Microsoft Word İqtisadiyyat tam 5
Yüklə 5,33 Kb. Pdf görüntüsü
|
İqtisadi nəzəriyyə ECONOMICS 366 Tarazlıq qiyməti – Bazarda tələbin həcminin təklifin həcminə uyğun (bərabər) olduğunu tənzimləyən qiymət səviyyəsi. Tender – Açıq və qapalı şəkildə keçirilən satışlar, sifarişlərin, layihələrin müsabiqə yolu ilə seçilməsinin xüsusi forması. Təbii resurslar (ehtiyatlar) – Əmtəə-xidmətlərin istehsalında istifadə edilməsi mümkün olan təbii sərvətlərin bir hissəsi. Tədiyə balansı – Müəyyən dövr ərzində ölkəyə valyuta daxil olmaları ilə onun valyuta xərcləri arasındakı nisbəti (fərqi) əks etdirən cədvəl. Tədavül – Əmtəə və xidmətlərin pul vasitəsilə mübadiləsi, yaxud alqı-satqısı. Təklif – Bazarda olan və oraya göndərilə bilən əmtəə-xidmətlərin cəmi. Təklif qiyməti – Rəqabətli bazarda satıcının təklif etdiyi qiymət. Təklif qanunu – Başqa-başqa şərtlər sabit qaldıqda, əmtəə-xidmətlərin qiymətinin dəyişməsi ilə təklifin dəyişməsi nisbəti arasındakı asılılığın ifadəsi. Tələb – İstehlakçının pul imkanı daxilində bazardakı əmtəə-xidmətlərdən faydalanmaq, yaxud olun alıcılıq qabiliyyəti. Tələb qanunu – Başqa şərtlər sabit qaldıqda, qiymətin dəyişməsi ilə bağlı tələbin dəyişməsi arasındakı asılılığın ifadəsi. Tələb qiyməti – Alıcının bazarda əmtəə-xidmətlər üçün təklif etdiyi qiymət. Tələbat – İnsanların ehtiyac duyduğu, malik olmaq istədiyi, istifadə etmək arzusunda olduğu əmtəələr və xidmətlər toplusu. Təkrar istehsal – İstehsal prosesinin vaxtaşırı təkrarı və fasiləsiz davamı. Ticarət – Hazır əmtəə-xidmətlərin istehsal dairəsindən istehlak dairəsinə hərəkətini təmin edən sahə. Torpaq – İstehsal prosesinin əsas amillərindən biri. Torpaq rentası – Torpaq mülkiyyətçisinin əldə etdiyi gəlir. Transaksiya xərcləri – Əsas istehsal və tədavül xərclərindən əlavə digər dolayı əməliyyat xərcləri. Transmilli korporasiya (TMK) – Beynəlxalq miqyasda əlaqələr şəbəkəsi olan müasir nəhəng korporasiya. Tsiklik işsizlik – İqtisadi böhranlar vaxtı istehsal səviyyəsinin aşağı düşməsi nəticəsində yaranan işsizlik forması. Trest – Qrup mülkiyyəti əsasında yaranan inhisar forması. TRASEKA – Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizi. Trend – Müəyyən vaxt ərzində dəyişən hər hansı bir kəmiyyətin enib-qalxma meyli. U Uçot – İqtisadi proseslərin və obyektlərin idarə olunması göstəricilərinin müəyyən cədvəllərdə əks olunması. Ucuz pul siyasəti – Mərkəzi Bankın kredit faiz dərəcələrini aşağı endirmək yolu ilə kreditləşdirmənin genişləndirilməsinə istiqamətlənmiş tədbirlər sistemi. Uduşlu istiqrazlar – Gəlirin uduş formasında ödənildiyi istiqraz növü. Universal banklar – Bank əməliyyatlarının bütün əsas növləri (kredit, depozit, fond, hesablama və sair) üzrə xidmət göstərən kredit təşkilatı. Universal birja – Ən müxtəlif qiymətli kağızların alqı-satqısı ilə məşğul olan birja. İqtisadi nəzəriyyə ECONOMICS 367 Unsiya – 31,1 qrama bərabər qızılın çəki vahidi. Urbanizasiya – Əhalinin və iqtisadi fəaliyyətin şəhərlərdə cəmləşməsi prosesi. Utilləşdirmə – Hər hansı növ tullantının təkrar emalı sayəsində, ondan yenidən xammal yanacaq, gübrə kimi istifadə edilməsi. Uyğunsuzluq – Bazardakı əmtəə-xidmətlərin qiymətlərinin kəsgin dəyişməsi. Uzun dalğalar nəzəriyyəsi – N.D.Kondratyevin adı ilə bağlı iqtisadi inkişafın dalğavari uzun (45-60 