Microsoft Word Fuad-magistr-yenii doc

 

25 

Bir  müəssisənin  qazancı  və  ya  mənfəəti,  onun  istehsal  etdiyi  əmtəələrin 

satışından əldə etdiyi gəlirlə mühasiblər tərəfindən ölçülən istehsal xərclərinin fərqinə 

bərabərdir.  Səhm  üzrə  gəlir  müəssisənin  məcmu  mənfəəti  ilə  buraxılmış  səhmlərin 

miqdarının nisbətinə bərabərdir. Müəssisələr mənfəətlərinin bir hissəsini səhmdarlara 

divident  ödəmək  üçün  sərf  edirlər,  qalan  hissə  isə  yeni  investisiyalara  yönəldilmək 

üçün istifadə edir. Qiymət-mənfəət nisbəti (çox vaxt P/E və ya Q/M kimi işarə olunur), 

müəssisənin  səhminin  qiyməti  ilə  əvvəlki  ildə  müəssisənin  əldə  etdiyi  bir  səhm  üzrə 

mənfəətin  nisbəti  kimi  hesablanır.  Tarixən,  orta  bir  qiymət-mənfəət  nisbəti  təqribən 

15-ə bərabər olmuşdur. Yüksək P/E nisbəti müəssisənin səhmlərinin, onun ən son əldə 

etdiyi  mənfəətlə  müqayisədə  bahalı  olduğu  mənasına  gəlir.  Bu  isə  iki  səbəbdən  ola 

bilər,  ya  insanlar  gələcəkdə  müəssisənin  mənfəətinin  artacağını  gözləyir,  və  ya 

səhmlər  həqiqi  dəyərlərindən  daha  bahalıdır.  Bunun  əksinə  olaraq,  aşağı  P/E  nisbəti 

müəssisənin səhmlərinin; onun ən son əldə etdiyi mənfəətlə müqayisədə ucuz olduğu 

mənasına  gəlir.  Bu  isə  yenə  də  iki  səbəbdən  ola  bilər,  ya  insanlar  gələcəkdə 

müəssisənin  mənfəətinin  azalacağını gözləyir,  ya  da  səhmlər  həqiqi  dəyərindən daha 

ucuzdur. 

Qiymət/mənfəət nisbətində qiymət səhmin cari qiymətinə, mənfəət isə bir səhm 

üzrə əldə edilən qazanca aid edilir (səciyyəvi olaraq, son 12 ayda əldə edilən qazanc). 

Qiymət/mənfəət  nisbəti  səhmin  qiymətinin  bir  səhm  üzrə  düşən  qazanca 

bölünməsi  ilə  hesablanır.  Bir  səhmin  qiyməti  10  manat  və  qazanc  1  manat  təşkil 

edirsə,  qiymət/mənfəət  nisbəti  10-a  bərabərdir.  Səhmin  qiyməti  35  manat  məbləğinə 

yüksələrsə və qazanc dəyişməzsə, bu zaman qiymət/mənfəət nisbəti 35-dir. Bir qayda 

olaraq,  qiymət/mənfəət  nisbəti  nə  qədər  yüksək  olarsa,  bu  həmin  səhm  üzrə 

gözləntilərin müsbət olmayacağı anlamına gəlir. 

nvestorlar aşağı qiymət/mənfəət nisbətinə malik şirkətin səhmləri əvəzinə daha 

yüksək  qiymət/mənfəət  nisbətli  şirkətə  investisiya  qoyulmasını  daha  məqsədə  uyğun 

hesab edirlər. Çünki, investorlar gözlənilən nəticələrə (proqnozlara) əsaslanaraq səhm 

alırlar. Onlar müəyyən səhm üzrə yüksək qiymət təklif edə bilərlər (nəticə etibarı ilə, 

qiymət/mənfəət  nisbəti  də  yüksəlir),  çünki  yaxın  gələcəkdə  şirkətin  qazancının 

artacağını  hiss  edirlər.  Güman  ki,  onlar  şirkətin  onu  daha  mənfəətli  edəcək  bir 

potensiala  malik  olduğuna  inanırlar  (gözlənilən  yeni  ixtira  və  ya  gəlirli  biznes 

---

 

26 

sövdələşməsi).  Yüksək  mənfəətlilik  öz  növbəsində  şirkətin  səhm  qiymətinə  müsbət 

təsir  göstərir.  Yüksək  qiymət/mənfəət  nisbəti  ilə  bağlı  potensial  təhlükə  şirkətin 

gözlənilən  nəticələrə  nail  ola  bilməməsi  və  bununla  da  səhmin  qiymətinin  aşağı 

düşməsi ilə əlaqədardır. 

