Microsoft Word geosiyaset son doc
Yüklə 21,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
33
yolları axtaran xalqlar və onların milli liderləri rus imperiya- sının dağıntıları altından daha az itki ilə çıxmağa və xalqlarının gələcək inkişafını müstəqil şəkildə qurmağa çalışırdılar. Hakimiyyətə gələn bolşeviklər “Sülh haqqında dekret” adlı xüsusi bəyanatla çıxış edərək, hər iki cəbhədə döyüşən tərəflərə, müharibəyə cəlb olunmuş dövlət və xalqlara barışıq təklif edir ki, bu da o dövrün beynəlxalq münasibətlərində yeni vəziyyətin başlanğıcından xəbər verirdi. Bolşeviklərin Rusiyanı müharibədən çıxarması onun keç- miş müttəfiqləri ilə münasibətlərini kəskinləşdirdi. Antanta öl- kələri Rusiyanın müharibəni davam etdirməsini təkid edirdilər. Onların düşüncələrinə görə, Rusiyadakı yeni hakimiyyətin mü- haribəni davam etdirməsi bir tərəfdən Almaniya bloku ölkə- lərinin hərbi əməliyyatlarda üstünlük qazanmasının qarşısını alar, digər tərəfdən isə yerli inqilabi şəraiti zəiflədə, monarxiya hakimiyyətinin bərpasına şərait yarada bilərdi. Bolşeviklər isə əksinə, “proletariatın vətəni yoxdur, sinfi marağı var” şüarı ilə tam fərqli fəaliyyət nümayiş etdirərək dünya xalqlarını kapi- talizm quruluşuna qarşı sinfi mübarizəyə çağırırdılar. Bolşevik hakimiyyəti üçün iqtisadi, siyasi və hərbi-strateji cəhətdən ən əhəmiyyətli regionlardan biri Cənubi Qafqaz idi. Cənubi Qafqazda Bakı iqtisadi, hərbi-strateji, geosiyasi baxım- dan xüsusi bir yer tuturdu. Bakı nefti artıq müharibədə qələbə- nin taleyinə təsir edən ciddi amilə çevrilmişdi. Ona görə də bolşeviklər Bakı üzərində nəzarətin itirilməsinə yol vermək istəmirdilər. 1917-ci ilin noyabrında bolşeviklər erməni-daşnak qüvvələrinin yaxından köməyi ilə Bakıda hakimiyyəti ələ ke- çirdilər. Onların Bakıda hakimiyyətə gəlməsi Antanta ölkələri içərisində ciddi narazılıq və həyacan yaratdı. Rusiyanın keçmiş müttəfiqləri isə dağılmış imperiyanın bərpası, düşmən dövlətlərin Cənubi Qafqaza daxil olmasının qarşısını almaq və antibolşevik niyyətli konkret tədbirlər həya- ta keçirməyə başlayırlar. Tiflisdə fəaliyyət göstərən Böyük
ßËÈ ÙßÑßÍÎÂ
34
Britaniya, ABŞ və Fransa nümayəndəliklərinin tövsiyəsi, ma- liyyə dəstəyi və iştirakı ilə azərbaycanlı, gürcü və erməni siyasi partiyalarının toplantısında Cənubi Qafqazda yaranmış vəziy- yətin aradan qaldırılması və regionun idarə edilməsi üçün Zaqafqaziya (Transqafqaz) Komissarlığının yaradılması qərara alınır. Komissarlıq öz fəaliyyətində əsasən anti-bolşevik təd- birlərinə üstünlük versə də, bütövlükdə Rusiyanın parçalanma- sının əleyhinə çıxış edir və kecmiş imperatoluğun bərpasına çalışırdı. Müttəfiqlərin təsiri və digər amillər ucbatından bu qurum həm də Almaniya bloku ölkələrinin əleyhinə çıxış edirdi. Baxmayaraq ki, bütün siyasi partiyalar Komissarlığın anti-alman mövqeyini dəstəkləmirdilər. Komissarlığın tərkibinə daxil olan partiyalar arasında mövcud olan ziddiyyətlər və region ətrafında cərəyan edən mürəkkəb proseslər Cənubi Qafqazda yeni