Microsoft Word Irevan-son redakte 05. 01. 2015. doc
Yüklə 2,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
187 getmişdir. Orada fransız və ingilis dillərini müəyyən qədər öyrənən Daniş İstanbuldan Qafqaza gələrək Tif- lisdə konsulun diqqətini çəkmiş və nəhayət, İran kon- sulluğunda tərcüməçi sifəti ilə işə qəbul olunmuşdur. Hicri-qəməri tarixi ilə 1296-cı ildə ərəb əlifbasının çətinliklərindən və onun dəyişdirilməsinin vacib olma- sından bəhs edən "Risale-ye rüşdiyyə" adlı kitab yazaraq çap etdirmişdir. Həmin kitab ona elə bir şöhrət və ad-san qazandırdı ki, sonda Peterburqda İranın səlahiyyətli nümayəndəsi təyin olundu. Miladi tarixi ilə 1899-cu ildə müharibənin qarşısı- nın alınması məqsədi ilə Haaqada dünya ölkələrinin nümayəndələrindən ibarət bir konfrans keçirildi. Hə- min konfransda bağlanan sülh müqaviləsi sülhsevərlər tərəfindən yüksək qiymətləndirildi. Onlar elə guman edirdilər ki, bu addımla ümumi sülhə nail olunacaq. Ürfəüddövlə bu konfransa İran dövləti tərəfindən nümayəndə seçildi və o, "Sülh məsnəvis"i adlı bir şeir yazaraq onu bütün ölkələrin prezidentlərinə və rəh- bərlərinə göndərdi. Konfrans ümumi sülhü qoruya bilməsə də, bəşəriy- yət üçün faydalı və əhəmiyyətli bir addım atılmışdı. Ümumiyyətlə, yalnız sülh məqsədi ilə böyük və kiçik dövlətlərin nümayəndələrindən ibarət bir konfransın təşkil edilməsinin özü mühüm hadisə idi. Buna görə də Asiyanın kiçik bir dövlətinin nümayəndəsi olan Ür- fəüddövlənin "Sülh məsnəvisi" yazması və əsərin şai- rin özü tərəfindən təbliğ edilməsi onun diqqət çəkmə- sinə səbəb oldu və o, bir neçə dilə tərcümə olundu. Belçika Sülh Cəmiyyəti Ürfəuddövlənin beş büstü- nü hazırlayıb, Lion Universitetinə, Belçika Sülh Cə- miyyətinə, Ürfəuddövlənin özünün Tehranda təsis et- diyi "Daniş" məktəbinə, Monako Universitetinin Qale- 188 reyasına, Monakodakı şahzadə Albert Beynəlxalq Sülh Cəmiyyətinə göndərdi. Belçikanın Lion Universiteti ona Şərq ədəbiyyatı sahəsində doktor, Paris Sülh Cə- miyyəti isə "Prins sülh" adını verdi. Xülasə, qısa za- man ərzində bizim mütərcimimiz bir əsər çap etdirmək sayəsində çox münasib mövqe, geniş populyarlıq, belə demək mümkünsə, dünya şöhrəti qazandı. Sülhsevərlər istəyirdilər ki, bu sahədə bir nəfəri məşhurlaşdırsınlar, o da bu insanın bəxtinə düşdü. Prins Ürfə "Sülh məsnəvisi"ndən əlavə, farsca, türkcə, fransızca ondan artıq mənzum və mənsur risalə çap etdirib. O risalələr müfəssəl şəkildə bizim tərtib etdiyimiz "Ürfənamə"də dərc olunub". 1 Öz şeir divanında təkrar-təkrar Ürfəuddövləni mədh edən şəxslərdən biri də Mirzə Əli Ləli olmuşdur. Aşağıdakı qitə Mirzə Rzaxan səfirliyə göndəriləndə yazılmışdır: Ey Ürfəuddövlə, dövlət səndən razıdır, Sən həm prins rütbəsindəsən, həm də əşrəfsən. İndi ki, sən səfir və sərdar oldun Sənin vəsfində qələm qılınca dönüb. Məşhur Azərbaycan şairi Mirzə Əli Ləli hicri- qəməri tarixi ilə 1252-ci ildə İrəvan şəhərində dünyaya göz açmış, 20 yaşında atası Hacı Ağa Mirzə ilə Təbrizə getmişdi. Alimin bacısı oğlu, mərhum Hüseynağa Nax- çıvani Təbriz Ədəbiyyat İnstitutunun hicri-qəməri ta- rixi ilə 1335-ci ilin baharında çap etdiyi jurnalda dayısı haqqında yazır: "Mirzə Əli Ləli XIII əsrin ikinci yarısında və XIV əsrin əvvəllərində məşhur hikmət və 1 Doktor Mehdi Müctəhidi. Recal-e Azərbaycan dər