Microsoft Word fm idar?Etm? M?Diniyy?Ti 2013. doc

Fuad Məmmədov

 

 

70



 Aktual idarəetmə problemlərinin elmi-tədqiqat məsələlərinə inzi-

bati-dövlət müəssisələrinin qeyri-qənaətbəxş diqqəti.  



 Nəzəri tədqiqatların yerli şəraitdən ayrı düşməsi.  



 Məxfiliyə aludəçilik və tədqiqatların aparılması üçün sərbəst mə-

lumat vermə məhdudiyyəti.  

 Dövlətin, sosial və iqtisadi inkişafın bu və bir çox digər mürəkkəb 

problemlərinin uğurlu həlli,  kulturologiya və demokratik idarəetmə  mədə-

niyyətinin tələbələr və bütün səviyyələrdə məmurlar tərəfindən dərindən öy-

rənilməsinin müasir demokratik dövlətlər üçün həyati vacibliyini şərtləndi-

rir. Liderlərin, effektiv idarəetmənin nəzəriyyə və praktikasını, dünya mə-

dəniyyəti və sivilizasiyasının tarixi inkişaf təcrübəsini ciddi olaraq bilməsi-

ni nəzərdə tutan demokratik idarəetmə mədəniyyətinə interaktiv öyrədilməsi, 

onlar tərəfindən sistemli kulturoloji təfəkkürün mənimsənilməsi müasir ef-

fektiv idarəetmənin mühüm şərtidir. Alimlər zənn edirlər ki, insanı demok-

ratik idarəçilik mədəniyyətinə, lider üçün zəruri olan vərdişlərə yiyələndir-

mədən, rəhbər vəzifəyə qoymaq sosial baxımdan ədalətsiz və mənəviyyat-

sız addımdır. Təlim kurslarını  fəaliyyət sahəsinin xarakter və  tələblərinə 

uyğunlaşdıraraq, ali rəhbər işçilər də daxil olmaqla, bütün səviyyələrdə li-

derlərin hazırlanmasının həyata kеçirilməsi zəruridir. Bu zaman yalnız indi-

ki deyil, qarşısını almaq lazım olacaq dəyişikliklər və çağırışları proqnoz-

laşdıraraq, perspektiv tələbləri də nəzərə almaq vacibdir.  

Dünya sivilizasiyasının tarixi göstərir ki, maddi rifah istehsalçılarının, 

iqtisadiyyatın səmərəli inkişafı və sosial tərəqqi keyfiyyətinin başlıca mən-

bəyi təbii ehtiyatlarda yox, insanın əqli inkişafındadır. Bu, iqtisadiyyatı in-

san kapitalının özəyi olan intellektual mədəniyyətə əsaslanmış Böyük Bri-

taniya, Yaponiya kimi ada dövlətlərinin inkişaf təcrübəsi, həmçinin ABŞ, 

Almaniya, İsrail, Honkonq, Sinqapur və bir sıra digər ölkələrin təcrübəsi ilə 

təsdiqlənir. Dövlət idarəçiliyi sahəsində də, inkişafın başlıca mənbəyi kimi 

intellektual mədəniyyətin  əhəmiyyətini həddindən artiq qiymətləndirmək 

çətindir. İnkişaf edən ölkələrdə dövlət quruculuğu və müasir idarəetmə mə-

dəniyyəti mərhələsinin əsas xüsusiyyəti onun effektivliyi üçün vəziyyət, və-

zifə hakimliyi deyil, insanın irsi mədəni keyfiyyətləri və intellektual mədə-

niyyəti, elmi əsaslandırılmış biliklərinin üstünlüyü ilə şərtlənən yüksək şəx-

siyyət  mədəniyyəti hakimliyidir.  

