Microsoft Word Fuad-magistr-yenii doc
Yüklə 1,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
13
Üzən faiz dərəcəli qiymətli kağızlara adi səhmlər, üzən faizli istiqrazlar aiddir. Qəti müəyyən olunmuş faiz dərəcəli qiymətli kağızlara imtiyazlı səhmlər, veksellər, depozit və əmanət sertifikatları qəti müəyyən olunmuş faiz dərəcəli istiqrazlar aiddir.
Daimi gəlirli qiymətli kağızlara səhmlər, orta və uzunmüddətli istiqrazlar aiddir. Birdəfəlik gəlirli qiymətli kağızlara veksellər, depozit və əmanət sertifikatları aiddir.
nvestisiya qiymətli kağızları kapital yatırımları obyekti kimi nəzərdə tutulur. Bunlara səhmlər, istiqrazlar, fyüçers müqavilələri, opsionlar aid edilir. Qeyri- investisiya qiymətli kağızları isə əmtəə və digər bazarlarda pul hesablaşmalarına xidmət edir. Bunlara veksellər, çeklər, konossamentlər aid edilir.
Müddətsiz qiymətli kağızların tədavüldə olma müddəti reqlamentləşdirilmir, onlar “ömürlükdür”. Müddətli qiymətli kağızlar tədavülə buraxılarkən müəyyən edilmiş vaxt ərzində əhəmiyyət kəsb edirlər. Bu kağızlar qısamüddətli, ortamüddətli və uzunmüddətli olmaqla qruplara bölünür.
Adlı qiymətli kağızlar konkret şəxsin adına olur. Bu qiymətli kağızlar üzrə hüquqların bir tərəfdən başqa tərəfə keçməsi əvvəlcədən müəyyən edilmiş şərtlərlə nvestisiya qiymətli kağızları Qeyri-investisiya qiymətli kağızları Tətbiq məqsədi Sahiblik qaydası Adlı qiymətli kağızlar Təqdimatlı qiymətli kağızlar Orderli qiymətli kağızlar Tədavül müddəti Müddətsiz qiymətli kağızlar Qısamüddətli qiymətli kağızlar Orta və uzun müddətli qiymətli kağızlar Daimi gəlirli qiymətli kağızlar Birdəfəlik gəlirli qiymətli kağızlar Gəlirin ödənilmə forması
14
məhdudlaşdırılır. Təqdimatlı qiymətli kağız növləri bir şəxsdən digərinə sərbəst şə kildə keçə bilər, bu açıq bazarda alqı-satqı əməliyyatları şəraitində baş verir. Orderli qiymətli kağızlar isə ilk alıcının adına buraxılsa da, onlar üzrə hüquqlar sənədin blankı üzərində ötürmə qeydi, yəni indossomentə əsasən digər şəxslərə keçə bilər.
Tədavül edən qiymətli kağızlar bazarda sərbəst tədavül edir, alınıb-satılır. Tədavül etməyən qiymətli kağızlar bazarda ya məhdudiyyətlərlə tədavül edir, ya da heç tədavül etmir. Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinin Qiymətli kağızlar fəslinə (54-cü fəsil) əsasən əsas qiymətli kağızlar kimi səhm və investisiyalar çıxış edir ki, bunlara da bəzən fond qiymətli kağızlar da deyilir. stiqrazlar emitentin borc öhdəliyi olub müəyyən müddətdən sonra nominal dəyərinin və faizinin geri qaytarılmasını təmin edən qiymətli kağızlardır. Bu qiymətli kağızlar müəyyən müddətə buraxılır və emitentin gəlirlərindən asılı olmayaraq müəyyən edilmiş müddətdə qaydada gəlir gətirmək imkanına malikdir. Səhm Səhmdar Cəmiyyətin kapitalına pay ilə qoyuluşu özündə əks etdirən mülkiyyət hüquqlu şəhadətnamədir. Sahibinə verdikləri hüquqların növündən asılı olaraq səhm adi və imtiyazlı olur. Adi səhm öz sahibinə SC-in idarə edilməsində iştirak hüququ verməklə cəmiyyət ləğv edilərsə onun mülkiyyətindən pay hüququ verir. mtiyazlı səhmlər