Ş

irkətin  səhmləri  qiymətləndirilərkən  əsas  2  növ  Q/M  (qiymət/mənfəət) 

nisbətinin nəzərə alınması gərəkdir: 

•  Cari  Q/M:  Bu  nisbət  mövcud  verilənlər  əsasında  hesablandığından  daha  tez-tez 

istifadə olunur. Bu zaman an son 12 ayın mənfəəti nəzərə alınır. 

•  Gələcək  Q/M:  Bu  Q/M  nisbəti  isə  qarşıdan  gələn  12  aylıq  müddətdə  mənfəətin 

proqnozlaşdırılmasına  əsaslanır.  Yaxın  gələcəyə  istinad  etdiyindən  bu  nisbətə  çox 

zaman  üstünlük  verilməsinə  baxmayaraq,  proqnozlara  əsaslandığı  üçün  qeyri-dəqiq 

qiymətləndirmə hesab olunur. 

 

Q/M nisbətinin istifadəsi investorlara səhmin olduğundan çox qiymətləndirilməsi 

sualını  asanlıqla  cavablandırmalarına  imkan  verir.  Bir  qayda  olaraq,  Q/M  nisbəti  nə 

qədər  aşağı  olarsa,  səhm  bir  о  qədər  təhlükəsiz  və  etibarlı  (və  ya  daha  mühafizəkar) 

hesab  edilir.  Əks  halda  isə  daha  xüsusi  diqqət  tələb  edir:  Q/M  nisbəti  nə  qədər 

yüksəkdirsə, risk bir о qədər böyükdür. 

Aşağıda  göstərilənlər  Q/M  nisbətinin  qiymətləndirilməsində  yardımçı  vasitələr 

hesab olunur: 

•  Hər hansı bir şirkətin Q/M nisbəti həmin sahənin profilinə müvafiq olaraq həmin 

sahə üzrə qəbul edilmiş orta normalar ilə müqayisə olunur. Məsələn, elektroenergetika 

sahəsinə  məxsus  səhmlərdə  bir  qayda  olaraq  Q/M  nisbəti  9-14  arasında  dəyişir.  Bu 

səbəbdən,  bu  istehsal  sahəsinə  məxsus  şirkətdə  Q/M  45  olması  nəyinsə  düzgün 

olmadığına işarə edir. 

•  Şirkətin  Q/M  nisbətini  ümumi  bazarla  müqayisə  edilməsi.  Bu  dünyanın  aparıcı 

indekslərinin  Q/M  nisbəti  ilə  müqayisəsinə  əsaslanır.  Belə  ki,  səhmin  Q/M  nisbətini 

Dow Jones Industrial (DJ A), Standard and Poor's (S&P 500) və Nasdaq indekslərin 

Q/M nisbəti ilə müqayisə edilməsi daha münasib sayılır.  

•  Şirkətin  cari  Q/M  nisbətini  əvvəlki  dövrlərlə  müqayisəsi  (məsələn,  cari  və 

ə

vvəlki  il  daha  məqsədyönlü  sayılır).  Cari  ilin  Q/M  nisbəti  20,  ötən  ilinki  30  olarsa, 

---

 

27 

demək, ya səhmlərin qiyməti dəyişilmişdir. Bu çox zaman səhmin qiymətinin azalması 

ilə əlaqəlidir hesab olunur. 

