Microsoft Word II cild -meruze metnlerin toplusu son2
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə)
25 24. Велиева К.А. Формальное описание синтеза слова АКД, М., 1971, 20 cтр. 25. Велиев А.Г. Переходные говоры Азербайджанского языка. АДД. Б., 1975, 65 s. 26 Mahmudov M.Ə. Azərbaycan mətnlərinin avtomatik işlənməsi sistemi,DDA, B., 1994, 64 s. 27. Vəliyeva K.A.,Məmmədova M.H. Mətnlərin avtomatik redaktəsi. B., 2003, 80 s. 28. Vəliyeva K.A. Azərbaycanda riyazi dilçiliyin müasir vəziyyəti. Türkologiya 1, 2014. (s.51-56). 29. Vəliyeva K.A. Kompüter dilçiliyinin aktual məsələləri (s.126-132). Dilçilik İnstitutunun Əsərləri, B., 2015, 195 s. 30. Vəliyeva K.A., Mahmudov M.Ə. Linqvostatistika: Fərziyyə və reallıq. B., Tədqiqlər 1, 2000, 56-63 s. 31. Vəliyeva K.A., Mahmudov M.Ə. Pines V.İ., Rəhmanov S.Ə., Sultanov V.S. “Kitabi- Dədə Qorqud”un statistik təhlili (ilkin nəticələr) B., 1999, 248 s. 32. Vəliyeva K.A., Mahmudov M.Ə., Sultanov V.S. M.Füzulinin nəzm əsərlərinin əlifba- tezlik sözlüyü. B., 2004, 548 s. 33. Рахманов Дж. Ф. Статистико-дистрибутивный анализ азербайджанского текста (на уровне графем и фонем). Автореферат канд. дисс. Б., 1988, 23 s. 34. Мамедова М.Г. Автоматизированный отбор лексики в информационно - поисковый тезаурус на основе анализа терминологических словарей. Авт. дисс. канд. тех.наук М., 1984, 20 стр. 35. Мамедова М.Г. О cоздании банка терминологических данных азербайджанского языка – Советская тюркология, 1990, 2, 84-89 стр. 36. Şıxıyeva İ.X. Kitabi-Dədə Qorqud dastanın linqvostatistik xüsusiyyətləri.Filologiya elm. nam.,, Avtoreferat, B.,1995. 37. Mahmudov M.Ə. Azərbaycan dili qlobalaşma şəraitində (s.34-39). Dilçilik İnstitutunun Əsərləri, B.,2012 176 s. (xüsusi buraxılış). 38. Vəliyeva K.A. Ehtimal-statistik metodlarının Azərbaycan dilçiliyində tətbiqi ( s.142- 145), Dilçilik İnstitutunun Əsərləri, B., 2012 (xüsusi buraxılış).
İnternet resursları 39. htts//ru.wikipedia.org 40. http://www/soylem.K2
The Issues of Computational Linguistics in Turkology The main trends of computer linguistics- natural language processing, corpus linguistics, dictionary compiling, learning and recognition of languages through a computer, matters of machine translation have been analyzed in this article. Key words: computational linguisties, natural language processing, machine translation, korpus linguisties.
Nərgiz Əliyeva, t.ü.e.d. AMEA Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi
ŞİRVANDA ELM, ŞİRVANŞAHLAR İSƏ ONUN QORUYUCUSU ROLUNDA Yaxın Şərq və Cənubi Qafqazda ən böyük və inkişaf etmiş yarımüstəqil dövlətlərdən biri olan Şirvan həm də elm mərkəzlərindən biri idi. Güclü dövlət kimi, Şirvanın hakimiyyəti öz ərazisindən savayi Arran və Muğan, bəzən isə hətta bu ərazilərdən də uzağa gedərək Xalxala qədər uzanırdı (1, s.318; 25, 360).
