Microsoft Word geosiyaset son doc
Yüklə 21,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
209
Avrasiyanın müasir geosiyasi əhəmiyyəti, bölgədə həyata keçirilən transmilli, regional və lokal geosiyasət haqqında Ziya Gökalpdan, Mustafa Kamal Atatürkdən üzü bəri çoxsaylı türk siyasətşünasları və Türkiyə rəsmiləri də bəhs etmiş, bununla bağlı çoxsaylı əsərlər yazmışlar. Xüsusilə, son zamanlar Tür- kiyə Cümhuriyyətində Avrasiyanı öyrənmək və bölgədə həyata keçirilən siyasətin tədqiq olunması yönündə mühüm işlər gö- rülmüşdür. 96 Əksər tədqiqatçılar və politoloqlar Avrasiyanı müasir dünyanın ən əhəmiyyətli geosiyasi bölgəsi hesab edə- rək, Türkiyənin öz geosiyasi fəaliyyətini bu regionda güclən- dirməsini, Xəzər-Qara dəniz hövzəsində, Cənubi Qafqaz və Orta Asiyada reallaşdırılan transmilli layihələrdə yaxından işti- rak etməsini vacib saymışlar. Göründüyü kimi, Avrasiya geosi- yasi, geoiqtisadi və geostrateji əhəmiyyətinə görə bütün dövr- lərdə dünyanın aparıcı dövlətlərinin, geosiyasi güc mərkəzləri- nin və regional təşkilatların diqqətini daim özünə cəlb etmiş və etməkdədir. XX əsrin sonlarına yaxın SSRİ-nin və dünya sosializm sisteminin süqutundan sonra fərqli ideoloji düşərgələri təmsil edən mütəxəssislər Avrasiyanın artan regional geosiyasi əhə- miyyətindən, bölgədəki vəziyyətə təsir göstərən geosiyasi ma- raqlar sistemindən, yeni minillikdə transmilli, regional və lokal milli maraqların kəsişmə nöqtəsinə və mübarizə hədəfinə çev- rilməsindən bəhs edərək, geniş müzakirələr aparmağa başla- mışlar.
96 Suat İlhan. Türklerin Jeopolitiği ve Avrasiyaçılık. Ankara.2005; Mert Bilgin. Avrasiya Enerji savaşları. İstanbul, 2005; Kaynak M. Büyük Ortadoğu projesi ve Türkiye üzerine stratejik analizler. İstanbul, 2005; Arslan Bulut. Küresel Haclı Seferi. Ankara.2005; 21 Yüzyılında dünya düzeni və yönetişim. Istanbul, 2005; Ahmet Davutoğlu. Stratejik Derinlik. Türkiye,nin uluslararası konumu. Ankara, 2008; Bügünden yarına Türk dünyasında Stratejik bakış. İstanbul, 2008; Avrasyada Türk jeopolitiği.Ankara, 2009; Celalettin Yavuz. Jeopolitik ve Strateji // http:www.turksam.orq və s.
