Microsoft Word gelecek dunya duzeni I kitab doc
Yüklə 4,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NƏTİCƏ
- Dövlətlərin daxili rejim
519
NƏTİCƏ: Tədqiqata cəlb edilən mövzunun predmeti dövlətlər daxilində və beynəlxalq aləmdə münasibətlərin formalaşması zamanı siyasət həyata keçirilərkən düzən (nizam qaydaları) məsələsidir. Düzən (nizam) mövzunun əsas obyektidir. Nəzərə almaq lazımdır ki, eləcə də mövzu şərh edilərkən qeyd edildiyi kimi, nizamlama proseslərinin nəticəsi düzənin nəticəsini, məzmun və mahiyyətini formalaşdırır. Hər bir prosesdə və proseslər cəmində ortaya çıxan reallıq-təzahür və təzahürün vəziyyəti elə nizamın özü demək olur. Siyasət zamana bağlı olduğundan, elə zamanın özünü meydana gətirir. Zaman (burada təbii şəkildə davam edən zaman) uzundur və müəyyən koordinatlar arasında trayektork məsafəyə əsasən, ölçmələrə görə hesab etmək olar ki, dünya düzəni yaxın, orta və uzaq müddətə əsasən müəyyən edilə bilir. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, koordinatlar arasındakı məsafələrdə baş verən tarixi proseslər və onların böyük təsir göstərən və geniş dəyişikliklərə gətirib çıxaran nəticələri və onların təzahürü dünya düzəninin zaman kəsiyində vəziyyətini müəyyən edə bilir. Məsələn, tarixin eraları, dövr və mərhələləri elə hadisələrin total və qlobal inkişafa və ya da qeyri-inkişfa səbəb olan köklü nəticələri ilə müəyyən olunur. Bundan irəli gələrək hesab etmək olar ki, mövcud düzəndən gələcək düzən formalaşır və hadisələr trayektoriya üzrə bir-birini əvəzləyir. Trayektoriyada hadisələri şərtləndirən mütləq şəkildə nəzəri formulalar (düsturlar) yaranır ki, bu da bütün zamanlarda tətbiq edilə bilir. Tədqiat zamanı mövzuda belə qənaətə gəlindi ki, nizamlama başlıca olaraq idarəetmədir, idarəetmənin əsas məzmunudur. İdarəetmə də elə siyasətin özüdür. İdarəetmədə siyasi proseslər meydana gəlir və siyasi proseslər idarə olunur. İdarəetməyə müəyyən çıxışlar, mövqelər, hesabatlara dair tələblər, hesabatvermələr və digər hərəkətlər də aid olur ki, bu
520
vasitələr də nizamı meydana gətirmək üçün müəyyən elementləri vahid trayektoriyalar üzrə hərəkətə gətirmək kimi istifadə edilir. İdarəetmə bütün sahələri əhatə edən ümumi bir mərkəzləşdirmə və sistemləşdirmə prosesidir. İdarəedənlər pilləli qaydada, tabeçilik prinsiplərinə müvafiq olaraq, əsasən, trayektoriyalar üzrə müvafiq prosesləri yaradırlar. Proseslər də öz növbəsində hərəkətlər cəmindən formalaşır. Həmçinin tədqiqatda belə nəticələrə gəlindi ki, tənzimləmə -başlıca olaraq piramidal struktur üzrə siyasi və digər hadisələri mərkəzləşdirmə, eləcə də mərkəzlərdən sistemli qaydada və balanslı formada ətrafa doğru paylaşdırmadır. Tənzimləmə hər bir an üçün ortaya çıxan hadisələri cəmləşdirmə və onlar arasında şərtləndirici əlaqələr yaratmaq prosesidir. Tənzimedən tərəflər isə gücü nümayiş etdirənlərdir, nisbətən güclü tərəflərdir ki,
müəyyən enerji
sayəsində elementləri tənzimləməyə məruz qoyurlar. İdarəolunanlar idarəedənlərə tabe olaraq sistem daxilində qaydalarla və müvafiq istiqamətlərlə hərəkətlər edirlər. Dövlətin nizam sahəsi və nizam obyekti elə cəmiyyətin özüdür. Dövlət öz siyasəti vasitəsilə cəmiyyətinə təsir göstərir və ünsürlər arasında maraqları tənzim edir, bu baxımdan da yeni maraqlar meydana gətirir.
521
səhiyyənin imkanlarından istifadə etmək, təqaüdlər almaq, təzminatlar almaq və digər sosial hüquqlar verir. Dövlət ayrı- ayrı sahələr və istiqamətlər üzrə prosesləri tənzimedən subyektləri –idarəedənləri və idarəetmə aparatını formalaşdırır. Tənzimləmə şaxəli qaydada həyata keçirilir. Bu subyektlər səlahiyyətli tərəflər olmaqla, həm də güc tərəfinə çevrilirlər. Dövlətin idarəedilməsi həm də güclər arasında ötürücülük əsasları ilə formalaşan tabeli əlaqələrdən meydana gəlir, piramidal struktur formalaşır, mexanizm və qaydalar ortaya çıxır. Dövlətlər cəmiyyətlər üzərində müdafiə və inkişaf siyasətini həyata keçirirlər. Dövlət o zaman güclü olur ki, onun cəmiyyətinin üzvləri də müəyyən qədər gücə sahib olurlar. Dövlətlər enerji əldə etmək üçün öz cəmiyyətlərinin enerjili olmalarına çalışırılar. Enerji mənbələrindən faydalanmaqla güclənirlər. Dövlətlər öz cəmiyyətlərini qorumaqla (daxili və kənar dağıdıcı ünsürlərdən) həm də özlərini qoruyurlar. Belə ki, dövlətlər daxilində sosial-siyasi münasibətlərin əsas mənbəyi elə cəmiyyətin özü hesab edilir. Cəmiyyətin quruluşundan dövlətin quruluşu meydana gəlir. Dövlətin idarəetmə strukturu ona görə formalaşır ki, hər bir struktur cəmiyyətdə müəyyən istiqamətlər üzrə funksiya yerinə yetirsin. Dövlət öz mənbəyini cəmiyyətdən götürür. Cəmiyyət dövləti öz üzərində səlahiyyətli –idarəedən quruma çevirir. Dövlətin sosial-siyasi fəaliyyətinin məzmunu da cəmiyyətə bağlı olur. Bu baxımdan da cəmiyyətsiz dövlətləri təsəvvür etmək mümkün deyil. Dövlətlərin daxili rejim fəaliyyətləri cəmiyyətlərinin daxili rejimləri ilə əlaqəli olur. Rejimlərin müəyyən olunması da dövlətlərin quruluşuna, hakimiyyətlərinin fəaliyyət xüsusiyyətlərinə, dövlətlərin tarixi-coğrafi vəziyyətlərinə, beynəlxalq vəziyyətlərinə, geosiyasi mövqelərinə, iqtisadi və elmi potensialına, həmçinin adət-ənənələrinə bağlı olur. Məsələn, dövlətdaxili rejimlərin geosiyasi amillərlə-xüsusilə, məkanla əlaqələndirilməsi baxımından hesab etmək olar ki, Yüklə 4,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|