Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rus humanizminin güclənməsi üçün rus sərvətləri, rus mədəniyyəti, rus təhsili, rus ədəbiyyatı
498
dünyası olmadığından və kiçik bir dövlət olduğundan bu dövləti gah slavyan dünyası (Rusiya), gah da ingilis dünyası (ABŞ) öz təsir dairəsinə salmaq istəyir. Ermənistan tamamilə Rusiyanın təsir dairəsindədir. ABŞ çalışır ki, Türkiyə vasitəsilə bu dövləti bir qədər Rusiya orbitindən çıxarsın. Lakin çətinliklərlə, Rusiyanın alternativ mübarizəsi ilə üzləşir. Təzyiqə məruz qalan, regional mübarizə məkanında əzilən dövlət isə Ermənistan olur. Buna görə də Ermənistan təsir dünyaları olan dövlətlərin təsir dairələrində yaşamağa məcbur olur. Ermənilər həm də coğrafi mövqelərinə görə türk dünyasının təsiri altındadırlar. Azərbaycan isə dünyası olan xalqın bir dövlətidir. Azərbaycanda Türkiyənin təsirləri böyükdür. Bu təsirlə Rusiya da paylaşır (hesablaşır). Rusiya Türkiyəni orta miqyaslı potensiala malik olan regional güc mərkəzi kimi qəbul edir və onun iştirakına mənfi münasibət göstərsə də, çox da qıcıqlanmır. Bir növ Türkiyən regionda qəbul və təsdiq edir. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Türkiyənin maraqlarının regionlar üzrə (Cənubi Qafqaz, Mərkəzi Asiya-türk dünyası əraziləri) paylanması Türkiyə- Rusiya qovuşmasına səbəb ola bilər. Bu baxımdan da Rusiya bu addımın özü üçün faydalı olmasını hesab edə bilər. Rusiya Türkiyəni öz tərəfinə çəkmək üçün Azərbaycandan bir məkan olaraq (bağlayıcı, barışıdırıcı, qovuşdurucu məkan kimi) istifadə edə bilər. Bir də ki, məlumdur ki, türk dünyasına həm slavyan, həm də Çinin böyük təsirləri var. NATO ittifaqında iştirak da Türkiyənin güclənməsinə imkan vermir. Türkiyə Avrasiyaya sürətlə inteqrasiya oluna bilmir. Ona görə də, Türkiyənin zəifliyi ucbatından türk dünyasının dövlətləri birləşə bilmirlər və slavyan dünyasının, Çinin təsirinə məruz qalırlar. Onu da qəbul etmək lazımdır ki, Mərkəzi Asiyanın müstəqil dövlətləri olan Qazaxıstan, Türkmənistan, Özbəkistan və Qırğızıstanda Rusiyanın və Çinin təsirləri Türkiyənin təsirlərindən üstündür. Bu da tarixi (Rus imperiyası və Sovet dövləti tərkibində olmaq) etno-mədəni, 499
milli, regional və siyasi bir hadisədir. Eyni zamanda hesab etmək olar ki, bunun səbəblərindən biri də coğrafi məkan amilidir. Məsələn, Qazaxıstan coğrafi baxımından Rusiya və Çinlə sərhəddir. Buna görə də burada bu dövlətlərin təsiri daha böyükdür. Mərkəzi Asiya türklərinin bir qismi də Çindədir. Bu amil də Mərkəzi Asiyanı Çinlə bağlayır.
Ehtimal əsasında bildirmək olar ki, ingilis dünyası böyük maddi və material, eləcə də humanist tərkibli məsuliyyətə, və öhdəliyə malik olaraq, Şimali Amerika materikinə nəzarəti öz əlində saxlayacaqdır. Cənubi Amerikanın dövlətləri isə öz aralarında orta müddətli gələcəkdə və XXII əsrdə siyasi cəhətdən birləşəcəklər. Cənubi Amerikanın (Latın Amerikası) dövlətləri Avropa ilə yaxınlaşacaqdır. İngilis dünyası okeanlarda (xüsusilə, Sakit okean, Atlantik okeanı və Hind okeanı) böyük üstünlükərə sahib olacaqlar. Şimali Buzlu okean regionu isə daha çox Rusiyanın təsir dairəsi olacaqdır. İngilisər
Eləcə də gələcəkdə ərəb dünyası üzərində böyük üstünlük əldə edəcəkdir. İngilislər bu siyasətdə Avropanı da öz tərəflərinə çəkəcəklər. İngilislər İndoneziyada, Okeaniyada böyük təsirlərə malik olacaqlar. Demək olar ki, Afrika qitəsi də daxil olmaqla, (Afrikanın qərbini istisna etmək olar. Ehtimal əsasında hesab etmək olar ki, bu ərazilər daha çox İspaniya-Portuqaliya-Latın Amerikası birliyinin maraq dairələri olacaqdır) Hind okeanı, Avstraliya, Yeni Zelandiya və Sakit Okean adaları ingilislərin təsir dairələrində olacaqdır. Avropaya gəldikdə isə, hesab etmək olar ki, ingilislər orta müddətli gələcəkdə və XXII əsrdə yalnız Qərbi Avropada təsirə malik olacaqlar. Şərqi Avropanın slavyan dövlətləri orta müddətli gələcəkdə onların əlindən çıxacaqdır. Ehtimal etmək olar ki, ingilislər XXII əsrdə 500
Yaponiya və Cənubi Koreyanı müəyyən qədər itirə biləcəklər. Bu dövlətlər üzərində siyasi təsir uğrunda Çinin mübarizəsi güclənəcəkdir. Ümumiyyətlə isə dünyada ən böyük təsir sferası (okenlarda və adalarda) yenə də ingilis dünyasına məxsus olacaqdır. Onlar bu təsir sferasını okean hakimiyyəti, elm və texnologiya üstünlüyü, iqtisadi üstünlük və dilin yayılması sferalarının üstünlüyü ilə təmin edə biləcəklər. Bununla yanaşı, güman etmək olar ki, dünya üzərində bir böyük miqyasda ingilis
arasındakı liberalizm (mülayim və islahatçılıq əsasları ilə, azad və daxili sərbəstlik əsasında yaxınlaşmanı təmin etmək) yarışmasında ingilislər daha da önə çıxmağa çalışacaqlar ki, böyük əraziləri əllərində saxlaya bilsinlər. Eyni zamanda, yeni liberal ideoloji metodlar içərisində dünyada bir ingilis humanitar yardımı anlayışı da ortaya çıxa biləcəkdir. Bununla bərabər, ingilis mədəniyyəti də öz sferasını genişləndirəcəkdir. Eyni zamanda ingilis ölkələrinə kütləvi
məqsədilə dövlətləri ətrafına çəkmək və güclənmək üçün liberal metodları genişləndirəcəkdir. Hətta hesab etmək olar ki, bu sahədə ingilis dünyası ilə yarışacaqdır. Rus-slavyan dünyası liberal metodlardan istifadə üçün öz daxili məkanını və resurslarını digər xalqlar üçün açıq elan edəcəkdir. Hesab etmək olar ki, ilk növbədə qeyri-slavyanlar olan türk dünyasına üzünü tutacaqdır. Çox güman ki, bu metodla daxili baxımdan güclənə biləcəkdir. Rus humanizminin güclənməsi üçün rus
Şərqi Avropaya, Cənubi Qafqaza, Türk dünyasına, bəzi Afrika ölkələrinə, Mərkəzi Asiyaya, Orta Şərqə yayıla biləcəkdir. Rusların özlərinin də həmin məkanlarda yayılması siyasəti də üstünlük təşkil edə biləcəkdir.
Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|