Microsoft Word Insan huquqlari II kitab doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
28 Mühakimə fərdi olur və universal prinsiplərə söykənir. Eyni zamanda fərdi olaraq universallığa da təsir edir. O mühakimə universallığa daha çox təsir edir ki, dərin əqli nəticələri özündə əks etdirir. Buradan da belə bir nəticə hasil olur ki, dərin əqli mühakimə fəlsəfənin əsası, başlanğıcı və nəticəsi hesab olunur. Dərin əqli mühakimənin məhsulu olan fikirlər hər zaman insanlığı müşayiət edir və baza olaraq təsiredici kriteriya rolunda çıxış edir. Əqli nəticələrin məhsulları olan fikirlər bütün hallarda ətraf üçün təsiredici əhəmiyyət kəsb edir. Bu baxımdan da insan özü haqqında, öz başlıca funksiyası və məqsədi haqqında, eləcə də təbiət və bütünlükdə kainat haqqında dərin düşüncələrin sahibinə çevrilə bilir. Buradan da ontoloji və qnoseoloji, həmçinin epistemoloji aspektlər meydana gəlir. Fəlsəfə və elmin əsas funksiyaları obyekti məhz dərindən dərk etməni təmin etməkdən ibarətdir. Dərindən dərk etmənin də əsası daha çox tərkibləri tapmaqdan və onlar arasında olan əlaqələri aşkar etməkdən ibarətdir. Aşkarlama (müəyyənetmə) prosesi məhz sistemli xarakter alır. Bu xarakteri anlayışa (aşkarlıq anlayışına) məntiqi əməliyyatlar verir. Məntiqi əməliyyatlar fəlsəfə və elm arasında körpü yaradır və vəhdət şəkilində elmi fəlsəfəyə, fəlsəfəni isə elmə transformasiya edir. Məntiq burada bağlayıcı və məzmun, tərkib və forma dəyişdirici kriteriya rolunda çıxış edir. İnsan kainatın (təbiətin) ünsürüdür, bildiyimiz qədər onun hələlik son mükəmməl şüurlu canlı varlığıdır. Canlıdır, ona görə ki, bu varlığın (canlı kimi) əlamətlərini hiss etdirən siqnalları vardır və bir forma kimi mövcud olan strukturu (quruluşu) hərəkət vəziyyətindədir. (Qeyd: ümumiyyətlə, kainatda tam hərəkətsizlik ola bilməz. Bütün elementlər, maddələr, materiyalar məhz ümumhərəkətin tabeçiliyindədir, ümumhərəkəti yaradandır. Sadəcə olaraq elementlərin hərəkətlərinin müəyyən qüvvələrin təsiri sayəsində dərəcələri vardır. Bu baxımdan da bərk materiyalar da canlıdırlar, hərəkətdədirlər, lakin az dərəcəli canlıdırlar. Bərk materiyaya 29 su və ya da qaz halında maddə dəydikdə öz canlılığını artırır. Eləcə də bərk materiyalar sürətlə toqquşduqda hər ikisində enerji sürətli hərəkətləri yaradır. İki bərk materiyanın sürətli toqquşması həmin materiyaları dağıdaraq alov və qaz çevirə bilər. Bu baxımdan da canlını artıran enerjinin artmasıdır. Enerji artması da elementlərin hərəkətidir, axının güclənməsidir. Hərəkət isə yüngülləşmədən, yəni elementlərin yüngülləşməsindən meydana gəlir. Yüngülləşmə isə elementin parçalanaraq öz tərkibində olan hissəcikləri itirmədən ortaya çıxır. Yüngülləşən elementlər təzyiq altında- təzyiqi də digər materiyalar, elementlər yaradır-az təzyiqli məkana doğru hərəkət edirlər. Nəticədə hərəkət sayəsində enerji yaranır, artır. Sükunət halı nisbidir, ona görə də enerjisizlik də nisbidir. Yüngül materiya bərk materiyaya toxunduqda bərk materiyanın tərkib strukturuna daxil olur, onu öz məkanından dağıtmağa, aralamağa, başqa məkana doğru itələməyə çalışır. Nəticədə