Microsoft Word geosiyaset son doc
Yüklə 21,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
173
baycanın milli iqtisadiyyatına ciddi təkan vermiş və ölkənin müstəqil iqtisadi gələcəyinə təminat yaratmışdır. 81
və şirkətlərinin BTC-nin reallaşmasındakı iştirakı təkcə Azər- baycanın deyil, həm də bölgənin enerji resursları ilə zəngin digər ölkələrinin geoiqtisadi gücünü artırmış, bəzi regional qüvvələrin geosiyasi təsirlərdən azad etmiş və beynəlxalq aləmdə onların reallaşdırdığı transmilli enerji layihələrinə dəs- tək olmuşdur. Layihə iştirakçısı olan əksər dövlətlər həm də re- gionun geosiyasi proseslərinə daha fəal cəlb olunmuş və ona təsir göstərmək imkanı qazanmışdır. Azərbaycan tərəfindən davamlı şəkildə həyata keçirilən bərabərhüquqlu, qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq, bütün tərəflərin ortaq maraqlarının nəzərə alınması və s. bu ölkənin xarici müttəfiqlərinin sayının artma- sını şərtləndirmişdir. Lakin Azərbaycana çoxsaylı müttəfiqlər qazandıran BTC, BTƏ kəmərləri, TRASEKA və s. transmilli layihələr həm də onu ciddi geosiyasi təzyiqlərlə üz-üzə qoymuşdur. Burada söhbət ilk növbədə regiondakı əsas geosiyasi oyunçulardan olan Rusiya və İrandan gedir. Moskva ilk gündən Rusiya ərazi- sindən yan keçməklə Şərq-Qərb nəqliyyat-kommunikasiya və enerji ixracı layihələrinə “özünün regiondakı maraqlarına zidd təşəbbüs” kimi yanaşmış və mübarizə aparmışdır. Çünki, əv- vəlki dövrlərdə davamlı şəkildə Xəzər hövzəsində istehsal olu- nan enerji resurslarını, neft və qaz marşrutlarını nəzarətdə sax- layan Rusiya, Xəzəryanı ölkələrin öz milli sərvətlərinə sahib çıxması və BTC-nin reallaşmasından sonra əvvəlki gəlirlərinin bir qismindən məhrum olmuşdur. Yaxud, TRASEKA-nin yeni- dən bərpa olunması ilə bərabər, bu ölkə həm də bölgədə əsas tranzit-daşıma statusunu, region ölkələrinə geosiyasi təsir me- xanizmlərini itirmişdir. Hətta, BTC və BTƏ neft-qaz kəmərləri
81 Bax: “Şərq” qəzeti, 20 fevral 2010.-N32. ßËÈ ÙßÑßÍÎÂ
174
layihəsini geosiyasi tədqiqatçılar içərisində «Rusiyanın Xəzər- dəki açıq məğlubiyyəti» adlandıranlar da mövcuddur. Lakin rəsmi Bakının tarazlaşdırılmış siyasəti və bölgə ölkələrinin ma- raqlarının maksimum nəzərə alınması ilə bağlı reallaşdırdığı tərəfdaşlıq tədbirləri bu ölkə ilə problemin kəskinləşməsinə və açıq münaqişəyə keçməsinə mane oldu. Qərb şirkətləri ilə «Əsrin müqaviləsi»ni imzalayan, BTC və BTƏ-nin reallaşma- sına nail olan Azərbaycanın, hər üç layihəni özünün maraqla- rına zərbə kimi qəbul edən Moskva ilə münasibətlərinin kəs- kinləşməsinə və tam pozulmasına imkan vermədi və onunla ortaq dil tapa bildi. Azərbaycan hazırda beynəlxalq aləmlə iqtisadi, enerji, nəqliyyat və s. əlaqələrini heç bir kənar təsirə məruz qalmadan, müstəqil şəkildə reallaşdırmağa çalışır. Bunun üçün ölkə rəs- miləri qarşıdan gələn illərdə həm mövcud transmilli nəqliyyat- kommunikasiya və enerji kəmərlərinin sabit fəaliyyətini, öz məhsullarının bu dəhlizlərlə sərbəst ixracını təmin etməli, həm də yeni-yeni alternativ bazarların axtarılmasını, kəmərlərin çə- kilməsini və enerji ixracının şaxələndirilməsini davam etdir- məlidir. Geosiyasi mövqelərin möhkəmləndirilməsi taktikasının çevikləşdirilməsi və sistemli təminatı