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (II hissə)
26 Şirvan hakimi (əmir) məzyədilər süraləsindən olan Yəzid ibn Məzyəd (763-788) xarakterinə, həyat tərzinə görə əsl bədəvi idi. Abbasi xəlifələri Mansurdan Harun ər-Rəşidə qədər onu ə`rabi (bədəvi) adlandırırdılar. Geniş ürəkli, həddən ziyadə səxavətli və müharibə olmayan adi vaxtlarda böyük “bon-vivant” (22, c.9-10) olan Yəzid döyüş cəbhəsində şirə dönür, sərt, amansız bir hərbçiyə çevrilirdi. Tez- tez dövlətin paytaxtı Bağdadda olmasına, farsların güclü mədəni təsirinə məruz qalan saray əyanları ilə ünsiyyət saxlamasına baxmayaraq, bütün ərəblərin, xüsusilə ərəb zadəganlarının böyük məhəbbət bəslədiyi şeirlərdən xəbərsiz və ya etinasız idi. Buna baxmayaraq Xilafətin müxtəlif ucqarlarından belə onun yanına gəlmiş və ya onun sarayında yaşayan şairlərə, o cümlədən gürkəmli şair Müslim ibn əl-Validə səxavətlə mukafatlar verirdi (22, c.9-10). İbn Xəlliqan yazır ki, Harun ər-Rəşid iki dəfə Yəziddən Yəzidin özünə həsr olunmuş şeirlərin müəlliflərinin kim olması barədə soruşarkən, hər iki dəfə də bilmədiyini demişdi. Xəlifə əvəzində demişdi: Ayıb olsun. Bundan sonra sən necə qəbilə başçısısan (seyyidi) ki, belə şeirlərlə səni tərifləyirlər, sən isə müəllifi tanımırsan (36, s.423; 22, c.10). Bu məlumat bir tərəfdən şairlərə qarşı xəlifə və saray əyanları tərəfindən diqqəti göstərirsə, digər tərəfdən, Yəzid ibn Məzyədin igid bir sərkərdə kimi çox məşhur olmasını təsdiqləyir. Lakin hələ X əsrdə Şamaxıda Şirvanşah Əhməd ibn Məhəmmədin (h.345/956-981) sarayında Ruhi Şirvani kimi məşhur alim və şairin xidmət etməsi burada ədəbi və elmi mühitin olmasından xəbər verir. Onun ərəb və fars dillərində yazdığı şeirləri Britaniya Muzeyinin Şərq şöbəsində və Türkiyədəki Su Tərlan kitabxanasında saxlanır (11, s.22). Şirvanın özünün hətta dəfələrlə hücumlara məruz qalmasına baxmayaraq zəngin təbii sərvətləri, inkişaf etmiş sənətkarlıq istehsalı, əlverişli yeri, geniş ticarət əlaqələri, sayəsində onun iqtisadi və mədəni həyatı tezliklə bərpa edilmişdir (14, c.9). X-XII əsrlərdə islamın mərkəzi olan Bağdad şəhərində hədis bilicilərindən olan Əhməd ibn İbrahim ibn Musa ibn Abdulla əl-Cənzini (Gəncəli-N.Ə.) atası Əbu Əmr ibn Mundaverhin məclisinə gətirməsi haqqında əs-Səmaninin məlumatı da vardır (33, v.21; 29, s.172). Professor V.Beylisin Şirvanşahların siyasi cəhətdən tərəqqisinin başlanğıcını məhz XII əsrdən hesab etməsi təsadüfi deyildir (16, c.52). Məhz bu dövrdə bir çox tanınmış tarixçi və şairlər Şirvanda elm və mədəniyyətin çiçəklənməsini xüsusi vurğulayırlar. Şirvanşah II Mənüçöhr (489//1096-498-514//1105-1120) digər güclü feodal hakimləri kimi öz ətrafında ziyalılarının toplanmasına səy göstərmiş, Şirvanın siyasi, qismən də o dövrün elmi fikir mərkəzinə çevrilməsi üçün lazımi şərait yaratmışdı (21, c.10). Arxeoloq V.Kvaçidzenin I Bəndovan yaşayış məskənində tapdığı bir qaibın üzərindəki yazı göstərir ki, yüksək elmi biliyə malik şirvanlı sənətkar öz əməyilə elmi vəhdətdə görmək istəyini qab üzərinə köçürmüşdür (23). Şirvan bölgəsi əsasən Qurani Kərimdə adı çəkilən Musa qayası haqqındakı rəvayətlə yanaşı çox sayda ziyalıların olması ilə məşhur olmuşdur. Məşhur coğrafiyaşünas tarixçi- səyyah Yaqut əl-Həməvi bu barədə məlumat verərək yazır: “Deyirlər ki, [Şirvanın] yaxınlığında Musa (ə.s.), qayası var. Burada o Allah Təalanın sözləri ilə deyilsə: “Görürsənmi, biz [həmin yerdə] qayanın yanında gizləndiyimiz zaman mən balığı unutdum” (8). Deyirlər ki, [haqqında Quranda söhbət gedən] qaya Şirvandakı qayadır, dəniz Gilan dənizidir, kənd Bacərvan kəndi [Musa peyğəmbərin (ə.s.)] rast gəldiyi xidmətçi oğlanın onu öldürdüyü kənd isə Cizan kəndidir (30, s.339). Bu dövrlərdə zəmanənin bir çox tarixçi və şairləri Şirvanşah II Mənüçöhr digər güclü feodal hakimləri kimi öz ətrafında Şirvanın o dövrdəki mədəni qüvvələrinin toplanmasına səy göstərmiş, Şirvanın siyasi, qismən də o dövrün elmi fikir mərkəzinə çevrilməsi üçün lazımi şərait yaratmışdı (26, c.10). Onlar Şirvanda elm və mədəniyyətin çiçəklənməsini xüsusi olaraq qeyd edirlər. Onların arasında Əbu Tahir əs-Siləfi Şirvan alimlərinin ziyarətinə gələnlərdən olmuşdur. Arxeoloq V.Kvaçidzenin I Bəndovan yaşayış yerindən tapdığı bir qabın üzərindəki yazı göstərir ki, şirvanlı sənətkarlar belə elmə yüksək qiymət vermişdir. O, əməklə elmi bir yerdə görmək istəyini qab üzərinə köçürmüşdür (23). Bu bölgədən tapılan arxeoloji materiallar, sənətkarlıq nümunələri üzərindəki yazılar, eləcə də epiqrafik naxışlar, şəhər sakinlərinin savadlı olduğuna dəlalət edir (6, s.105). Ərəbdilli bioqrafik ƏDƏBIYYATda (əs-Sübki, əs-Səmani, ibn Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|