il), orta (7-11 il), qısamüddətli dəyişmələrini əsaslandıran elmi konsepsiya. Uzunmüddətli borc – Bir ildən artıq müddətə verilmiş borc, ssuda. Uzunmüddətli istehlak əmtəələri – Əhaliyə uzun müddət xidmət göstərən istehlak və xidmət təyinatlı məmulatlar, əşyalar. Uzunmüddətli istiqrazlı – Ödəniş müddəti bir neçə ilə nəzərdə tutulan istiqrazlar. Uzunmüddətli proqnoz – İqtisadi, sosial və texniki sahələrdə perspektiv inkişaf proseslərinin irəlicədən müəyyənləşdirilməsi. Uzunmüddətli rəqabət tarazlığı – Bazarda tələb və təklifin həcminin bərabərliyi, yaxud tarazlığı vəziyyəti. Uzunmüddətli planlaşdırma – Həyata keçirilməsi gələcək bir neçə ilə nəzərdə tutulmuş planlar, layihələr, proqramlar. Uzunmüddətli vaxt dövrü – Makroiqtisadi səviyyədə ölkə miqyasındakı proseslərdə bir ildən artıq müddətə hesablanan dövr. Uzunmüddətli veksel – Ödəniş müddəti təqdim olunduğu gündən başlayaraq bir aydan az olmayan köçürmə veksel. Ü Üçüncü bazar – Birja üzvü olmayanların qiymətli kağızlarla birjadankənarda müxtəlif alqı-satqı əməliyyatları apardıqları bazar. Üfüqi birlik – Oxşar texnika-texnologiya əsasında, eyni təyinatlı məhsul istehsal edən şirkətlərin korporasiya daxilində birləşməsi. Ümumi xərclər – Şirkət və korporasiyanın məhsulun istehsalı, daşınması, satışı ilə bağlı olan bütün xərcləri. Ümumi daxili məhsul – Mülkiyyət mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, ölkə ərazisində fəaliyyət göstərən şirkətlərin il ərzində istehsal etdikləri hazır əmtəələrin (məhsulların) və göstərilən xidmətlərin ümumi dəyər (pul) ifadəsi. Ümumi milli məhsul – Ölkədə və onun hüdudlarından kənarda milli iqtisadiyyatın resursları hesabına il ərzində istehsal olunmuş son hazır məhsulların (əmtəələrin), göstərilən xidmətlərin ümumi bazar qiymətləri ilə dəyər (pul) ifadəsi. Ümumi gəlir – Şirkətin, birliyin, korporasiyanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində əldə etdiyi gəlir. Ümumi mülkiyyət – Bir neçə sahibkarın, mülkiyyətçinin, bütövlükdə ictimaiyyətin mülkiyyəti. Ümumi rentabellik – Təsərrüfat vahidinin, sahənin iqtisadi fəaliyyətinin ümumi səmərəlilik meyarı, göstəricisi. Ümumi risq – İqtisadi fəaliyyətin bütün agentlərinə təsir göstərən risqlər. Ümumi sifariş – Müəyyən həcm və məbləğdə məhsulun konkret vaxt ərzində hazırlanmasını, lakin həmin məhsulun təhvil verilməsi vaxtının dəqiqləşdirilmədiyi sifariş. İqtisadi nəzəriyyə ECONOMICS 368 Ümumi tələbat – Cəmiyyətin və onun üzvlərinin bütün tələbatlarının məcmusu. Ümummilli reklam – Ölkə miqyasında tanınmış şirkətin ərzaq və sənaye mallarının yayılması üçün istifadə edilən reklam. Üzən faiz dərəcəsi – Orta və uzun müddətli kreditlər üzrə tətbiq edilən, lakin həmin səviyyənin kreditləşmənin bütün dövrünə tətbiq olunmayan faiz dərəcəsi. Üzən (axan) kapital – Daha yüksək iqtisadi səmərə əldə etmək məqsədilə, kapitalın bir bazar və sahədən digərinə keçirilməsi. Üzən valyuta məzənnəsi – Səviyyəsi konkret bazar vəziyyəti, konyuktura, tələb-təklif, habelə digər amillərlə enib-qalxan və sərbəst surətdə dəyişən valyuta məzənnəsi. V Va-bank – Böyük risq və təhlükə ilə bağlı olan hərəkət etmək. Vahid iqtisadi məkan – İqtisadi ittifaqda birləşmiş bir neçə dövlətin təşkil etdiyi təsərrüfat fəaliyyəti zonası. Vaxta görə əmək haqqı – Əmək haqqının iş vaxtının, iş