Azərbaycan Respublikasının bugünkü əsas strateji məna- feləri və geosiyasi maraqları ilk növbədə onun dövlət suveren- liyinin qorunub saxlanılmasını, ərazi bütövlüyünün bərpa edil- məsini, əhalisinin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması və təhlükə- sizliyinin təmin olunmasını, ölkə daxilində dayanıqlı siyasi və liberal iqtisadi sistemin formalaşdırılması və inkişafını, sosial- iqtisadi tərəqqinin davam etdirilməsini, xarici aləmlə ortaq maraqların tapılması və uzlaşdırılmasını, ölkənin milli maraq- larının təminatı ilə bağlı qazanılmış beynəlxalq dəstəyin get- ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
175
dikcə artırılması və s. vəzifələrin reallaşmasını tələb edir. Bu məsələlər Azərbaycanın bir dövlət kimi mövcudluğunu, Xəzər- Qara dəniz hövzəsi və Cənubi Qafqazdakı mövqelərinin güc- lənməsini şərtləndirən əsas strateji vəzifələr hesab olunur. Müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycan diplomatiya- sının bütün səyləri planetin mürəkkəb siyasi münasibətlər sis- temində ölkənin müharibədən çıxarılmasına, pozulmuş ərazi bütövlüyünün bərpa olunmasına, milli, regional və beynəlxalq maraqlarının təmin edilməsinə, xarici aləmlə dinc əməkdaşlıq mühitinin yaradılmasına yönəlmişdir. Prezident Heydər Əliye- vin diplomatik məharəti, Azərbaycanın mühüm coğrafi mövqe- yi, zəngin təbii ehtiyatları, dünya üçün kəsb etdiyi geosiyasi önəm və s. həmin vəzifələri həll etməyə şərait yaratmışdır. Azərbaycanın Avrasiyadakı əhəmiyyətli strateji mövqeyi və geosiyasi dəyəri məşhur dünya politoloqları, aparıcı tədqiqat mərkəzləri tərəfindən də etiraf olunmuşdur. Politoloq Z.Bjezin- ski bildirmişdir ki, «Müstəqil Azərbaycan Qərbin Xəzər hövzə- sinin və Orta Asiyanın zəngin enerji resurslarına çıxışı üçün dəhliz ola bilər. Və əksinə, asılı Azərbaycan Orta Asiyanın dünyadan təcrid edilməsi deməkdir». 82
Azərbaycanın dünyadakı geosiyasi mövqeyinə müsbət təsir edən amillərdən biri, bəzi hallarda onun mövqeyinin digər region ölkələrininki ilə üst-üstə düşməməsidir. Lakin bu geosi- yasi uyğunsuzluq mövcud milli resursların bölüşdürülməsi və ortaq maraqlar naminə reallaşdırılan “kompromis siyasət” va- sitəsilə aradan qaldırılır. Azərbaycanın dünyanın mühüm trans- milli geosiyasi və geoiqtisadi maraqların kəsişmə nöqtəsində yerləşməsi və ölkə rəhbərliyinin indiyə qədər bu üstünlükdən məharətlə istifadə etməsi region ölkələri ilə yaranan ziddiyyətli
82 Bax: Бжезинский З.K. Великая шахматная доска. Господства Америки и его геостратегические императивы. М., 1998.s. 232-234. Yüklə 21,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|