizmi” siyasi demokratiya və sosial ədalət ideyası ilə birləşdirərək, 

Mitçel Yanq, Daniyel Bel, Con Adair və bir çox başqa müəlliflər deyirlər ki, 

“biliklər cəmiyyəti” şəraitində hakimiyyət yeganə effektiv, rəqabət qabiliy-

yətli siyasi, sosial, iqtisadi idarəetməyə malik intellektual elitaya məxsus 

olmalıdır. D. Bellanın elita tipologiyasına uyğun olaraq, onlar güman edir-

lər ki, aristokrat “qan elitası” və kapitalist “zənginlik elitası” tiplərini ardıcıl 

olaraq aradan qaldıran dünya sivilizasiyası inamla, arxasında gələcəyin dur-

duğu, tarixən qaçılmaz “biliklər elitası”na doğru gedir.  

Bununla belə, sivilizasiyalı cəmiyyət, insanların layiqli həyatı üçün zə-

ruri olan sosial ədalət, hüquq və humanizm, sosial rifah kimi ruhi mədəniy-

yətin siyasi prioritetlərindən kənarda qurula bilməz.  Daniya alimlərinin 

xoşbəxtlik amillərinin təhlilinə  həsr olunmuş  tədqiqatları  maraqlıdır. Belə 

ki, Daniya Mədəniyyət İnstitutunun direktoru Rikke Helis daniyalıların əsas 

xoşbəxtlik amilləri kimi: abad həyatın sabitliyini, əhalinin daha yüksək so-

sial bərabərliyini, xoşbəxtliyin səviyyəsini azaldan həsəd hissinin, korrupsi-

yanın olmamasını, yoxsulların minimal səviyyəsini, vətəndaşların azadlığı-

nı və hüquqi mühafizəsini, ictimai təşkilatların fəaliyyətində vətəndaşların 

iştirakını və başqalarını göstərirlər. O da əhəmiyyətlidir ki, Daniya, Norveç, 

Kanada və bir çox digər demokratik ölkələrdə varlılar əsas əhali kütləsin-

dən davranış  nəzakəti və sosial etika ilə  fərqlənməklə seçilmirlər, burada 

böyük xidmət cəmiyyətin ruhi mədəniyyətinə, o cümlədən, yüksək dövlət 

idarəçiliyi mədəniyyətinə məxsusdur. 

Müəllif tərəfindən dünyanın bir sıra aparıcı demokratik ölkələrinin inzi-

bati-dövlət, iqtisadi və sosial idarəetmə  təcrübəsi və  ən effektiv modelləri 

öyrənilmişdir. Belə maraq onunla şərtlənir ki, demokratik ölkələrdə idarəet-

mə tarixi və nəzəriyyəsi sahəsində vətəndaşların kulturoloji biliklərinin ge-

nişləndirilməsi və dərinləşdirilməsi demokratik cəmiyyət və hüquqi dövlət 

quran ölkələrdə idarəetmə mədəniyyətinin təkmilləşdirilməsinə kömək edə-

cəkdir. Qərb ölkələrinin təcrübəsi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə inzibati 

dövlət fəaliyyəti, hazırlığı, harmonik inkişaf və müxtəlif səviyyəli şəxsiyyət 

---