saatlarının kəmiyyətindən asılı olaraq, işçinin əməyinin ödənilməsi forması. Vaxtı keçmiş kredit – Müəyyən edilmiş vaxtda banka qaytarılmamış kredit. Valyuta – Ölkənin milli pul vahidi (manat, dollar, avro) və beynəlxalq hesablaşmalarda haqq-hesab aləti. Valyuta məzənnəsi – Bir ölkənin pul vahidinin digər ölkənin pul vahidində ifadəsi. Valyuta bazarı – Müxtəlif ölkələrin valyutalarının alqı-satqısının aparıldığı birja və birjadankənar (banklararası) sahələr. Valyuta böhranı – Ölkələrin pul-kredit sisteminin böhranı. Valyuta tənzimlənməsi – Valyuta məzənnəsinin dövlət tərəfindən müəyyən bir səviyyədə saxlanması. Valyuta pariteti – Müxtəlif ölkələrin valyutaları arasında alıcılıq qabiliyyəti hesabilə müəyyənləşdirilmiş nisbət. Veksel – Borc ödənişi üçün müəyyən olunmuş formada tərtib edilmiş öhdəlik sənədi. Veksel krediti – Veksel sahibinin bankı tərəfindən kredit verilməsi formalarından biri. Veksel tədavülü – Tədəvül dairəsində veksellərin pul sənədləri kimi hərəkət edərək, ödəniş vasitəsi formasında bir əldən başqasına keçməsi. Vauçer – Qiymətli kağızların bir növü. Vergi – Dövlət tərəfindən vətəndaşlardan, şirkətlərdən, korporasiyalardan, təşkilatlardan tutulan məcburi ödəmələr. Vergi dərəcəsi – Müxtəlif vergiqoyma (sabit, mütərəqqi, enən) norması. Vergi sistemi – Ölkədə vergiqoymanın, tutulan vergilərin forma və metodlarının, vergilərin toplanması və istifadəsinin, habelə müvafiq vergi orqanlarının məcmusu. Vergi siyasəti – Vergi və vergiyəcəlbetmə sahəsində dövlətin həyata keçirdiyi tədbirlər sistemi. Vergi tənzimlənməsi – Vergi növləri və dərəcələrinin, vergi güzəştləri və cəlbolunmalarının müəyyənləşdirilməsi istiqamətində tədbirlərin hazırlanıb həyata keçirilməsi. Vergi yükü – Vergi ödənişləri ilə bağlı, iqtisadi məhdudiyyətlərin səviyyəsi. Vergidən azad olma – Ödənilən vergi məbləğinin qanuni yollarla azaldılması. İqtisadi nəzəriyyə ECONOMICS 369 Vergitutma bazası – Vergitutma obyektlərinin vergi tutulan hissəsinin kəmiyyətcə ifadəsi. Vergitutma obyekti – Qanunla müəyyən edilmiş vergiyə cəlb olunan bütün obyektlər. Y Yan (kənar) təsir – Bir şəxsin əməl və iqtisadi fəaliyyətinin başqalarının maddi vəziyyətinə müsbət, yaxud mənfi təsiri. Yarımfabrikat – Müəyyən şirkətdə istehsal olunub və digər şirkətdə, korporasiyada hazırlanan daha mürəkkəb məhsulun tərkib hissəsi kimi istifadə olunan natamam (yarımçıq) məhsul. Yarlık (damğa, nişan) – Əmtəənin, malın üzərinə yapışdırılan, yaxud bərkidilən etiket. Yarmarka – Vaxtaşırı fəaliyyət göstərən yerli, regional, ölkə və beynəlxalq bazar. Yaşayış minimumu – İnsanların həyat fəaliyyətinin saxlanması və iş qüvvəsinin təkrar istehsalı üçün zəruri olan yaşayış vasitələri. Yığım norması – Gəlirin ümumi həcmindən yığım və investisiya məqsədləri üçün ayrılmış hissə. Yoxsulluq – Hər hansı bir ölkədə elmi cəhətdən əsaslandırılmış normalara uyğun yaşayış vasitələri olmayan əhalinin müəyyən hissəsinin sosial-iqtisadi vəziyyəti. Yoxsulluq zonaları – Ölkədə və dünyada əhalinin yoxsul hissəsinin daha çox cəmləşdiyi ərazilər. Yumşaq valyuta – Nominal dəyərinə və digər valyutalara qarşı dayanıqsız olan valyuta. Yüngül sənaye – Əhalinin yaşayışı və məişəti üçün zəruri olan istehlak malları istehsal edən sənaye sahələri. Z Zamin – Müəyyən bir iş və fəaliyyət üçün