Microsoft Word içindekiler doc

Биктагирова Зубайда Альбертовна 
26 
 
ПЕРМЯКОВ Г.Л. Основы структурной паремиологии. – М.: Наука, 1988. – 237 с. 
 
САЛЕЕВА  Д.А.  Этнические,  возрастные  и  гендерные  концепты  в  русских,  английских  и  татарских 
паремиях: Дисс. … канд. филол. наук. – М., 2004. – 224 с. 
 
ТАРЛАНОВ  З.К.  Русские  пословицы:  синтаксис  и  поэтика. – Петрозаводск:  Изд-во  Петрозаводского 
университета, 1999. – 448 с.  
 
OY Aydın, Tarih Boyunca Türk Atasözleri, 398 s.  
 
ERGAN Nevin Güngör, “Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Aile ve Akrabalık Anlayışı”, Türk Kültürü Kongresi 
Bildirileri, Cilt II. http://www.akmb.gov.tr/ata/metinler/ sempozyum/3.turkkulturuCII-23.htm. 
 

---

Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, 
  
Cilt: VII, Sayı 1, Sayfa: 27-54, İZMİR 2007. 
27 
 
TÜRKİYE TÜRKÇESİ GRAMERLERİNDE İSİM TAMLAMASI SORUNU VE 
BİR TASNİF DENEMESİ 
The Problem of Adjective in Turkish: An Attempt of Classification 
Celal DEMİR
*
 
Özet 
Dilimizde önemli bir yer tutan isim tamlamaları gerek biçimsel gerekse anlamsal 
yönüyle çok tartışılan konulardan biri olmuştur. Bugün de bazı dil bilgisi kitaplarında bu 
kelime gruplarının anlamsal boyutu ihmal edilip “iki isim unsurunun oluşturduğu kelime 
grubu” veya “iki adın birbirini tamladığı sözcük öbeği” biçiminde tanımlanmaktadır. Bu 
yaklaşım, hem yapısal hem de anlamsal açıdan büyük farklılıklar gösteren isim 
tamlamalarının aralarındaki farkları görmemize engel olmaktadır. Çağdaş dilbilim, 
kelimelerin ve kelime gruplarının sadece biçimsel boyutu ile değil, daha çok bunların bağlam 
içinde ürettiği anlam ile ilgilenmektedir. Sorun bu bağlamda ele alındığında isim tamlamasını 
“iki isim unsurunun aitlik ilgisi ile birbirine bağlanması” biçiminde tarif etmenin yüzeysel bir 
yaklaşım olduğu görülmektedir. Çünkü bu açıklama, isim tamlamasının sadece görünen 
(gösteren) boyutunu ön plana çıkarmakta, anlam yönünü ihmal etmektedir. “İsim tamlaması” 
başlığı altında incelediğimiz kelime grupları içerisinde anlam bakımından sıfat tamlamasına 
daha yakın kelime grupları bulunduğu gibi, bir tarafı (tamlayanı veya tamlananı) cümle 
değerinde olan yapılar da vardır. Bu nedenle, isim tamlamasını, sadece iki ismin birbirine 
bağlanması olarak değil, ögelerin temsil ettiği iki varlığın veya kavramın hem geçici hem de 
daim
î birlikteliğini dikkate alarak değerlendirmek gerekir. Türkiye Türkçesindeki isim 
tamlamaları, bu yaklaşımla yapısal ve anlamsal yönleriyle yeniden incelenip tasnif 
edildiğinde yeni kategorilerin ortaya çıktığı görülmüştür. Bildirinin amacı bu yaklaşıma göre 
yapılan yeni tarif ve tasnif denemesini tartışmaya açmaktır. 
Anahtar Kelimeler: İsim Tamlaması, İyelik Grubu, Tamlayan, Tamlanan 
Abstract 
One of the disputed and important subject of our language is adjective pnrases wint 
itsmeaning and structure. The meaning side of this group of words has been omitted and 
defined in today’s linguistics boks as “the group of words consist of two noun components” 
and “two nouns fallowed each other”. This kind of approach prevents to understand the 
adjective phrases which has different meanings and structure. Contemporary linguistics is not 
only interested in the structural side of words and group of words but also interested in the 
meaning that occurs in the context. If the problem taken into consideration form this point of 
view, it can be superficial to define adjective phrase as “connecting two nouns with belonging 
relationship with each oter”. Because this kind of explanationonly highligths the apperent 
dimension of the adjective phrases. Conseguently, adjective phrases should be evaluated not 
only as two nouns connecting each other but also as the perpetual and temporary relationship 
of the components that represents two entities and concepts. 
Key Words: Noun Phrase, Possessive Group, Determining, Determined 
İSİM TAMLAMASI İLE İLGİLİ SORUNLAR 
Türkiye Türkçesinde kelime grupları ile ilgili çalışmalar henüz tamamlanmamıştır. Yeni bilgilerle 
her gün biraz daha açıklığa kavuşan konulardan biri de isim tamlamasıdır. Türkiye Türkçesi dil bilgisi 
kitaplarında isim tamlamasıyla ilgili sorunları üç başlık altında toplayabiliriz: 
                                                 
