Microsoft Word geosiyaset son doc
Yüklə 21,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
85
Yaxın və Orta Şərqdə, müsəlman dünyasında yeni geosiyasi vəziyyətin yaranmasına ciddi təsir edən faktorlardan biri oldu. Rusiya qüvvə toplayaraq sovetləşdirdiyi ölkələri 1922-ci ildə vahid bir dövlət olan Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı adlı sosialist imperiyası bayrağı altında birləşdirdi və Avrasi- yanın ən əlverişli strateji mövqelərinə, geniş quru və dəniz sərhədlərinə yiyələnərək, dünyanın ən böyük bir ölkəsinə çev- rildi. Sovet dövlətinin dünya siyasətində geosiyasi mövqeləri gücləndi. Bu isə Qərb ölkələrdə yeni narahatlıq yaratdı. Türk xalqı istiqlal savaşında qalib gələrək 1923-cü ildə Türkiyə Cümhuriyyətini qurdu. Az sonra isə Qərb ölkələri bol- şevizmin və Rusiyanın yayılması təhlükəsi qarşısında qalaraq özləri üçün Türkiyənin əhəmiyyətini yenidən dəyərləndirdilər və onunla yaxınlaşmağa başladılar. Beləliklə, Birinci dünya müharibəsinin son mərhələsində qurulmuş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yerində yaradıl- mış Azərbaycan SSR 70 ildən çox bir müddət ərzində SSRİ tərkibində mövcud oldu və öz müstəqilliyi haqqında yenidən ayağa qalxmaq üçün məqam gözlədi və 1991-ci ildə SSRİ-nin dağılması belə bir fürsəti yaratdı. Sosiaizm sisteminin və SSRİ-nin süqutu bütün dünyanın, o cümlədən Azərbaycanın geosiyasi vəziyyətinə əsaslı təsir etdi və onun müstəqillik şans- larını yenidən ortaya qoydu. Dünyada yaradılmış yeni geosi- yasi şərait Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpa edilmə- sini gündəmə gətirdi ki, xalqımız da bu imkandan istifadə etdi. Yenidən bərpa edilmiş və Azərbaycan Respublikası adlandı- rılan bu dövlət özünü Azərbaycan Xaql Cümhuriyyətinin varisi, yürütdüyü siyasəti isə onun demokratik və dünyəvilik kursunun davamı elan etdi.
ßËÈ ÙßÑßÍÎÂ
86
Təkrar və məşğələ sualları: 1. Azərbaycanın Birinci Dünya müharibəsinə qədərki geosiyasi vəziyyəti və mərkəzləşmiş Azərbaycan dövlətinin yaranması haqqında nə bilirsiniz? Sonrakı dövrdə Rusiya, Türkiyə və İran dövlətlərinin Azərbaycan uğrunda apardəğı mübarizələri və onun geosiyasi nəticələrini şərh edin. Çar Rusiyasının Qafqaz və Azərbaycan siyasətinin əsas məqsədləri haqqında danışın.
2. Birinci dünya müharibəsi dövründə Cənubi Qafqazda geosiyasi vəziyyət və xarici dövlətlərin Azərbaycandakı fəaliyyəti haqqında nə biilrsiniz? Rusiya inqilabının və onların milli siyasətinin Cənubi Qafqazın geosiyasi vəziyyətinə təsiri və Azərbaycandakı proseslər haqqında danışın. Müvəqqəti hökumətlərin, siyasi və hərbi qüvvələrin Bakı və Azərbaycanı ələ keçirmək cəhdlərini və Osmanlı ordusunun Azərbaycana gəlişinin geosiyasi nəticələrini şərh edin.
3. Transqafqaz hakimiyyətinin dağılması, Azərbaycanın müstəqilliyinin elan edilməsi və onun Cənubi Qafqazın geo- siyasi vəziyyətinə təsiri haqqında nə bilirsiniz?
4. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin geosiyasi vəziyyə- tini və xarici siyasətini xarakterizə edin və qiymətləndirin (əra- zisi, əhalisi, milil və sosial vəziyyəti, sərhəd və əhali təhlükə- sizliyi, Bakı şəhərinin geri alınması və s.). Xarici dövlətlərin AXC-yə və Azərbaycanın müstəqilliyinə ilkin münasibəti haqqında danışın Rusiya, Almaniya, Türkiyə, İngiltərə və ABŞ-ın Cənubi Qafqaz siyasəti haqqında nə deyə bilərsiniz?
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
87
5. Birinci Dünya müharibəsinin başa çatmasından sonrakı geosiyasi vəziyyət və AXC hökumətinin diplomatik fəaliyyəti haqqında nə bilirsiniz?
6.Türkiyənin müttəfiqlərinin məğlubiyyətinin Cənubi Qaf- qaz və Azərbaycandakı geosiyasi vəziyyətə təsiri və AXC hö- kumətinin yeni manevrlərini şərh edin və qiymətləndirin. Paris sülh konfransında xarici dövlətlərdən Azərbaycanın müstəqil- liyinə münasibəti necə olmuşdur?
7. Bolşeviklərin Cənubi Qafqazda yenidən fəallaşmasının səbəbləri və geosiyasi nəticələri haqqında nə deyə bilərsiniz? Rus-türk yaxınlaşmasının Cənubi Qafqazın sonrakı geosiyasi vəziyyəti və Azərbaycanın müstəqilliyinə təsirini şərh edin və qiymətləndirin.
8. AXC-nin iflasının səbəb və nəticələri, xarici dövlətlərin mövqeyi və bütün bunların Cənubi Qafqazdakı sonrakı geo- siyasi proseslərə təsiri haqqında nə bilirsiniz?
ßËÈ ÙßÑßÍÎÂ
88
l fəsildə istifadə edilmiş mənbə və ədəbiyyatlar Azərbaycan dilində: 1. Azərbaycan Cümhuriyyəti (1918-1920). Bakı, Elm, 1998. 336 s. 2. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsi yanında Siyasi Partiyalar və İctimai Hərəkatlar Dövlət Arxivi, f. 277, siy. 2, bağ. 1, iş 9. 3. Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi, f.202, siy.1, iş 25, 71. 4. Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivi (ARDA), f. 970, siy.1, iş 1. 5. Azərbaycan tarixi sənədlər və nəşrlər üzrə. Akad. Z.M.Bünyadovun redaktəsi ilə. B., Elm, 1990. 6. Baykara H. Azərbaycan istiqlal mübarizəsi tarixi. B., Azərnəşr, 1992. 278 s. 7. Daniel Yergin. Neft fəlsəfəsi. I cild. Bakı, Zəkioğlu nəşriyyatı, 2006. 865 s. 8. Əfəndiyev O. Azərbaycan Səfəvilər dövləti. B., 1993. 301 s. 9. Fərzəlibəyli Ş.F. Azərbaycan və Osmanlı imperiyası (XV- XVI əsrlər). B., 1999. 241 s. 10. Həsənov Ə.M. Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanın xarici siyasəti. Dərslik. Bakı, Azərbaycan Nəşriyyatı, 2005. 752 s. 11. Həsənov C.P. Azərbaycan beynəlxalq münasibətlər sistemində (1918-1920). Bakı, Azərnəşr, 1993. 362 s. 12. Qasımlı M.C. Xarici dövlətlər və Azərbaycan (aprel işğa- lından SSRİ-nin yaradılmasına qədər). Bakı, Qanun nəş- riyyatı, 1998. 300 s. 13. Qasımlı M.C. Azərbaycan-Türkiyə diplomatik-siyasi mü- nasibətləri(Aprel 1920- dekabr 1922). Bakı, 1998. 130 s.
Yüklə 21,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|