gesoyasi vəziyyətin yaranacağından xəbər verirdi. Azərbaycanlı, gürcü və erməni siyasi partiyalarını bolşevizmə qarşı ümumi mövqe birləşdirsə də, bu qurumun xarici siyasət məsələlərinə onların baxışları bir-birindən kifayət qədər fərqlənirdi. Bu sahədəki fikir ayrı- lıqları milli fraksiyalar arasındakı anlaşılmazlıqları, ixtilafları daha da dərinləşdirirdi. Azərbaycanlı nümayəndələr xarici dövlətlərlə əlaqələrin yaradılması məsələsində hökumətin tam müstəqilliyini nəzərdə tutan bəyannamə qəbul olunmasını məqsədəuyğun sayırdılar ki, bu onların yaxın gələcəkdə həyata keçirmək istədikləri niyyətlərindən xəbər verirdi. Gürcü fraksiyası yalnız bir sıra daxili məsələlərin həll edilməsi ilə kifayətlənməyi lazım bilirdi. Onlar xarici siyasət məsələlərinə münasibətdə ehtiyatlı mövqe tuturdular. Erməni milli fraksiyasının isə Rusiyadan ayrılmaq və mü- haribə aparan tərəflərlə sülh məsələsində yekdil fikri yox idi. Onlar yaranmış vəziyyətə uyğun olaraq daha çox çevik hərəkət ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
35
etməyə və anti-türk qüvvələrin köməkliyi ilə öz milli dövlət- lərini yaratmağa çalışırdılar. Belə yanaşma əslində Transqafqaz Komissarlığının uzun müddət fəaliyyət göstərməsinin mümkün olmayacağından və Cənubi Qafqazın daha ciddi geosiyasi dəyişikliklər ərəfəsində olmasından xəbər verirdi. Gənc sovet hakimiyyəti isə sözdə çarizmin “xalqlar həbs- xanası” siyasətinin prinsiplərindən imtina etdiyini bildirsə də, faktiki olaraq imperiya çərçivəsində sosialist rejimi yaratmağa, Cənubi Qafqazın əlverişli geostrateji mövqeyə malik Bakı kimi şəhərlərini əldə saxlamağa, bu ərazidə yaşayan azərbaycanlıla- rın türklərə olan meyilini və müstəqillik əzmini qırmağa can atırdı. Lenin və onun silahdaşları müsəlmanlara etibar etmə- diyini nümayiş etdirərək, Bakıda və Azərbaycanın digər ərazi- lərində silahlı ermənilərə meydan verərək azərbaycanlılara qar- şı qəddar milli siyasət yeridirdi. Bu mövqeni bolşeviklərin yaratdığı Bakı Sovetinin və onların ixtiyarında olan silahlı qüvvələrin azərbaycalılara qarşı düşmən münasibət sərgiləməsi açıq nümayiş etdirirdi. Petroqraddakı bolşevik hökumətinin sülh təkliflərini An- tanta ölkələri qəbul etmədikdə onlar Almaniya bloku ilə Brest- Litovskda danışıqlara başladılar. Brest-Litovskda Almaniya, Avstriya-Macarıstan, Türkiyə və Bolqarıstanla atəşkəs haqqın- da sənəd imzalaması ilə dünyada və bölgədə əsaslı geosiyasi dəyişikliklərin başlanğıcı qoyuldu. Transqafqaz Komissarlığının xarici siyasət sahəsində ilk addımı həmin dövrdə Osmanlı imperatorluğu ilə Cənubi Qaf- qaz məsələləri ilə bağlı danışıqlara başlamaq qərarına gəlməsi və bu istiqamətdə fəallıq nümayiş etdirməsi oldu. Bu qurumun qərarına əsasən, 1917-ci il dekabrın 5-də Ərzincanda Osmanlı dövləti nümayəndələri ilə 14 maddədən ibarət barışıq müqa- viləsi imzalandı. Ərzincan barışığına Rusiya tərəfdən bolşevik hakimiyyəti deyil, rus ordusunun komandanlığı imza atdı.
Yüklə 21,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|