Microsoft Word geosiyaset son doc
Yüklə 21,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
205
miyyətlə bağlı orta əsrlərdən başlamış günümüzə qədər müxtə- lif tədqiqatçılar və politoloqlar elmi-siyasi araşdırmalar apar- mış, çoxsaylı kitablar yazmış və geosiyasi xəritələr tərtib et- mişlər. Bütün bu əsərlərdə, xüsusən də klassik və müasir Av- ropa, İngilis-Amerikan geosiyasət məktəbinin əksər nümayən- dələri, Rusiya, Türkiyə, İran, Çin və s. ölkələrin tədqiqatçıları Avrasiyanı planetin ən əhəmiyyətli bölgəsi kimi qiymətləndi- rirmiş, onu Kontinental dünyanın (Hartləndin) ən mühüm geo- siyasi məkanı hesab etmiş və bu məkana sahiblənmənin müx- təlif geosiyasi, geoiqtisadi və hərbi-geostrateji yol xəritələrini təklif etmişlər.
Bununla əlaqədar anqlo-saks geosiyasi məktəbinin əsas yaradıcılarından hesab olunan Helford Makinder hələ 1904-cü ildə Avrasiyanın geosiyasi və geostrateji əhəmiyyətini ciddi dəyərləndirmiş, onun dünyanın keçmiş, bugünkü və gələcək
ßËÈ ÙßÑßÍÎÂ
206
taleyində oynadığı rol haqqında öz geosiyasi və hərbi-geo- strateji mülahizələrini yazmışdır. 89
90 Avrasiyanın “yer kürəsi- nin sonrakı arxitekturasının qurulmasındakı” roluna xüsusi to- xunmuş və bu məkanı “gələcək imperiya və müstəmləkə mü- haribələrinin əsas hədəfi” kimi xarakterizə etmişdir. Avrasiya- nı yer kürəsinin orta məkanı - Hartlənd adlandıran müəllif ya- zırdı ki, bura özünün unikal suvarma sistemləri, bərəkətli tor- paqları, taxılı, pambığı, meyvə-tərəvəzi ilə yanaşı, həm də zən- gin enerji resursları, neft, qaz və qiymətli metalları ilə bütün la- zımi yaşam, inkişaf resurslarına malikdir. Bundan başqa, regio- nun transmilli nəqliyyat-kommunikasiya imkanları, avtomobil və dəmir yolları, neft və qaz kəmərləri həm qonşu ölkələrlə, həm də bütün dünya ilə iqtisadi-ticarət əlaqələri üçün əlverişli şərait yaradır. Onun fikrincə, dəniz və quru ölkələri arasındakı keçmiş, indiki və gələcək geosiyasi mübarizələrdə əsas hədəf “tarixin coğrafi oxu” hesab olunan Avrasiyaya (orta məkana ) sahiblik uğrunda aparılır. Alimin qənaətinə görə, Avrasiya gə- ləcək müharibələrin də həlledici amilidir və “Hartləndə sahib olan dövlət, yaxud dövlətlər birliyi bütün Avropaya, Avropaya sahib olanlar isə bütün dünyaya sahib olacaq.” 91
hərbi-geostrateji və geoiqtisadi rolu ABŞ politoloqu Zbiqnev Bjezinski də çox yüksək dəyərləndirmişdir. Makinder kimi Bjezinski də hesab edir ki, qlobal dünyanın gələcək geostrateji, geoiqtisadi və transmilli siyasi maraqları Avrasiya məkanında həll olunacaqdır. Lakin Makinderdən fərqli olaraq, Bjezinski yeni minillikdə dünyanın taleyinin “Avrasiyanın orta zonası
89
Макиндер Х.Дж. Географическая осъ истории // Геополитика. Антоло- гия. М., 2006. c. 244-255. 90 Макиндер Х.Дж. Географическая осъ истории // Геополитика. Антоло- гия. М., 2006. c. 244-255. 91
Yenə orada. ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
207
hesab olunan Şərqi Avropada” deyil, daha çox Xəzər-Qara dənizləri hövzəsi və Cənubi Qafqazda həll olunduğu qənaətinə gəlir. (Bax: Xəritə 7)
Müəllif ABŞ-ı və Qərb dünyasını öz əsas güclərini bu bölgəyə yönəltməyə, regionun yeni müstəqil ölkələrinə dəstək verməyə, onları Rusiyanın geosiyasi təsir dairəsindən azad edərək, qərbə inteqrasiya etdirməyə çağırır. Z. Bjezinskinin fikrincə, Qərb ilk növbədə bölgənin Azərbaycan, Ukrayna, Qazaxıstan, Gürcüstan, Özbəkistan kimi müstəqil siyasət yürü- dən dövlətlərinin transmilli geosiyasi və geoiqtisadi layihələ- rini dəstəkləməli və onların vasitəsilə özünün bu bölgədəki strateji mövqelərini gücləndirməlidir. 92
92
Bжезинский З.K. Выбор: мировое господство или глобалъное лидерство. M., 2004.s.136-137. ßËÈ ÙßÑßÍÎÂ
208
Avrasiyanın, xüsusən də, Xəzər hövzəsinin geoiqtisadi xü- susiyyətləri, onun zəngin enerji resurslarının dünya ölkələrinin maraqlarını cəlb etməsi, Avropa ilə enerji mübadiləsi sahəsin- də region ölkələrinin reallaşdırmaq istədiyi transmilli layihələr və s. haqqında “Sivilizasiyaların toqquşması” əsərində S. Han- tinqton da bəhs etmişdir. 93
sincer Avrasiyanın dünya geosiyasətindəki rolundan bəhs edər- kən əsas diqqətini Rusiyanın bu bölgədə yürütdüyü imperiya siyasəti və onun gələcək mümkün geostrateji nəticələrinə yö- nəltmişdir. Kissincer rusların “yaxın xaric” hesab etdikləri Orta Asiya və Cənubi Qafqazdakı geostrateji maraqlarının keçmiş SSRİ-nin digər ərazilərindəkilərdən daha vacib və strateji oldu- ğunu qeyd etməklə yanaşı, onların bu maraqları qeyri-sivil va- sitələrlə və beynəlxalq hüquqa zidd yollarla təmin etməyə çalışdıqlarını bildirmişdir. 94
Avrasiyanın geosiyasi xarakteristikası, dünya ölkələrinin bölgədə təmsil olunan və toqquşan maraqları, regional müna- sibətlərin vəziyyəti və inkişaf meyilləri, Rusiyanın geosiyasi maraqları, onun bölgə ölkələri ilə münasibətlərinin xarakteri və s. haqqında məsələləri klassik rus geosiyasətçilərindən tutmuş, “köhnə” və “yeni Avrasiyaçılar” adlanan cərəyanların nüma- yəndələri də daxil olmaqla əksər rus alimləri öz əsərlərində geniş təhlil etmiş, çoxsaylı mülahizələr söyləmiş və onlar “Rusiyanı bölgədə öz maraqlarını fəal surətdə, müxtəlif yollarla və vasitələrlə təmin etməyə çağırmışlar.” 95
93 Хантингтон С. Дж. Столкновение цивилизаций. М, 2005. s.591-628. 94 Киссинджер Г.А. Нужна ли Америке внешняя политика // Геополитика. Антология. М., 2006. s.562-568. 95
Bax:Нартов Н. А; Нартов Б.Н. Геополитика.М.,2007; Дугин А.Г. Основы Геополитики. Геополитическое будущее России. М., 2000., yenə onun: Теория неоевразийства. М.,2002, və s.
Yüklə 21,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|