Microsoft Word ittht docx

7 

 

 

Təşkilatın idarəetməsində vacib atributlardan biridə liderlik funksiyasıdır. 

Liderlik  -  səmərəli  rəhbərliyinin  mühüm  komponentidir.  O  hər  yerdə  rast 

gəlinir,  haradakı  insanların  möhkəm  birləşməsi  var.  “Lider”  sözünün  özü 

“başçı”,  “aparıcı”  deməkdir.  Bu  anlayışın  görünən  sadəliyinə  baxmayaraq, 

müasir  elmdə  liderlik  müxtəlif  müəlliflərin  mövqelərində  çoxmənalı  kimi 

səciyyə daşıyır. 

 

Liderlik  dedikdə,  işçi  heyətinin  ümumi  məqsədə  çatmaq  istiqamətində 

düzgün  motivasiyasiyanın  təşkilidir

2

.  Liderlik  hökmranlığın  münasibətlərinin 

kifayət qədər sərt və formallaşdırılan sistemi ilə rəhbərlikdən fərqlənir. Lider – 

bu ümumiliyin simvoludur və qrupun davranışının nümunəsidir. O təşkilatı önə 

aparan  katalizator  rolunu  oynayir  və  davamçılar  tərəfindən  qəbul  edilir.Lider 

rolu  təşkilatın  idarə  edilməsində  bu  gün  böyükdür.  Əhəmiyyətlisi  odur  ki, 

təşkilati  mədəniyyətin  idarə  edilməsi  lider    yerinə  yetirir.  Təşkilati 

mədəniyyətinin  tipindən  asılı  olaraq  lider  müxtəlif  funksiyaları  yerinə  yetirir. 

Rəhbərlik  etmək  liderlərin  qabiliyyətiylə  bağlıdır,  o  cümlədən  liderliyin 

effektivliyi onun xarakterinə təsir edərək təşkilat və şəxslərarası kommunikasiya 

həlqələri böyük əhəmiyyət kəsb edir. 

Liderin ətraf mühit sisteminə təsiri 2 yolla həyata keçirilir: 

 

avtoritet kanalı; 

 

xarizmatik keyfiyyətləri kanalı üzrə 

 Ətrafdakılar lideri 4 əsas model üzrə qavraya bilərlər: 

«Bizlərdən  biri»  -  Uderin  həyat  obrazı  sosial  qrupun  həyat  obrazı  ilə  eynidir. 

Lider hamı kimi sevinir, kədərlənir və əzab çəkir, həyat ona həm rahat, həm də 

qeyri-rahat olur. 

1.

 

«Bizlərdən ən yaxşısı» - Uder bütün qrup üçün bir insan və bir peşəkar 

kimi nümunədir. Bununla liderin davranışı təqlid (təkrarlama) üçün obyekt olur. 

2.

 

«Xeyirxahlığın  nümunəsi»  -  lider  ümumbəşəri  (insani)  əxlaq 

normalarının daşıyıcısıdır. Liderin sosial qrupun dəyərliləri ilə razılır. 

                                                            

2

 

Biznes və Menecmentin əsaslari, Anar Bayramov, Bakı 2011, səh 18. 

---

8 

 

3.

 

«Sizin  gözləmələrin  həyata  keçməsi»  -  şəraitin  dəyişməsindən  asılı 

olmayaraq lider davranışının dəyişməyəcəyinə ümid etmək. Onlar istəyirlər ki, 

lider həmişə öz sözünə sadiq olsun, və seçimin davranış kursundan çıxmasın. 

Liderlik  -  qrup  davranışı  fenomenidir.  Qrup  və  ya  komandanın  daxüındə 

qarşılıqlı münasibət və liderlik qabihyyəti xüsusi öyrənüən haldır. 

Liderin  bir  individual  fərd  kimi  öyrənilməsinin  mühüm  təcrübi 

ə

həmiyyəti  olan  istiqamətlərindən  biri  onun  liderlik  qabiliyyətləri  və 

bacarıqlarıdır

3

.  Peşəkar  liderin  təcrübi  qabiliyyətlər  strukturu  işgüzar  təşkilatın 

məqsədlərinin  strukturuna  bənzəyir.  Təşkilatın  uğuru  missiya  və  strateji 

məqsədlərin dəqiq formulə edilməsindən asılıdır. Peşəkar - lider öz imkanlarını 

və məhdudiyyətlərini təyin edən «özünüdərk prosesi» vasitəsilə inkişaf etdirir.  