*
 Yrd. Doç. Dr., Afyon Kocatepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Bölümü. 

---

Celal Demir 
28 
1. Tanımlama Sorunu: Türkiye Türkçesi dil bilgisi kitaplarında isim tamlaması farklı şekillerde 
tanımlanmaktadır. Dolayısıyla her tanımda bu tamlamanın bir başka özelliğine vurgu yapılmaktadır. Bazı 
yazarlar, ‘iki adın birbirine iyelik ilgisiyle bağlanması’
1
, ‘bir adın anlamının başka bir ad tarafından 
tamamlanması”
 
veya ‘bir adın anlamının başka bir ad tarafından belirli h
âle getirilmesi’
2
, biçiminde 
tanımlayarak isim tamlamasının bir varlığı veya kavramı iyelik bağlamı içinde belirtme işlevini ön plana 
çıkarmışlardır. 
Bazı yazarlar, ‘isim görevindeki iki unsurun oluşturduğu kelime grubu’ biçiminde tarif ederek bu 
tamlamanın yalnızca isimlerden oluşan bir kelime grubu olma özelliğini vurgulamışlardır
3
. Bazı yazarlar, 
ad tamlamasını ‘isimlerin oluşturduğu yargı bildirmeyen kelime grubu’ biçiminde tarif ederek onu 
cümleden ayıran en önemli özelliğe dikkat çekmişlerdir
4
. Bazı yazarlar, ad tamlamasının yargısız bir 
kelime grubu olduğunu belirtmekle birlikte ‘iki isim ögesinin iyelik ilgisiyle birbirine bağlanıp aitlik ve 
mülkiyet bildirme özelliği kazanmış olması’na vurgu yapmışlardır
5
. Bazı yazarlar ise isim tamlamasının 
yalnızca iyelik ilgisi belirten bir kelime grubu olmadığını; iki ya da daha çok isim ögesinin tamlama 
oluşturup çeşitli anlamlar ifade ettiğini belirterek isim tamlamasının anlam zenginliğine dikkat 
çekmişlerdir
6
. Bazı yazarlar da ad tamlamasının genel olarak ‘isimlerin veya zamirlerle isimlerin birbiri 
ile kurduğu anlam ilişkisi’ olma özelliği üzerinde durmuşlardır
7
. 
İsim tamlamasında tamlayan ögenin ilgi h
âlinde olması, tamlanan ögenin iyelik eki alması, her iki 
ögenin de isim olmasını veya isim görevinde kullanılmasını gerekli kılmaktadır. Türkçenin bu kuralına 
dayanarak tamlamanın bu özelliği dikkate alındığında yapılan tanımların ilgi, mülkiyet, mensubiyet veya 
                                                 