bərk materiyanın ağır elementləri yüngülləşməyə, məkan olaraq yerini dəyişməyə başlayır. Bu dəyişməıdən də canlanma artır. Canlanma elementlərin öz məkanlarından başqa məkanlara üfiqi və ş aquli əsaslarla keçməsindən, yeni məkanlar əldə etməsindən meydana gəlir. Hər şey hərəkət vəziyyətində olduğundan təkamül prosesləri baş verə bilir. Təkamüll prosesləri element strukturunun və məkanının dəyişməsindən meydana gəlir. Təkamül daxili və xarici təsirlərdən, enerji tətbiqindən formalaşan prosesə çevrilir. Təkamül prosesləri sayəsində mövcud olan elementlər strukturları xarici təsirlər sayəsində öz formasını itirir və yeni forma alır. Təkamülün meydana gəlməsində kainat dəyişikliyi və təbiət dəyişikliyi rol oynaya bilir. Canlı aləm mikro məkanda makro məkanın təsirləri sayəsində dəyişikliyə məruz qala bilir. Təbiətin təkamül prosesləri kainatın əmələ gəlməsi, yəni başlanğıcının olması və dəyişməsi proseslərinin əsaslarını sübuta yetirmiş olur. Lakin elə də hesab etmək olar ki, kainatın başlanğıcı və sonu 30 məlum deyil, təbiətin təkamül prosesləri sadəcə olaraq təbiət hadisələrinin –külək, yağış, qar və bunların əmələ gətirdikləri sel, quraqlıq nəticələri və s. kimi hadisələrin ardıcıl qaydada bir-birini əvəzləməsindən ortaya çıxır. Məsələn, Yer kürəsinin tarixi onun üzərində təbiət hadisələrinin dəyişməsi ilə meydana gələn səth dəyişmələri ilə izah edilə bilir. Təkamül proseslərindən çıxış edərək hesab etmək olar ki, insanların da təkamülü prosesləri baş verir. Bu məntiqlə insanları gələcək dəyişikliklər gözləyir. Lakin kainatda mütləq başlanğıc və mütləq sonun bəlli olmaması prinsipi isə onu deməyə əsas verir ki, əslində makro aləmdə-kainatın tərkibində- elə bir dəyişiklik baş verməyəcəkdir. Ancaq Yer üzərində təbiət hadisələri və insanların şüurları və əqli nəticələrin, empirik nəticələrin təbiətə təsdirləri müəyyən dəyişiklikləri ortaya qoya biləcəkdir. Bu dəyişikliklər anatomik və fizioloji- psixoloji amillərə söykənə biləcəkdir və bu amilləri meydana gətirə biləcəkdir. Bu prizmadan çıxış edərək hesab etmək olar ki, kainat elementlərində də müəyyən qədər dəyişikliklər baş verə bilər. Lakin kainatda vahid enerji və vahid qüvvə, qüvvənin makro məkanda ümumən itməməsi onu deməyə ə sas verir ki, kainat elementlərində, kainatın tərkibi olan Günəş sistemində dərk etdiyimiz qədər köklü dəyişikliklərin olması gözlənilə bilməz. Bu baxımdan da qənaətə gələ bilərik ki, mövcud sistem daha çox əbədidir. Bu yanaşma isə onu deməyə əsas verir ki, insan cismən təbiətin ruhən isə kainatın-fövqəltəbiətin- məhsulu olaraq qalacaqdır. Yer üzərində dəyişiklik Yer kürəsinin forma və məzmununa təsir edəcək qədər böyük həcmdə yox, sadəcə olaraq planet üzrə daxilən kiçik həcmdə olaraq müşahidə olunacaqdır. Onu da ə lavə etmək lazımdır ki, çox ehtimal ki, Yer kürəsində biz canlıların mövcudluğuna təhlükə olaraq azmış planetlər, asteroidlər və kometalar təhlükə ola bilər. Onların Yer kürəsi ilə ehtimal oluna bilən toqquşmaları sayəsində nizamın qarışması canlı aləmin də məhvinə gətirib çıxara bilər. Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|