əsr-e məşrutiyyət, səh.12 189 ədəbiyyat bilicilərindən biri idi. Bu böyük alim həm də şeirdə fövqəladə istedada malik idi. Onun şeirləri sadə və aydın, dolaşıq fikirlərdən uzaq, eyni zamanda dil və üslub baxımından mükəmməl poeziya nümunələridir. Şair Xoydan İrəvana gəlmiş Hacı Həsən adlı bir şəxsə müraciətlə yazdığı satirasında deyir: Görün, Hacı Həsən ağa nə qədər canə gəlib, Dayanmayıb bu qışı Xoydan İrəvanə gəlib. Bu vəxtidə onu qoymadılar çıxa evdən Görəsən, onlara nə üzr və bəhanə gəlib? Bəli, əgər İrəvan gərmsir olsaydı, Demək olurdu qışı şahsun Muğanə gəlib. Və ya olaydı bu yerdə bir övliya qəbri, Bərayi nəzir deyərdim bu astanə gəlib. Bu yer həmin İrəvandı ki, qışda daş çatlar Həmişə bu qış əlindən öz əhli canə gəlib. Yayı-yazı buraxıb qışda çıxmayan səfərə De, bir görüm sənə, ey bəndeyi-xuda, nə gəlib? Mərhum doktor Əbdülhadi Hairi Məhəmməd Nə- dim İrəvaninin özünü və əsərini oxuculara təqdim edib. Onun yazdıqları barədə qısaca danışacağıq. Doktor Hairi yazır: "Məhəmməd Nədim Barforuşinin (Hicri- qəməri tarixi ilə 1241-ci ildə (miladi tarixi ilə 1825-ci ildə) vəfat etmişdir) Qərb tərəfindən istismarın geniş- lənməsi müqabilində və İranda qarışıqlıq düşdüyü bir vaxtda idarəçilik, maliyyə və hərbi sahədə islahatların aparılması təklifi ilə yazdığı əsərlərin bəzisi təsir altında yazılsa da, lakin çox tutumlu, səlisdir. O, Fətəli şahın sarayında kitabxanaçı, şahın qiraətçisi və nədimi olmuşdur. Onun atası Məhəmməd Kazım İrəvani Bar- foruşi Ağa Məhəmməd xan Qacarın sarayında "xansa- lar" kimi tanınırdı. Fətəli şahın nədimindən qalan yega- 190 nə kitab "Məfrəhül-qülub"dur. Onu İranda tapa bilmə- dik. O, kitabın yeganə əlyazma nüsxəsi Britaniya mu- zeyinin kitabxanasında qalıb... "Məfrəhül qülub"ün beş fəsli əxlaq haqqındadır. Kitabın "Xatimə" adlanan bölməsi də beş məqalədən ibarətdir. 1 Bu bölgənin müasir İran tarixində adı keçən əsas şəxslərindən biri də Münşizadədir. Müvərrixüldövlə Sepehr onun haqqında yazır: "Mirzə Kərim xan Monşavofun oğlu Mirzə İbrahim Münşizadə İrəvanın tanınmış və əsilzadə nəslindəndir. 1126-cı ildə şah sultan Hüseyn Səfəvi tərəfindən XIV Luinin sarayına səfir göndərilən Məhəmməd Rza bəy də həmin nəslin başçılarından idi. Münşizadənin atası Kərim xan hicri-qəməri tarixi ilə 1307-ci ilin əvvəllərində Nəsrəddin şah Avropaya sonuncu dəfə səfər edərkən ondan İrana köçməyə icazə istəyir. O vaxt 11 yaşı olan oğlu İbrahimlə birgə hicri- qəməri tarixi ilə 1307-ci ilin cəmadiülaxir ayında Tehrana gəlib çıxır. Kərim xan kazak kazarmasında ruslar əleyhinə qrup yaradır və bundan qorxan Kaskov Qacar qəsrin- dəki qonaq evində ona işgəncə verir. Münşizadə ata- sından sonra kazak kazarmasına daxil olur və bütün ömrü boyu burada ruslar əleyhinə iş aparır. Nəhayət, o da məşhur Lyaxovun qəzəbinə gəlir və hicri-qəməri tarixi ilə 1325-ci ilin səfər ayında dostu, briqada generalı Əsədullah Əbulfətzadə (Əbülfətzadənin tərcü- meyi-halı ilə tanış olmaq üçün "Varlıq" jurnalına bax. Hicri-qəməri tarixi ilə 1372-ci ilin payız nömrəsi) ilə birgə kazak kazarmasından çıxıraq Məşrutə mücahid- lərinə qoşulur. Məşrutə yaranandan sonra Münşizadə 1 Nəxostin ruyarui-ye əndişegəran-e İran ba doruye-ye təməddon- e burjuazi-ye Qərb, səh.443 Yüklə 2,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|