Microsoft Word geosiyaset son doc
Yüklə 21,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
ßËÈ ÙßÑßÍÎÂ
916
cuddur. Doğrudur, Ermənistan istisna olmaqla, Azərbaycanın hər hansı həmsərhəd dövlətlə indiyə qədər ciddi sərhəd müna- qişəsi və yaxud silahlı qarşıdurması (İran hərbi təyyarələrinin və sərhədçilərinin 2001-ci ildə Xəzər dənizinin Azərbaycana məxsus milli sektorunun “Alov” neft yatağında kəşfiyyat-qaz- ma işləri aparan BP mütəxəssislərinə hərbi təzyiq göstərməsi və onları ərazini tərk etməyə məcbur etməsi faktı istisna ol- maqla - Ə.H.) mövcud olmamışdır. Lakin Xəzəryanı və Cənubi Qafqaz ölkələri ilə ortaq sərhəd xətlərinin hələ də axıra qədər demarkasiya və delimitasiya edilməməsi ciddi narahatlıq mən- bəyi olaraq qalmaqdadır. Bundan başqa, mütəxəssislərin məlu- matına görə, 2020-ci ilə qədər Xəzəryanı ölkələrin hərbi dəniz qüvvələrinə və sahil mühafizəsinə bütövlükdə, təxminən 60-a yaxın hərbi gəmi və kater daxil edəcəyi gözlənilir ki, bu da birbaşa dənizin millitaristləşdirilməsinə dəlalət edəcəkdir. Xəzər sahili ölkələrindən Rusiyanın 18, Qazaxıstanın 7-9, Türkmənistanın 12 və digərlərinin 2020-ci ilə qədər dənizə buraxacağı neçə-neçə hərbi gəmilərin mövcudluğu şəraitində, Azərbaycan rəsmiləri öz ölkələrinin Xəzər dənizindən qaynaq- lanan təhlükəsizliyi haqqında ciddi düşünmək məcburiyyətində qalacaqdır. Azərbaycanın qonşularından dəniz sərhədlərinin orta xəttinin müəyyənləşməsində İranla yanaşı, Xəzəryanı ölkələr- dən problemli olaraq qalan ikinci dövlət Türkmənistandır. SSRİ dağılandan sonra Azərbaycan bu ölkə ilə dəniz sərhəd- lərinin orta xəttinin və Xəzərdəki bəzi neft-qaz yataqlarının mənsubiyyətinin müəyyənləşməsində bəzi problemlər yaşayır. Artıq yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Xəzərin hüquqi statusu “müəyyənləşmədən” və onun milli sektorlarının delimitasiyası, demarkasiyası aparılmadan Azərbaycanın dənizdə həyata ke- çirdiyi beynəlxalq neft-qaz layihələrinə Türkmənistan da, Ru- siya və İrana qoşularaq, rəsmi şəkildə müəyyən etirazlar səsləndirmiş və özünəməxsus iddialar irəli sürmüşdür. Əslində,
ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍÛÍ ÝÅÎÑÈÉÀÑßÒÈ
917
öz milli maraqlarının ziyanına olaraq Xəzərin hüquqi statusu- nun müəyyən olunmasını indiyə qədər uzadan iki ölkədən biri məhz Türkmənistandır. Bu ölkə müstəqillik dövrünün ayrı-ayrı illərində xalqlarımızın ortaq din, dil, mədəniyyət və etnik soy- kökünə malik olmasını, iki ölkənin strateji maraq çərçivələri- nin və geosiyasi, geoiqtisadi mənafelərinin üst-üstə düşməsini, bu maraqların onlar arasında strateji tərəfdaşlıq tələb etməsini nəzərə almadan, bəzi məsələlərdə tam anti-Azərbaycan mövqe- yi nümayiş etdirmişdir. Lakin Azərbaycan rəhbərliyi bu ölkəni idarə edənlərin nə vaxtsa real gerçəkliyi dərk edərək, Xəzər hövzəsində respublikamızla eyni geosiyasi düşərgədə mövqe tutacağına ümid bəsləmiş və onların bəzi əsassız bəyanatlarına, qeyri-sağlam hərəkətlərinə göz yummuşdur. Türkmənistan özünü Xəzər hövzəsi və Orta Asiyada bitə- rəf dövlət elan edərək, bölgədəki təhlükəsizlik