sahibi cəmiyyətin idarəedilməsində səs hüququna malik olmasa da adi səhmlərdən fərqli olaraq hər il müəyyən edilmiş divident gətirir. Qeydiyyat qaydalarına görə səhmlər adlı və təqdim edənə olurlar. Adlı səhmlər səhm blankının və yaxud sertifikatının üzərində sahibinin adının göstərilməsini nəzərdə tutur. Belə səhmlər buraxılışı səhmdar cəmiyyətlərin yaradıldığı dövrdə buraxılır. Ə ksər hallarda onlar iri nominallarda buraxılır və bir şəxsdən digərinə verilməsi qaydaları yalnız SC-in idarə heyətinin icazəsi ilə müəyyən olunur. Təqdim edənə səhmlərin üzərində isə ad göstərilmir və onların satışı sərbəst şəkildə həyata keçirilir. Tədavül edən (bazar) qiymətli kağızlar Tədavül etməyən (qeyri-bazar) qiymətli kağızlar Tədavül xarakteri
15
Səhmlərin emissiyasının əsas məqsədi SC-in ciddi təsərrüfat məsələlərinin həlli üçün tələb olunan vəsaitin səfərbər edilməsidir. Müasir SC-lərin iki tipi mövcuddur: Açıq tipli SC-lər və Qapalı tipli SC-lər. nkişaf etmiş ölkələrin əksəriyyətində Açıq tipli SC-lər üstünlük təşkil edir. Qapalı tipli SC-lərin əsas xüsusiyyəti həmin müəssisələrin emisssiya etdikləri səhmlər sərbəst səkildə alış-satışı qadağandır və onları yalnız təsisçıləri daxilində alınıb-satıla bilər. Köməkçi qiymətli kağızın əsas növləri kimi orderləri, çekləri və vekselləri ödəniş qiymətli kağızları xüsusilə qeyd olunur. Bu növ qiymətli kağızlardan istifadə sahəsinin genişliyinə görə əsas yeri vekseller təşkil edir. Veksel alıcı təşkilat tərəfindən alınan ə mtəənin və ya göstərilən xidmətin haqqının müəyyən müddətdən sonra ödənilməsini təsdiqləyən qiymətli kağız-borc öhdəliyidir. Veksellər sadə və köçürmə olur. Sadə vekselin hərəkəti ancaq alıcı və satıcı münasibətləri daxilində baş verir. Üçüncü tərəfə ötürülmür. Köçürmə vekselində isə bir neçə tərəfin iştirakı ilə icra oluna bilər. Çek orderli qiymətli kağız olub, ifadə etdiyi pul məbləğinin çek sahibinə ödənilməsi barədə çek verənin banka verdiyi və heç nə ilə şərtləşdirilməyən yazılı sərəncamından ibarətdir. Çeklərə hesablaşma çeki, bank çeki, pul çeki və yol çeki aiddir. Çek üzrə ödəyici yalnız bankdır. Banklar dövriyyədə yalnız çek blanklarının mətbəə üsulu ilə çap edilmiş və özündə ödəyici bankın adı, ünvanı və telefon nömrəsi, çek verənin (hesab sahibinin) adı və ünvanı, habelə ödəyici bankın hesab nömrəsi olan məlumatları əks etdirən çeklərə icazə verir. Digər qiymətli kağızlar kimi çeklərin də bəzi növləri vardır. Onlar aşağıdakılardır: • Adlı çek konkret şəxsin adına yazılır və başqa şəxsə ötürülməsi qeyri mümükündür. • Orderli çek də konkret şəxsin adına yazılır, lakin belə çeklər indossoment vasitəsilə digər şəxslərə ötürülə bilər. • Adsız çeklərin üzərində isə ad göstərilmir və digər şəxslərə adi təqdimedilmə ilə ötürülə bilər. • Hesablaşma çeki nağdsız hesablaşma sferasında fəaliyyət göstərən çeklərdir. • Aksept olunmuş çeklər üzrə bank müştəriləri cari hesablarında olan depozit hüdudunda çekləri akseptləşdirə bilərlər. Yəni bu çeklərin üzərində göstərilən məbləğ Yüklə 1,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|