1
 “Bir isim unsurunun iyelik sistemi içinde başka bir isim unsuruyla kurduğu kelime grubudur.” (Leyla Karahan, Türkçede Söz 
Dizimi, Akçağ Yay., Ankara 1997, s. 13); “İyelik bağlantısı ile iki veya daha çok isimden oluşmuş tamlama.” (Zeynep 
Korkmaz, Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara 1992, s. 90); “İki isim arasında iyelik ilgisi kurmak amacıyla 
oluşturulan takıma isim takımı denir.” (Haydar Ediskun ve Baha Dürder, Örnek Dilbilgisi, Remzi Kitap Evi, İstanbul 1991, s. 
61); “Bir isim, zamir veya kelime grubunun başka bir isim, zamir veya kelime grubuna iyelik eklerinden biriyle 
bağlanmasından oluşan kelime grubudur.” (Sadettin Özçelik ve Münir Erten, Türkiye Türkçesi Dilbilgisi, Diyarbakır 2000, s. 
219); “Bir adın başka bir adla iyelik ilgisi içinde kurduğu takıma isim takımı denir.” (Tahir Kahraman, Çağdaş Türkiye 
Türkçesinin Dilbilgisi, Ankara 1996, s. 156). 
2
 “Bir adın anlamının tam olarak belirtilmesi için bir başka ad ya da adlardan yararlanılır. Bu amaçla oluşturulan ad öbeklerine ad 
tamlaması denir.” (Nurettin Koç, Yeni Dilbilgisi, İkıl
âp Kitap Evi, İstanbul 1996, s. 429); “Bir veya daha çok adın, bir başka 
adın anlamını tamamlamak üzere kurduğu birliktir.” (Vecihe Hatiboğlu, Türkçenin Sözdizimi, TDK Yay., Ankara 1972, s. 
11); “Bir ismin anlamca daha iyi belirtilmesi için başka bir isim tarafından tamamlanmasıyla oluşan takıma isim tamlaması 
denir.” (Akif Ağırgöl ve Cafer Özkan, Kaynak Dilbilgisi, İstanbul 1989, s. 69). 
3
 “Bu grup iki isim unsurunun meydana getirdiği kelime grubudur.” (Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, 
İstanbul 1998, s. 381). 
“İki isim unsurunun meydana getirdiği kelime grubudur.” (Metin Karaörs, Türkçenin Söz Dizimi ve Cümle Tahlilleri, 
Kayseri 1993, s. 10); “… İki ya da daha çok addan kurulmuş tamlamalara ad tamlaması denir.” (Berke Vardar, Açıklamalı 
Dilbilim Terimleri Sözlüğü, ABC Kitap Evi, İstanbul 1988, s.197). 
4
 “Ad tamlaması denilen yapı, iki veya daha çok ad ya da ad soylu sözcükten en küçük yargısız öbektir.” (Recai Ünal, “Türkiye 
Türkçesinde Ad Tamlamalarına Genel Bir Bakış, Gözlemler, Açıklamalar, Sonuçlar” Türk Lehçeleri ve Edebiyatları, 
Haziran 1995, s. 77); “Başka dillerde olduğu gibi, tamlama, Türkiye Türkçesinde de yargı taşımayan en küçük söz birliğidir.” 
(Neşe Atabay ve Arkadaşları, Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi, TDK Yayınları, Ankara 1981, s. 14). 
5
 “İz
âfet, mülkiyet bildiren bir belirtici öbektir.” (Jean Deny, Türk Dili Grameri, Osmanlı Lehçesi, Çeviren: Ali Ulvi Elöve, 
MEB Yayınları, İstanbul 1947, s. 727); “Kimin veya kim h
âlindeki bir ada iyelik eki almış bir adın gelmesiyle ortaya çıkan 
kelime öbeğine ad takımı deriz.” (Tahsin Banguoğlu, Türkçenin Grameri, TDK Yayınları, Ankara 2000, s. 331); “Manaca 
birbirine ait iki isim yan yana gelir de birinci isim ya genetif veya nominatif h
âlinde bulunursa bir isim terkibi olur.” (Peyami 
SAFA, Okul Grameri El Kitabı, Cumhuriyet Kitap Evi, İst. 1942, s. 20). 
6
 “Birden fazla ismin iyelik (=aitlik), tahsis, tür, cins ve özellik ifade etmek üzere bir araya gelmesinden hasıl olan birleşik 
sözlere isim tamlaması denir.” (Kaya Bilgegil, Türkçe Dilbilgisi, Derg
âh Yayınları, 1984, s. 116); “Bir ismin manası; onun 
kime, neye, veya hangi cinse ait olduğu yahut neden yapılıp neye benzediği belirtilerek başka bir isimle tamlanabilir.” 
(Necmettin Halil Onan, Dilbilgisi I, MEB Yay., İstanbul 1947, s. 69). 
7
 “İz
âfet, bir ismin başka bir isimle veyahut şahısları gösteren zamirlerle olan münasebetini ifade eden bir tamlamadır.” (İbrahim 
Nemci, Türkçe Gramer, Birinci Kısım, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul 1933, s. 186); “…Bu durum adın başka bir kavramla 
ilişkisini, bağlantısını anlatır; kısaca, ilişki gösterir.” (Doğan Aksan, Her Yönüyle Dil, Genel Hatlarıyla Anlam Bilimi, C.II, 
TDK Yayınları, Ankara 2000, s. 92); “İki ad arasında çeşitli anlam ilgileri kurmak amacıyla oluşturulan bu takıma ad 
tamlaması denir.” (Tufan Demir, Türkçe Dilbilgisi, Kurmay Yayınları, Ankara 2004, s. 277). 

---