və hərbi-strateji bloklardan uzaq qalacağını bəyan etmişdir. Lakin bu ölkənin Xəzərdə həyata keçirmək istədiyi hərbi-geostrateji siyasət və bu haqda verdiyi bəzi bəyanatlar Azərbaycanı özünün hərbi və iqtisadi təhlükəsizliyi baxımından biganə qoya bilməz. Son dövrlərdə bəzi mənbələrin verdiyi məlumata görə, özünün “təhlükəsizlik maraqlarının təmin olunması”nı əsas gətirərək, Türkmənistan Xəzər dənizində güclü hərbi-dəniz qüvvələri yaratmaq, onu müasir texnika ilə təmin etmək haqqında milli proqram açıqlamışdır. Ölkənin Milli Təhlükəsizlik Şurasının qərarı ilə qəbul edilmiş həmin proqramda Türkmənistanın 2015-ci ilə qədər Xəzər hərbi-dəniz qüvvələri formalaşdırması, dənizdə hərbi-strateji planlar həyata keçirən, öz geoiqtisadi və təhlükəsizlik maraqlarını təmin edən hərbi donanma yaratması nəzərdə tutulmuşdur. Mütəxəssislər son illərdə bu ölkənin Xəzər dənizində yerləşən Türkmənbaşı hərbi-dəniz sərhəd dəstəsinə aldığı “Kalkan M”, “Qrif T” tipli, Ukraynadan alın- mış onlarla patrul katerlərini, İrandan alınmış 7 sahil-mühafizə hərbi katerini və bir ədəd minadaşıyan gəmini, ABŞ-la hərbi
ßËÈ ÙßÑßÍÎÂ
918
əməkdaşlıq çərçivəsində aldığı ”Point Jackson” patrul katerini və digər hərbi-dəniz texnikasını, ölkə rəhbərliyinin səsləndir- diyi çoxsaylı anti-Azərbaycan bəyanatlarını və qeyri-standart hərəkətləri, o cümlədən İranın Xəzərin Azərbaycana məxsus “Alov” yatağına 2001-ci ildə həyata keçirdiyi hərbi müdaxilə nümunəsini və s. nəzərə alaraq, bu proqramı Azərbaycanın təh- lükəsizlik maraqlarına bilavasitə təhlükə kimi qiymətləndirmiş və Xəzərdə yeni - “türkmən təhlükəsinin” gələcək geostrateji konturlarını nəzərdən qaçırmamağı tövsiyə etmişlər. 461
Məlu- matlara görə, bu yaxınlarda türkmən hərbi-dəniz donanması Rusiyadan alınmış iki ədəd “Sobol” patrul kateri ilə öz cəbbə- xanasını bir qədər də gücləndirmişdir. 462 Bundan başqa, ən son məlumata görə, hazırda Türkmənistan Türkiyə hərbi şirkətlə- rindən biri ilə iki ədəd yeni gözətçi gəmi istehsal edir ki, onlar da silahlandırılaraq təyinatı üzrə Xəzər dənizinə daxil edilə- cəklər.
463 Türkmənistanın siyasi və hərbi dairələri Xəzərin hərbiləş- dirilməsindən narahat olan ölkələrə verdiyi cavabda “bütün bu addımların hər hansı Xəzərətrafı dövlətə qarşı yönəlmədiyini, yalnız ölkənin dəniz sərhədlərinin təhlükəsizliyinin təmin edil- məsi məqsədi daşıdığını” bildirsələr də, mütəxəssislər 2009-cu ilin avqust ayında Türkmənistan rəsmilərinin “Xəzər hərbi-do- nanması üçün raketlərlə təchiz olunmuş, bütün dəniz akvato- riyasını optik və lokasiya nəzarətində saxlayan müasir hərbi gəmilərin alınması haqqındakı” bəyanatının tamamilə fərqli geostrateji planlardan xəbər verdiyi qənaətindədirlər. Onların fikrinə görə, Türkmənistanın bu addımları Xəzərdə reallaşdı- rılan əsas transmilli neft-qaz layihələrinin sahibi qismində çıxış
461 Bax: Велиев E. Каспий остается проблематичной зоной // газ. “Зеркало” , 26 января 2010 г. 462
Yenə orada 463
Bax: “Bizim dövr” qəzeyi, 19 fevral 2014-cü il. Yüklə 21,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|