 

Emosional lider – qrup üçün avtoritetli olan, vəzifəsindən asılı olmayaraq 

hörmətə  malik  olan  insandır

4

.  darə  heyəti  üzvlüyünə  layiqli  namizədlərin 

seçilməsi üzrə işçi qrupunda lider rolunu onun səyləri ilə müəyyənləşdirilir. O, 

təşkilati məqsədlərin həlli üçün qrup enerjisini sərf etməlidir. Liderin təsiri qrup 

üzvlərinin  ifadəsini  tapır,  zəif  cəhətlərindən  olmasının  təzahürü  şəxsi 

keyfiyyətlərini öz güclü tərəflərini göstərməyə onlara sövq edir. 

Qeyd etmək lazımdır ki, hakimiyyət və təsirin problemləri idarəetmə üzrə 

psixoloqlar və mütəxəssislər tərəfindən praktiki olaraq az öyrənilmiş  və  təhlil  

olunmuşdur. Bu isə  onunla izah edilir ki, idarəetmənin inzibati-komanda üslubu 

hakimiyyət və təsirin heç bir köməkçi formalarını nəzərə almamışdır.  

 

darəetmə  rejimlərin  müxtəlif  təsnifatlar  tipologiyası  mövcuddur:

 

Diktaturvə demokratiya rejimləri.

   

Bu təsnifat sxemi 1-də aşağıdakı kimi təqdim 

olunur: 

 

 

 

                                                            

3

 

Menecment (dərslik) K.A.Şahbazov, M.H.Məmmədov, H.S.Həsənov, Bakı 2007, səh 586

 

4

 

Heyətin idarə  edilməsi T.Y.Bazarov, B.L.Yereminin redaktorlugu ilə (tərcümə)  səh 275

 

---

9 

 

Sxem 1. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Avtoritarizm  —  latın  dilində  təşəbbüsçü,  müəllif,  bani,  yaradıcı  və  s. 

mənaları  verən  avtoritarlıq  qeyri-demokratik  rejimləri  şüur  formalarında  ifadə 

etmək  üçün  işlədilir.  Avtoritarizm  nəzəriyyəsi  XIX  əsrin  başlanğıcında  J.De 

Mentr və L.De Bonald kimi ulturamühafizəkar nəzəriyyəçilər tərəfindən işlənib 

hazırlanmışdır (Fransa inqilabına və sosialist hərakatına cavab olaraq). Avtoritar 

rejimdə  tək  bir  şəxsin  (tiranın,  fürerin,  despotun)  heç  bir  hüquqla 

darəetmə sistemlərin təsnifatı 

Ə

sas tiplər 

Təsnifatların əsaslandırılması 

Demokratik 

Antidemokratik 

Totalitar 

Avtoritar 

Siyasi partiyaların 

mövcudluğu, onların 

daxili quruluşu və partiya 

sistemində qarşılıqlı 

münasibətlər prinsipi 

Vətəndaşların 

siyasətdə iştirakının 

dərəcəsi və xarakteri 

və ictimai əlaqələrin 

idarə edilməsi 

darəetmə ilə 

özünüidarəetmənin 

nisbəti, yerli hakimiyyət 

orqanlarının siyasi 

prosesdə rolu 

ctimai rəy tərəfindən 

hakimiyyət orqanlarına 

nəzarət və təsir 

məqsədilə onların 

işində aşkarlığın, 

açıqlığın dərəcəsi 

Cəmiyyətin siyasi 

həyatında ordunun, 

polisin, xüsusi xidmət 

orqanlarının yeri və rolu 

Müxtəlfi maraqların 

ifadəsi və 

reallaşdırılması, 

həmçinin fəaliyyətə 

ictimai nəzarət 

imkanlarının olması 

Qanunverici, icraedici və 

məhkəmə hakimiyyətinin 

bölünmə dərəcəsi 

Cəmiyyətdə şəxsiyyətin 

vəziyyəti, onun hüquq və 

azadlıqlarının durumu 

Dövlət orqanlarının 

yaradılması üsulları, 

hakim qrupların və 

siyasi liderlərin 

seçilməsi prosedurları 

---