ßËÈ ÙßÑßÍÎÂ
210
§ 1.2. Avrasiyanın regional geosiyasi vəziyyətinə təsir göstərən fərqli maraqlar sistemi: transmilli, regional və milli hədəflər haqqında
SSRİ-nin süquta uğraması ilə geosiyasi, geoiqtisadi və hərbi-geostrateji əhəmiyyətinə görə Avrasiya bölgəsi əksər transmilli güclərin, böyük dünya dövlətlərinin və digər beynəl- xalq aktorların xüsusi diqqətini çəkməyə başladı. Mütəxəssis- lər bunu hər şeydən əvvəl, bölgənin uzun müddət qapalı məkan kimi yalnız Sovet İttifaqının təsir dairəsinə daxil olması və başqa maraqlı tərəflərin bu əhəmiyyətli geosiyasi məkana mü- daxiləsinin qeyri-mümkünlüyü ilə bağlayırlar. Onların fikrinə görə, SSRİ-nin süqutu Avropa ilə Asiyanın qovşağında yerlə- şən, əlverişli və unikal coğrafi imkanları olan Avrasiyanı cəlb- edici transmilli bir amilə çevirdi və beynəlxalq şirkətləri, Qərb ölkələrini qloballaşan dünyanın iqtisadi və ticarət ehtiyaclarına uyğun olaraq, bu məkandan ilk növbədə Şərq-Qərb əlaqələrin- də əsas nəqliyyat-kommunikasiya dəhlizi kimi istifadə etməyə ruhlandırdı. Avrasiya həm də XXI əsrin əsas alternativ enerji və digər transmilli layihələrinin həyata keçirildiyi region hesab olunur. Təbii xammal mənbələri ilə zənginliyi, əmək resurslarının geniş potensialı, dünya enerji və xammal ehtiyatlarının böyük bir qisminə malik olması və s. Avrasiyanın geosiyasi, geoiqti- sadi və geostrateji əhəmiyyətini getdikcə ciddi şəkildə artırır. Xüsusən, yeni dövrdə dünyada enerji ehtiyaclarının getdikcə artması regionun zəngin təbii və mineral qaynaqlara malik olan Orta Asiya, Cənubi Qafqaz və Xəzər-Qara dəniz hövzəsi kimi ərazilərinin planetin əhəmiyyətli və cəlbedici məkanı kimi tanınmasına şərait yaratmışdır. Bəhs olunan amillərlə yanaşı, üçüncü minilliyin başlanğı- cından həm də beynəlxalq sülh və təhlükəsizlik üçün kəsb et- diyi hərbi-geostrateji əhəmiyyət, regionda dünya güclərinin və ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
211
böyük dövlətlərin geoiqtisadi, geosiyasi və hərbi-strateji ma- raq dairələrinin kəsişməsi, fərqli dinlərin və sivilizasiyaların intensiv təmas nöqtəsinə çevrilməsi və s. üstünlükləri Avrasi- yanı sözün həqiqi mənasında dünya geosiyasətinin əsas mər- kəzlərindən birinə çevirmişdir. Yeni dövrdə Avrasiya və onun – Mərkəzi (Orta) Asiya, Cənubi Qafqaz, Xəzər-Qara dəniz hövzəsi və Fars körfəzi kimi bölgələri qloballaşmaya sürətlə cəlb olunan və regional inteqrasiya proseslərində müxtəlif meyillərin müşahidə olunduğu əsas planetar məkanlar sırasında dayanır. Bu da müvafiq olaraq, planetin əksər dövlətlərini və digər geosiyasi aktorları bölgədə öz geosiyasətini formalaşdır- mağa və yürütməyə sövq edir. Avrasiya özünün beynəlxalq dəyəri, zəngin və əhəmiyyət- li geosiyasi, geoiqtisadi və geostrateji resursları ilə yanaşı, həm də region xalqlarının yaşadığı, region ölkələrinin mövcud ol-
maraqlarını təmin etmək məqsədi ilə daxili və xarici siyasət prioritetlərini formalaşdırır, başqa dövlətlərlə siyasi, iqtisadi, hərbi və mədəni qurumlar yaradır, transmilli və regional inteq- rasiya proseslərində iştirak edir. Təbii ki, bu zaman ölkələrin bəzən bir-biri ilə və regionda marağı olan digər dövlətlərlə geosiyasi, hərbi-strateji və geoiqtisadi maraqları toqquşur, bəzən də üst-üstə düşür. Buna görə də Avrasiya əhatə etdiyi ölkələrin maraq və mənafe dairəsinin, xarici siyasət istiqamət- ləri və yönlərinin müxtəlifliyi, dövlət idarəçilik sistemlərinin xarakteri və s. baxımından da çox mürəkkəb regiondur. Avra- siyada həyata keçirilən qlobal transmilli layihələr, yerli ölkə- lərin demokratik transformasiyası, iqtisadiyyatının liberallaşdı- rılması və bölgədaxili siyasi, iqtisadi, mədəni inteqrasiya pro- seslərində fərqli maraqları təmsil edən onlarla müxtəlif dövlət, hökumətlərarası birlik, QHT-lər və digər geosiyasi aktorlar iştirak edir.
Yüklə 21,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|