Digər istifadə olunan nisbət isə Qiymət satış nisbətidir (QSN). Qiymətin satışa 

olan  nisbəti  şirkətin  səhmlərinin  qiymətinin  onun  satış  həcminə  bölünməsidir.  Satış 

həcmi  nadir  hallarda  bir  səhm  üzrə  göstərildiyindən,  bu  nisbətin  hesablanması  üçün 

ş

irkətin ümumi bazar dəyərinin (bazar kapitalizasiyası = səhmin qiyməti * dövriyyəyə 

buraxılmış  səhmlərin  sayı)  son  12  ay  ərzində  baş  vermiş  ümumi  satış  həcminə 

bölünməsi daha rahat metod hesab olunur. 

Bir  qayda  olaraq  1-ə  və  ya  daha  aşağı  qiymət/satış  nisbətinə  malik  səhm  alqı-

satqısı mənfəətlilik baxımından daha məqsədə uyğun hesab edilir. Məsələn, deyək ki, 

ş

irkətdə  satış  həcmi  bir  milyon  manat  və  səhmin  ümumi  bazar  qiyməti  950  milyon 

manat  təşkil  edir.  Bu  halda,  QSN  0.95-dir.  Başqa  sözlə,  şirkətin  satış  həcminin  1 

manatını yalnız 0.95 qəpiyə əldə etmək mümkündür. 

Ş

irkətin nisbi dəyəri haqda daha aydın məlumat əldə etmək üçün həmin şirkətin 

qiymət/satış nisbətini eyni istehsal sahəsində çalışan digər şirkətlərlə edilməlidir. 

Yuxarıda sadalanan məlumatları əks etdirən səhm cədvəlləri adətən bu formada olur. 

Cədvəl 1.1. Səhm cədvəli

2

 

Ötən il üzrə ən 

yüksək və ən 

aşağı qiymət 

 

52 həftə 

Ş

irkətin 

adı 

Səhmlərin 

simvolu 

 

Dividentin 

həcmi 

 

Divident 

gəliri 

 

Qiymət 

mənfəət 

nisbəti 

Ötən 

gün 

üzrə 

ticarətin 

həcmi 

Ötən il üzrə ən 

yüksək və 

aşağı qiymət 

Səhmin 

alınıb 

satıldığı 

ə

n son 

qiymət 

Bağlanış 

qiymətində 

ə

vvəlki 

günə 

nisbətən 

dəyişiklik 

yüksək  aşağı 

yüksək  aşağı 

26

3/16 

23

7/16

 

A 

Ixic 

2.09 

8.6 

17 

171 

26

3/16

 

24

4/6

 

26

3/16

 

+ 

1/16

 

12

7/4

 

3

3/8

 

B 

Icm 

2.42 

5.9 

15 

560 

12

3/6

 

12

9/13

 

12

7/8

 

+

1/8

 

25

5/11

 

5

6/5

 

C 

Inc 

3.01 

11.6 

22 

951 

25

5/5

 

25

12/1

 

25

5/11

 

+

1/10 

 

 

Qəzetlərin  bu  qədər  məlumatı  hər  gün  nəşr  etdirilməsinin  əsas  məqsədi  öz 

ə

manətlərıni  səhmlərə  investisiya  edən  şəxslər  hansı  səhmləri  almaq  və  ya  satmaq 

haqqında  qərar  vermək  istiqamətləndirməkdir.  Bəzi  səhm  sahibləri  isə  al  və  saxla 

strategiyası ilə hərəkət edirlər: onlar yaxşı idarə  olunan  müəssisələrin  səhmlərini alır 

və  bu  səhmləri  uzun  müddət  saxlayırlar  və  buna  görə  də  qəzetlərdə  nəşr  olunan 

gündəlik məlumatlara bir о qədər də diqqət yetirmirlər. 

Səhmlərin  ümumi  qiymət  səviyyəsinə  nəzarət  etmək  üçün  müxtəlif  səhm 

indeksləri  mövcuddur.  Səhm  indeksi  seçilmiş  bir  qrup  səhmlərin  qiymətlərini  riyazi 

                                                            

2

 

N. Qreqori Mənkyu, Ekonomiksin Əsasları, Bakı 2007 səhifə - 565

 

---