zəmanət verən şəxs. Zay məhsul – Normal keyfiyyət tələblərinə və standartlara uyğun gəlməyən əmtəə- xidmətlər. Zəmanət – Müəyyən şəxs tərəfindən pul və əşya öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinə dair məsuliyyət forması. Zərər – Təsərrüfat fəaliyyətində itgilər, gözlənilməyən xərclər, əmlakın və pulun itirilməsi. Zəhmətsiz gəlirlər – Faydalı əmək fəaliyyəti ilə əlaqəsi olmayan, konkret əmək xərcləri ilə ölçülə bilməyən və qeyri-qanuni yollarla əldə edilən gəlir. Zəruri əmək – İctimai əməyin bir hissəsi olub, işçinin öz iş qüvvəsini bərpa etmək və ailəsinin zəruri tələbatlarını ödəmək üçün lazım olan şeylərin istehlak dəyərinə uyğun sərf edilmiş əmək. Zəruri iş vaxtı – Ümumi iş vaxtının bir hissəsi olub, işçinin iş qüvvəsinin təkrar istehsalını təmin edə bilən zəruri məhsulun dəyərinin yaradılmasına sərf edilən vaxt. Zəruri məhsul – Maddi istehsal sahələrində çalışan işçinin yeni yaratdığı məhsulun bir hissəsi. İqtisadi nəzəriyyə ECONOMICS 370 MÜNDƏRİCAT Ön söz ........................................................................................................ 3 «İqtisadiyyata giriş» (birinci bölmə) ...................................................... 4 Mövzu 1 Kursun məqsədi, vəzifələri və əsas prinsipləri .......................................... 5 Mövzu 2 İqtisadi nəzəriyyənin predmeti və metodları ............................................. 22 Mövzu 3 İqtisadi problemlərə giriş ........................................................................... 28 Mövzu 4 Xalis kapitalizm və gəlirlərin dövr etməsi ................................................. 34 Mövzu 5 Fərdi bazarların təhlilli: tələb və təklif ...................................................... 44 Mövzu 6 Bazar münasibətləri iqtisadi sistemi .......................................................... 53 Mövzu 7 Dövlətin iqtisadi vəzifələri (funksiyaları) ................................................. 62 Mövzu 8 ABŞ iqtisadiyyatinda xüsusi (özəl) və dövlət bölmələrinin fəaliyyəti ...... 69 İmtahan-test sualları .................................................................................. 80 Kurs üzrə dərs saatlarının bölgüsü ............................................................ 81 «Mikroiqtisadiyyat» (ikinci bölmə) ........................................................ 82 Mövzu 9 Kursun məqsədi, vəzifələri və quruluşu .................................................... 83 Mövzu 10 Tələb, təklif, qiymət və elastiklik .............................................................. 87 Mövzu 11 İstehlakçı davranışı nəzəriyyəsi ................................................................. 98 Mövzu 12 İstehsal xərcləri və mənfəət ....................................................................... 109 Mövzu 13 Sərbəst rəqabət və xalis inhisarçı rəqabət .................................................. 119 Mövzu 14 İnhisarçı rəqabət və oliqopoliya rəqabəti .................................................. 137 Mövzu 15 Əmək haqqı, renta, faiz və mənfəət ........................................................... 153 Mövzu 16 Ümumi tarazlıq nəzəriyyəsi və bazar iqtisadi sisteminin fəaliyyəti .......... 171 İmtahan-test sualları .................................................................................. 