Müasir dünyada elmi biliklərin inkişafı  dövlət idarəçiliyi mədəniyyəti 

qarşısında yüksək tələblər qoyur. Özündə  bəşəriyyətin inkişaf təcrübəsini, 

təbiətin dərk edilməsini, yeni kəşfləri, dünya mədəniyyəti və sivilizasiya-

sındakı dialektik dəyişiklikləri əks etdirən əsas uğurlu idarəçilik şərti – uni-

versal kulturoloji biliklərin mənimsənilməsidir. Bunlara - tarix və fəlsəfəni, 

təbiyyat və texniki elmləri, innovativ texnologiyaları, siyasət və iqtisadiy-

---

İdarəetmə mədəniyyəti 

 

71

yatı, hüquq və etikanı, psixologiya və sosiologiyanı, pedaqoqika və təhsili, 

diplomatiya və dinşünaslğı, incəsənət və  mədəni irsi, tibb və ekologiyanı, 

turizm və KİV-ni, məişət və sosial mədəniyyəti, parlamentarizm mədəniy-

yətini, milli və beynəlxalq idarəetməni,  əhalinin və  bəşəriyyətin qlobal 

problemləri sahəsindəki nailiyyətləri aid etmək lazımdır. Bu biliklər mürək-

kəb problem və situasiyaları düzgün anlamağa və qiymətləndirməyə, lazımi 

metod və texnologiyaların seçilməsinə, effektiv qərarların qəbul edilməsinə 

imkan verir. Vətənin və dünya mədəniyyəti nailiyyətlərinin mahiyyətini, 

xüsusiyyətlərini, tarixini bilmək, ictimai inkişafın tələbatını, qanun və tex-

nologiyalarını düzgün anlamaq, faktların, hadisələrin və insanların düzgün 

qiymətləndirilmə bacarığı yalnız siyasətçi və idarəçilər üçün deyil, həm də 

hər bir mədəni insan üçün norma olmalıdır. Bu, idarəetmə obyektləri və 

subyektləri arasında daha yaxşı qarşılıqlı anlaşmaya, onların münasibətləri-

nin harmonizasiyasına yardım edəcəkdir.  Universal kulturoloji biliklərin 

nüfuzunun artması onunla şərtlənir ki, idarəetməyə kulturoloji yanaşma - 

bir çox idarəetmə nəzəriyyələrini, qoyulmuş məsələləri daha yaxşı həll et-

məyə kömək edən dinamik universal konsepsiyada sintezləşdirməyə imkan 

verir. O, milli maraqların və Vətənə xidmətin prioritet prinsiplərinin dəyiş-

məzliyi ilə yanaşı, zamanın tələblərindən və ölkənin real inkişaf şəraitindən 

asılı olaraq, siyasəti və idarəetmə texnologiyalarını konkretləşdirməyə  və 

korrektə etməyə kömək edir. Sistemli kulturoloji yanaşma - mədəniyyətlə-

rin harmonizasiyası  və maraqların razılaşdırılmasına  əsaslanan beynəlxalq 

səviyyəli qərarlar üçün də o qədər effektivdir.  

İdarəetmə mədəniyyətinin fundamental əsasını idarəçilik elmi, xüsusən, 

dövlət idarəçiliyi nəzəriyyəsi təşkil edir. Bütün səviyyələrdə liderlərin ida-

rəetmə mədəniyyətinə başlıca tələb ondan ibarətdir ki, rəhbər zəruri kultu-

roloji və xüsusi biliklərə və səmərəli idarəetmə qabiliyyətinə malik olmalı, 

həmçinin düzgün insan olmalıdır ki, bu çox vacibdir. Müasir elmin imkan-

larını və nailiyyətlərini lazımınca qiymətləndirməyən səmərəsiz dövlət ida-

rəçiliyi bağışlanmaz vaxt itkisinə, özünü doğrultmayan, bəzən isə əvəzedil-

məz insan, maliyyə və xammal ehtiyatlarının israfına aparır. Səmərəsiz ida-

rəçiliyin, idarə edənlərə və hakim elitaya münasıbətdə inqilablarla və zora-

kılıqlarla ifadə olunan xalq narazılığını stimullaşdırdığı zamanlara aid tarix 

bizə çoxlu nümunələr verir. Pozitiv idarəetmə modellərinin başa düşülməsi 

kimi, bu səhvlərdən nəticə çıxarılması da siyasətçilərin, məmurların və xal-

qın ümumi maraqlarına cavab verən davamlı inkişaf, tərəqqi və firavanlığı 

təmin edən idarəetmə mədəniyyətinin məntiqi və psixoloji mexanizmlərini 

daha yaxşı anlamağa imkan verir. Hər bir dövlət başçısı, siyasətçi və  mə-

mur, rəhbər və lider harmonik və təhlükəsiz ictimai münasibətləri, cəmiy-

yətin sosial tərəqqisini, məhsuldar beynəlxalq fəaliyyəti təmin edən ən opti-

---