180 Kurs üzrə dərs saatlarının bölgüsü ............................................................ 181 «Makroiqtisadiyyat» (üçüncü bölmə) .................................................... 182 Mövzu 17 Kursun məqsədi, vəzifələri və quruluşu .................................................... 183 İqtisadi nəzəriyyə ECONOMICS 371 Mövzu 18 Ümumi daxili məhsulun həcminin ölçülməsi və qiymətlər səviyyəsi ....... 189 Mövzu 19 Makroiqtisadi qeyri-sabitlik: işsizlik və inflyasiya ................................... 198 Mövzu 20 Makroiqtisadi təhlil: məcmu tələb və məcmu təklif .................................. 211 Mövzu 21 Fiskal siyasət ............................................................................................. 219 Mövzu 22 Pul və bank işi. Baknlar necə pul yaradır .................................................. 228 Mövzu 23 Büdcə kəsiri və dövlət borcu ..................................................................... 245 Mövzu 24 İqtisadi artım: mahiyyəti və tipləri ............................................................ 253 İmtahan-test sualları .................................................................................. 266 Kurs üzrə dərs saatlarının bölgüsü ............................................................ 268 «Müasir beynəlxalq iqtisadi problemlər» (dördüncü bölmə) .............. 269 Mövzu 25 Kursun məqsədi, vəzifələri və quruluşu …..…...........…........................... 270 Mövzu 26 Dövlət və iqtisadi siyasət .......................................................................... 277 Mövzu 27 Antitrest (antiinhisar) qanunları və təsərrüfat həyatının tənzimlənməsi 287 Mövzu 28 Kənd təsərrüfatı və iri şəhərlərin iqtisadi-sosial problemləri .................... 299 Mövzu 29 Gəlirlərin bölgüsü, qeyri-bərabərlik və yoxsulluq ……...................……. 311 Mövzu 30 Beynəlxalq ticarət: mahiyyəti, formaları və meylləri ………………….. 323 Mövzu 31 Dünya valyuta sistemi və onun inkişaf mərhələləri .………............….… 335 Mövzu 32 Bəşəriyyətin qlobal sosial-iqtisadi problemləri …..................................... 346 İmtahan-test sualları .................................................................................. 359 Kurs üzrə dərs saatlarının bölgüsü ............................................................ 360 Nəticə ........................................................................................................ 361 Ədəbiyyat .................................................................................................. 365 İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatları ............................................. 366 Əsas iqtisadi terminlərin izahlı lüğəti (Qlossari) ...................................... 370 İqtisadi nəzəriyyə ECONOMICS 372 Əbdülsəlimzadə Qüdrət Yaqub oğlu İqtisadi nəzəriyyə – Economics (Dərs vəsaiti) Texniki redaktor: Qasımova Təranə Yusif qızı Üz qabığın dizaynı: İbrahimov Telman İsmayıl oğlu Kompyüter tərtibatı: Abışova Aysel İsmayıl qızı Nəşrə verilmişdir: 05.05.2012 Format: 60×90×1/8 Tiraj: 300 Qərb Universiteti Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzində çap olunmuşdur Ünvan: AZ1001, İstiqlaliyyət küç., 27 Bakı, 2012 Yüklə 5,33 Kb. Dostları ilə paylaş:
|